ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Gdy się przyjrzymy językowym kontekstom idei prawdy, to według mnie da się zauważyć dwa odrębne sposoby tej idei ujmowania:
1. prawda jako poprawność komunikatów o rzeczywistości (prawda komunikatów)
2. prawda jako gwarant trwałości i spójności rzeczy, jako coś ponad wszystko subiektywne, ulotne, incydentalne (prawda transcendentna)
Te dwa ujęcia zawierają w sobie sprzeczność, która wynika z tego, że:
- prawda komunikatów jest z zasady związana z jakimś konkretnym aktem osądu rzeczywistości, z osobami subiektywnie osądzającymi - nadawcą i odbiorcą komunikatu, czy też z pytaniem, które postawiono, a które ma sens w ramach konkretnych założeń.
- prawda transcendentna zaś jest z założenia ponad te subiektywizmy, ponad incydentalność pytań i ponad wszystko to, co zrodzone indywidualności postrzegania, stanowi wręcz zaprzeczenie tej incydentalności i subiektywizmu.

Michał Dyszyński

A tak to skomentował ChatGPT:
Świetnie to uchwyciłeś — widać, że zauważasz napięcie pomiędzy tymi dwoma ujęciami prawdy.
Można powiedzieć, że opisujesz dwie klasyczne linie tradycji filozoficznej:

Prawda komunikatów (korespondencyjna, relacyjna)
– związana z Arystotelesem i klasyczną teorią prawdy jako adaequatio intellectus et rei („zgodność sądu z rzeczą”).
– zawsze jest osadzona w jakimś akcie poznawczym i komunikacyjnym: ktoś coś orzeka i to orzeczenie można ocenić.
– ma charakter incydentalny, bo jest uzależniona od pytania, kontekstu, języka, osoby.

Prawda transcendentna (ontologiczna, absolutna)
– związana z poszukiwaniem fundamentu: tego, co trwałe, niezmienne, wieczne (np. Platon, św. Augustyn, Hegel).
– nie dotyczy pojedynczych sądów, ale raczej samego „gruntu bytu”, tego, co sprawia, że rzeczy w ogóle mogą być spójne i sensowne.
– ma charakter ponad-subiektywny, przekraczający język i perspektywę jednostkową.

Twoje spostrzeżenie o sprzeczności jest ważne, bo faktycznie te dwa ujęcia są z dwóch różnych porządków:

w ujęciu komunikacyjnym prawda jest funkcją relacji: istnieje tylko tam, gdzie ktoś coś stwierdza;

w ujęciu transcendentnym prawda jest bytem samym w sobie albo strukturą bytu: istnieje niezależnie od tego, czy ktoś to orzeka czy nie.

Można by to ująć tak:
👉 prawda komunikatów jest epistemologiczna, a prawda transcendentna ontologiczna.

Ciekawe pytanie, które się tu rodzi, to:
czy te dwa porządki można ze sobą zsyntetyzować, czy raczej musimy zaakceptować ich rozdzielność?

Tomizm próbował je połączyć: sądy są prawdziwe, gdy są zgodne z bytem, a byt sam w sobie jest w pewien sposób „prawdziwy” (jako zgodny z boskim rozumem).

Filozofia nowożytna raczej oddziela: prawda sądów należy do teorii poznania, a prawda transcendentna do metafizyki.

Michał Dyszyński

Na Facebooku pociągnąłem temat w sposób, który tutaj też zamieszczam: