ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Czas chyba na sformułowanie fundamentów zasadności myśli. W tym poście będzie wstęp do problemu.

WSTĘP

Zacznę od problemu podstawowego zasadności
Problem podstawowy zasadności
Zasadność, którą można też utożsamiać z WERYFIKACJĄ dla tez, jest w większości przypadków określana za pomocą tego samego sposobu - mechanizmu w jaki teza jest konstruowana.
Inaczej mówiąc, problemem głównym jest to, że jeśli w konstrukcji tezy jest zawarty błąd, to przecież TĄ WŁAŚNIE KONSTRUKCJĄ będziemy też tezę weryfikowali. A więc błąd się powtórzy - już tym razem pod postacią weryfikacji, w czasie tej weryfikacji, czyniąc ową weryfikację, która ma być uzasadnieniem dla tezy.
Przykład z życia - rozumowanie paranoika, który wszędzie widzi spiski: paranoik odczytuje neutralne okoliczności życia, jako powstałe w wyniku czyjejś intencji, spisku. Gdyby miał zweryfikować CZY rzeczywiście jakiś spisek w danej sytuacji wystąpił, paranoik nie sięgnie jednak do aparatu rozpoznania innego niż ten własny. A to w nim jest zawarta SUGESTIA POSTRZEGANIA, która okoliczności będzie raczej zaliczała do kategorii spiskowych. Paranoik "weryfikując" swoje teorie spiskowe użyje zatem postrzegania tego samego typu, który owe teorie spiskowe powołał do jego obrazu świata. I nie dziwne, że mu się te teorie spiskowe "potwierdzą". Każda okoliczność - np. brak gotówki w bankomacie - może być odczytana jako efekt raczej przypadkowych okoliczności, albo - jak u paranoika - okoliczności zaplanowanych. Wzorzec interpretacji "zapewne oni zaplanowali ten brak gotówki dla mnie w bankomacie" przyjdzie do głowy paranoikowi, a nie przyjdzie do głowy przeciętnemu wypłacającemu pieniądze. Ten drugi poszuka innego bankomatu, paranoik zaś już będzie "wiedział", jak to "po raz kolejny potwierdziło się", że wrogie świadome siły rządzą tym światem.
Problemem fundamentalnym epistemicznie jest zatem:
Jak nie uciec z pułapki iluzorycznej weryfikacji, czyli samopotwierdzania swoich przekonań?

Lub w innym sformułowaniu:
Jak nie rozumować w błędnym kole?

Odpowiedź na powyższe pytanie jest celem rozważań, dla opisywanej w tym wątku metody epistemicznej.

Metoda, którą tu chcę opisać jest trudna do zrozumienia. Więcej - jest nienaturalna emocjonalnie. Dlatego nie liczę na to, że znajdę dyskutanta, który w tym wątku byłby w stanie merytorycznie dołączyć do rozważań - które chcę utrzymać w ramach takiego wzorca opisu, jakie sobie założyłem. Sam do owej metody elementy zbierałem latami, więc uważam, że jest zbyt mała szansa, aby ad hoc ktoś tutaj był w stanie podjąć problem na poziomie modelowym. Jeślibym zostawił wątek otwartym, to naraziłbym się na zaśmiecenie go przez trole, albo przez osoby, które może i chciałyby coś powiedzieć, ale z racji na to, że dopiero dotykają tematu, zrobią to w naiwny sposób, rozwlekając tylko opis zagadnienia. Dlatego zamierzam zamknąć ten wątek. Jeśliby ktoś miał tu coś interesującego do dodania, to może to uczynić albo zakładając gdzieś własny wątek, albo na blogu w specjalnie stworzonych odblokowanych tematach (ewentualnie pisząc mi coś na priva).

Michał Dyszyński

CEL METODY EPISTEMICZNEJ
Celem metody epistemicznej jest przedyskutowanie problemu WYŁONIENIA WARTOŚCI DODANEJ, ponad samopotwierdzenie głoszonej tezy. Zastanowię się zatem nad:
1. Wskazaniem typowych mechanizmów iluzorycznego potwierdzania tez (potwierdzanie na zasadzie "masło maślane"
2. Wskazaniem metod unikania uznania samopotwierdzania tez za ich potwierdzenie oparte o niezależne od wcześniej zastosowanych założeń czynniki (wymaga to tez UŚWIADOMIENIA SOBIE ZASTOSOWANYCH ZAŁOŻEŃ)
3. Opisaniem - pozytywnych - mechanizmów rozumowania, które wyrywają rozumowania z błędnokołowości i samopotwierdzania.

Tutaj wrzucę przykład z mojej dzisiejszej rozmowy rodzinnej, w której dyskutowałem z pewną osobą. Owa osoba argumentowała za (nieważne jaką) pewną oceną zagadnienia światopoglądowego. Argumentowała:
- podając przykłady - wszystkie na korzyść swojej wizji sprawy
- oceniając okoliczności - wszystkie oceny były w duchu jej rozumienia tej sprawy
- dorzucając do argumentacji emocjonalne sformułowania - wszystkie były przeciw pojmowaniu sprawy na ten obcy sposób, a za ujmowaniu jej w ramach głoszonej tezy.
Gra toczyła się do jednej bramki.

Ja się nawet nie odezwałem, choć miałem dość mocno odrębne zdanie w owej kwestii, bo znając osobę argumentującą - nie dawałem sobie szans na przebicie się przez szczelną warstwę samopotwierdzania. Właściwie to mam przekonanie, że osoba mojego dyskutanta siedzi w mentalnym bunkrze samopotwierdzania - bunkrze o ścianach zrobionych z przynajmniej kilkunastu metrów żelbetonowej osłony. Nie było w wypowiedzi owej osoby NIC, co by dawało szanse na alternatywne spojrzenie na sprawę.
Chyba warto by w tym kontekście ukuć termin, jaki dalej dałoby się przywołowyać - proponuję właśnie "bunkier samopotwierdzalności". czasem użyję też szerszej nazwy "MENTALNY bunkier samopotwierdzalności".
Pierwszym celem metody epistemicznej jest najpierw opisanie, a potem zdemontowanie mentalnego bunkra samopotwierdzalności.
Ale na zdemontowaniu tego bunkra cele metody epistemicznej się nie kończą. Jednak od czegoś trzeba zacząć...

Michał Dyszyński

Istota metody epistemicznej, o której tu będę pisał, jest bardzo bliska idei falsyfikowalności
Warto jest zatem dać tutaj pewien wstęp nawiązujący do wniosków, jakie płyną z dokonań Koła Wiedeńskiego [link widoczny dla zalogowanych]
i koncepcji pozytywizmu logicznego: [link widoczny dla zalogowanych]
i krytycznego racjonalizmu [link widoczny dla zalogowanych]

Dla mnie kluczowym takim wnioskiem jest uznanie, iż nie istnieje metoda pozwalająca wywodzić prawdy absolutne. Wszelkie potwierdzenie, jakie tylko da się zaproponować będzie względne - będzie jedynie zasadne PRZY ZAŁOŻENIU określonej BAZY ZAŁOŻEŃ I ODNIESIEŃ.
Można by trochę ideę prawdy absolutnej porównać do idei nieskończności.Każda liczba skończona "jest niczym" względem nieskończoności. Podobnie każda prawda jaką formułuje się w systemie formalnym, z konkretnej bazy odniesień jest niczym wobec (jeśli ją byśmy zapostulowali) prawdy absolutnej. Podobnie żadne potwierdzenie - weryfikacja - falsyfikacja czegokolwiek nie będzie absolutne, bo też jest ono przecież formą prawdy o danym problemie. Czy to jednak oznacza, że stwierdzenia, teorie, koncepcje są nieprawdziwe?...
- Tak chyba nie powiemy.
Liczba skończona, choć w zestawieniu z liczbą nieskończoną jest praktycznie "niczym", to już bez owego zestawienia jest "czymś". I dlatego według mnie ważnym jest, aby unikać w rozumowaniach odniesień sugerujących absolutność jakiegokolwiek stwierdzenia, prawdy. Bo absolutność wywali nam rozumowanie, podobnie jak dodanie do dowolnej liczby nieskończoności właściwie unicestwia wartość owej liczby. Prawdy skończone mają sens, jako prawdy skończone. Weryfikacje mają sens, jako coś skończonego, nie absolutnego. Podobnie falsyfikacja czegokolwiek jest skończoną, a nie absolutną próba potwierdzenia dla tego czegoś (także dla teorii).
Jeśli nie będziemy ze sobą mieszać tych niekompatybilnych poziomów, to rozumowanie nam się utrzyma w ryzach, nie rozlezie się nam, nie będzie paradoksalne.

Falsyfikowalność, o której będę pisał jest szczególna, wykraczająca poza falsyfikowalność tradycyjnie rozumianą, a szczególnie falsyfikowalność rozumianą "po popperowsku" (choć nie będzie z nią raczej sprzeczna).

Michał Dyszyński

Wracam do kluczowego pytania:
Jak wyrwać się z pułapki samopotwierdzania, tautologicznego ujmowania opisami rzeczywistości?
Zasada falsyfikowalności podpowiada tutaj ważny trop: należy sformułować taki problem w ramach opisu/teorii, na jaki sama teoria nie daje bezpośredniej odpowiedzi.
Tym, co testuje teorię koncepcję jest ASPEKT NIEWIEDZY!
Jeśli wszystko co opisuje teoria jest w niej zawarte, to znaczy, że owa teoria jest czysto tautologiczna, nie oferująca TESTU.
Test z zaszytą w nim niewiedzą jest kluczem do poprawności!

To się wydaje właściwie oczywiste - jeśli ktoś przeprowadza test, to znaczy, że nie wie, albo przynajmniej nie jest pewien jego rezultatu. Każdy pełny test tak ma (z wyjątkiem może niektórych testów symulowanych). Aspekt niewiedzy w moim przekonaniu nie został w filozofii i metodologii nauki wystarczająco dokładnie rozpracowany. Tymczasem w nim zawarte jest "filozoficzne złoto", kierunek rozumowania, który może bardzo wiele wyjaśnić.

W bazowym ujęciu mamy dychotomię: reguła - przypadkowość. A z punktu widzenia obserwatora przypadkowość jest równoważna niewiedzy. Obserwator najczęściej nie jest w stanie określić, jaka jest natura jego niewiedzy, a więc przypadkowości danej obserwacji. A można się spodziewać, iż owa przyczyna
1. może być zawarta w mechanizmie postrzegania, czyli w samym obserwatorze
2. może być ontologiczna (przynajmniej teoretycznie można tak przewidywać, bo tę opcję można negować na gruncie filozoficznym) - wtedy chaos jest jej naturą niezależną od obserwatora
3. może być pośrednia - inna, gdy część jej nieokreśloności dałaby się jakoś ustalić ogólnymi prawami - deterministyczna, część byłaby ontologicznie chaotyczna, a jeszcze inna część zależna byłaby od obserwatora.
Przypadek 3 jest zdecydowanie najciekawszy, choć aby go jakoś ogarnąć mentalnie trzeba zacząć analizę od przyjrzenia się przypadkom 1 i 2, które są prostsze, a więc dają szansę na to, że się myśl nie rozpłynie przy eksploracji problemu.

Przykład:
Zadam pytanie: czy poniższe cyfry są chaotycznie - przypadkowo - dobrane?
949156310823816892267224175329
W sumie na takie wyglądają...
Ale jak to ocenić?...
Do czego to przypasowywać?...
Rozwieję tu wątpliwości, skąd są owe cyfry - ja pobrałem je z programu obliczającego rozwinięcie dziesiętne liczby pi. Jest to sekwencja cyfr tego rozwinięcia jaka pojawia się w pobliżu 25 milionowej cyfry rozwinięcia.
Czyli nie są to całkiem przypadkowe cyfry...
Z drugiej strony...
można zadać pytanie: ale czy one W CZYMKOLWIEK INNYM, niż bycie tam na którymś tam miejscu w rozwinięciu liczby pi MIAŁYBY ZNACZENIE?

To ZNACZENIE...
Coś (informacja) ma znaczenie, albo jej nie ma...
Ale jeśli ma tylko unikalne jedno jedyne znaczenie - np. tak jak tutaj bycia kolejnymi cyframi rozwinięcia, od jakiegoś tam miejsca, jakiejś tam liczby przestępnej - to czy można powiedzieć zasadnie, iż ta informacja "tak w ogóle" ma znaczenie?
W innym miejscu zapoczątkowałem wątek http://www.sfinia.fora.pl/filozofia,4/losowosc-czyli-zagadnienie-synchronizacji,21309.html
Stawiam pytanie: jeśli akurat tych cyfr, które wyżej wypisałem, nie da się zsynchronizować z czymkolwiek sensownym innym, niż bycie owymi cyframi rozwinięcia liczby pi od losowo w sumie wybranego miejsca, to czy właściwie jest to ciąg przypadkowy, czy nie?
Jakie określenie bardziej tu pasuje?...

Michał Dyszyński

Michał Dyszyński

Metoda epistemiczna, którą tutaj próbuję opisać, daje się przybliżyć następującym sformułowaniem:
Wartość epistemicznie dodana pojawia się gdy rozważa się zagadnienia na styku reguły - chaos, przypadkowość.
Czysty chaos jest epistemicznie jałowy.
Sama regularność, pozbawiona szans na konfrontacje z aspektem chaotycznym, też pozostanie tylko czczą tautologią, czyli też będzie jałowa.

To właściwe "dzianie się epistemiczne" jest właśnie tam, gdzie reguła dotyka chaosu, próbując go wyjaśnić, uporządkować. Tylko tam świadomość ma szansę wykazać swoją użyteczność.
Mówiąc obrazowo - świadomość działa jako nieustanne zmaganie się reguł z przypadkowością. Natura prawdy jest dynamiczna, jest celowa, czyli wymaga powstania pewnego EPISTEMICZNEGO NAPIĘCIA pomiędzy stanem aktualnym, a tym oczekiwanym, postrzeganym jako cel. Przypadkowość niejako "ożywia" myśl, wyrywając ją z martwoty tautologicznego samopotwierdzenia.

Michał Dyszyński

Metoda epistemiczna jest związana ściśle z czymś, co można by określić mianem PARADOKSU WYBORU. Pozwolę sobie w tym kontekście skopiować (z drobnymi modyfikacjami) mój własny opis z innego wątku.

Michał Dyszyński

Tworząc rozważania w zupełnie innym wątku "oświeciło mnie" w kwestii ważnego elementu mojej osobistej metodologii epistemicznej. Oto uświadomiłem sobie mechanizm, który w ogóle definiuje preferencję jako taką. Dalej też definiuje on praktycznie, jak stosować postawę wiary w sytuacji, gdy owa wiara nie ma 100% pewności.
Mechanizm jest natury praktycznej, wręcz algorytmicznej. Można by go chyba zaetykietować całkiem zgrabnie terminem: prawo bezwiednej preferencji tego, co pierwsze w kolejce.

Prawo powyższe opiera się o rodzaj psychologicznego spostrzeżenia: to od czego zaczynamy ma zwykle największy wpływ na końcowy efekt rozważań. "Zwykle" (czyli nie zawsze, lecz w większości przypadków) będzie tak, że dokonując przeglądu jakichś tam opcji w celu wyłonienia tej optymalnej, głównej, wziętej do użycia, to co jest rozpatrywane jako pierwsze, będzie miało największe szanse na uznanie.
Szczególnie silna owa tendencja jest wtedy, gdy mamy mało zasobów, czyli na przykład zależy nam na czasie, albo rozpatrywanie opcji wymaga energii, pieniędzy, czy innego wkładu zasobu, który pragniemy oszczędzać. Wtedy, jeśli pierwszy wzięty element spełni nasze kryteria, to często zrezygnujemy z przeglądania alternatyw dla niego, nawet się nie dowiemy, jakie te alternatywy były.
Wybory pod presją, wybory w ogniu walki będą powierzchowne, skupione na pierwszych - jako tako akceptowalnych - elementach. Dopiero gdy mamy luz w zasobach - dużo czasu, dużo energii - to będziemy się "bawić" w rozpatrywanie alternatyw dla elementu, który już spełnił nasze kryteria, lecz my zastanawiamy się, czy nie mamy czegoś lepszego do dyspozycji. Mamy nawet przysłowie "lepsze jest wrogiem dobrego", obrazujące postawę preferencji dla tego, co już wyłonione, jako akceptowalne.

W każdym razie w typowych przypadkach będzie tak, że jeśli coś ustawimy sobie arbitralnie na przodzie kolejki, to potem dalsza ewolucja rozumowań, poszukiwań będzie naznaczona wyraźną preferencją tego pierwszego.

Michał Dyszyński

Myślenie działa na OBRAZACH RZECZY i OPISACH. Nie działa myślenie bezpośrednio na żadnym bycie realnym (w szczególności materialnym). Niektórzy zdają się o tym zapominać, czego efektem jest bałagan w rozumowaniach, bo raz traktuję to, o czym myślą poprawnie (jako obraz, a wtedy mogą rozważać ALTERNATYWNE OPISY), bo za chwilę utożsamiać swój stan rzeczy z rzeczą sama w sobie, z tym "obiektywnie jest", co jest jedyne i ostateczne.
W mojej metodzie epistemicznej nie wolno jest zapominać o tym, że myśląc nie działamy nigdy na samej rzeczy, czyli w ogóle myślenie działa następująco:
- mamy doznania, które konstruują pierwsze (w znacznym stopniu bezwiedne) rozpoznania.
- te rozpoznania zostają w pamięci utrwalone, a potem mogą być one porównywane ze wspomnieniami innych doznań, także idei. Dzieje się to w przestrzeni dualnej do realnej rzeczywistości - w przestrzeni myśli.

Chcę tu dodać, sprostować pewien rodzaj sugestii, którą ktoś mógłby wysnuć z poprzednich sformułowań, że zakładam tu domyślnie filozofię realizmu, może nawet materializmu. Tak naprawdę to brakowało mi słów na opis idei, więc posłużyłem się pojęciem najbliższym językowo - pojęciem realnego świata. Jednak chcę to pojęcie tutaj potraktować znacznie szerzej, niż czyni to realizm. Zawarłoby się w nim właściwie wszystko co da się zobiektywizować, uniezależnić od samej myśli. A czym owo "wszystko" się okaże, to już inna sprawa...

Dlaczego świadomość, że myśląc nie działamy na rzeczach samych w sobie, a na obrazach w umyśle, jest taka ważna?
- Bo jej uświadomienie sobie będzie w pewien sposób broniło umysł przed wieloma błędami, w ramach których myślenie robi się sprzeczne, skonfliktowane wewnętrznie. Typowym przykładem takiej sprzeczności jest problem z ALTERNATYWNYMI KONCEPCJAMI.

Niektórzy ludzie, jeśli nie uświadomili sobie, że myślowo działają na obrazach, maja problem w ogóle z zaakceptowaniem alternatyw dla tego, co kiedyś w ich głowie jakoś powstało. Bo intuicja im sugeruje, ze skoro coś myślą, to niejako "połączyli się" z rzeczą samą w sobie, o której myślą. Dalej z tego wynika im wniosek, że skoro rzecz sama w sobie jest jedna i obiektywna, to oni są - z natury rzeczy - już obiektywni. Wtedy w ogóle każdy nowy opis zagadnienia z góry będzie widziany jako błędny.

W obrazie METODY epistemicznej, o której myślę, gdzie zawsze myśl działa na obrazach, wyobrażeniach, a nie rzeczach samych w sobie alternatywy, symulacje, narracje opisowe są czymś naturalnym.

Michał Dyszyński

Znaczenia synchronizujemy i uzgadniamy biorąc za "materiał"
- intuicje poznawcze
- dane jednostkowe bezpośrednie (wrażenia, odczyty rzeczywistości)
- poznane definicje
Stosujemy przy tym zasady:
- spójności - aby całość funkcjonowała (względnie) bez sprzeczności
- przybliżania się do wytyczonych celów opisu/poznania/działania.
- zachowywania zgodności z uznanymi aspektami.

Mam wrażenie, że choć to co napisałem wydaje się być oczywiste, to wielu ludzi zdaje się nie mieć pojęcia o tym, że w ogóle robią jakoś robotę (nieoczywistą, indywidualną dla każdego przypadku, choć też nie całkowicie osobną) dostosowywania znaczeń pojęć i opisów do doświadczeń życiowych i założeń. Chyba u wielu ludzi funkcjonuje naiwne przekonanie, że w swoich myślach są w 100% zawsze zgodni z jakimś ideałem pojęciowym. Aspektu dostosowawczego w myśleniu i rozpoznawaniu nie dostrzegają, albo - jeśli nawet intuicyjnie go używają - to robią wiele, aby sobie nie uświadomić, że on działa. I jest to kto wie czy nie najważniejszy błąd epistemiczny!

Michał Dyszyński

Kwestia błędu, jego weryfikacji i korekty
Wiele dyskusji toczy się o weryfikacjach, błędach i ich unikaniu, wskazywaniu błędów przypisywanych tej, czy innej stronie. Ale trudno jest znaleźć jakąś ogólną definicję błędu. Czym jest - tak w ogólności - błąd?

Ja bym przyjął (chyba z godnie z intuicją i praktyką językową, następujące rozumienie tego słowa:
Błąd to forma rozbieżności, pomiędzy tym co ostatecznie zostaje uznane jako słuszne, czyli jakimś CELEM, a czymś wcześniejszym, co ma ku temu celowi prowadzić.

I to można by przyjąć chyba za najbardziej ogólną definicję - błąd jest chybieniem celu w rozumowaniu, przyjęciu przesłanek, działaniu. Co ciekawe, w religiach judeochrześcijańskich pojęcie grzechu w swoim najbardziej elementarnym językowo znaczeniu, wywodzi się z łucznictwa (greckie słowo hamartia) i jest właśnie takie, jak to wyżej: grzech = chybianie celu.

Michał Dyszyński

Wyłanianie racji, rozumienia sprawy ma "kształt" pulsacji.
Etapem pierwszym każdego właściwie rozstrzygania jest ZEBRANIE PRZESŁANEK, ZESTAWIENIE POTENCJALNYCH OPCJI - jest to etap oglądu dostępności, rozwijania opcji i ich analizy
Na etapie kolejnym mamy "odwrotny ruch", czyli zwijanie opcji do najlepszej z nich - do konkluzji, rozstrzygnięcia.

Błędem epistemicznym, wynikającym z naiwnego traktowania idei prawdy, jest skupienie się na efekcie końcowym, którym jest wyłonienie najlepszej opcji w ten sposób, że zbieranie przesłanek jest zredukowane, niekompletne, życzeniowe, związane z już założoną preferencją dla wersji jakoś tam wyróżnionej (np. wyróżnionej tym, że została dostrzeżona jako pierwsza). Etap rozwijania, oglądu opcji należy traktować jako mający wyraźnie przeciwną intencję, niż po nim następujący. Na tym bowiem polega sens tego pierwszego etapu, aby owe opcje zebrać możliwie kompletnie, nie pomijając niczego, docierając także do tych trudniejszych, bardziej skrytych obszarów, a nie aby sobie tu ułatwiać zadanie realizowane na następnym etapie, czyli od razu eliminować opcje pod byle pretekstem, blokować spostrzegawczość, czy nie dopuszczać zaawansowanych form eksploracji problemu.
Etap kolejny, czyli etap zwijania - syntezy ma być dokonywany z rzetelnie dobranych możliwości - tylko wtedy będzie on wyłaniał decyzję, która zbliża się do obiektywizmu i jest twórcza, kompleksowa.

Michał Dyszyński

Język działa w przestrzeni OPISÓW.
Rozumienie jest częściowo związane z opisami, które powstały, ale jednak poza nie wykracza, jest związane z POTENCJALNYMI opisami, które mogą powstać, choć większość z nich nigdy się nie ujawni. Czym w tym układzie jest PRAWDA?...
- Prawda jest związana z SYNCHRONIZACJĄ opisów, w kontekście tego, że mają one również dotyczyć pewnych fenomenów jawiących się, zewnętrznych, niezależnych. Jeśli synchronizowane opisy wzrastają w adekwatności, jeśli występuje jakaś zdolność PRZEWIDYWALNOŚCI w zakresie tego, co się jawi po tym, jak o tym pomyśleliśmy, to będziemy domniemywać większy poziom prawdziwości.

Prawda szeroko rozumiana (nie myląc z jej ideą uproszczoną np. w informatyce) nie jest jednak (jak wielu to uważa) prosto zero- jedynkowa. W szerszym znaczeniu bardziej w prawdzie będziemy WZRASTAĆ (vs degradować się), niż ją "posiadać" w kontekście jakiegoś opisu słownego, czy nawet całego modelu.