ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Chcę poruszyć temat, który od jakiegoś czasu mnie "drąży", a nawet fascynuje, jako element układanki w konstrukcję idealnego świata. Chodzi o aspekt WZAJEMNEJ UŻYTECZNOŚCI LUDZI i funkcjonowania człowieka - umysłu w kontekście nakazów moralnych.

Od razu zastrzegam, że wystąpię przeciwko pewnej "oczywistości" (przynajmniej dla wielu to jest oczywiste) w sprawach moralnych. Pewnie dla wielu osób moje podejście będzie więc nie do przyjęcia - przynajmniej po pobieżnym zapoznaniu się. Dalej jednak chyba ujawni się "logika", spójność owego podejścia.
Zadajmy sobie bardzo podstawowe pytanie: co jest dobre - występować przeciwko własnej naturze, emocjom, pragnieniom, czy iść w zgodzie z nimi?
Jeśli przyjrzymy się religijnym naukom, to zwykle znajdziemy w nich mnóstwo napomnień, jak to człowiek powinien się hamować w swoich pragnieniach, dążeniach, jak to grzechem jest to, co jawi się jako przyjemne - seks, uleganie sobie w jedzeniu, nałogi. Dobrym za to miałoby być umartwienie się, występowanie przeciwko przyjemnościom życia, przeciwko temu co "się chce", co jest życiowo łatwe.

Przyznam, że przez jakiś czas (bardziej) "wierzyłem" w taką wersję poprawnej etyki. W każdym razie wydawało mi się to względnie słuszne, aby udowadniać swoja wartość poprzez wiele praktyk pokutnych, jakoś tam cierpiętniczych. W końcu chyba Bóg wymaga od nas poświęceń, musimy "wziąć swój krzyż"...
Z drugiej jednak strony mamy w Biblii dość charakterystyczną wypowiedź Jezusa "Dosyć ma dzień swego utrapienia. Mat.6,33-34". Skoro i tam mamy wiele problemów życia na głowie, to czy warto z własnej woli dodawać sobie nowe?...
Drugi aspekt sprawy wziął się z doświadczeń życia, z tego co się przekonałem na temat własnych ograniczeń. Nie będę ukrywał, że nieraz chciałem w życiu postąpić etyczniej, niż to się mi udało. Ale mimo iż dokładałem wszelkich starań, to wychodziło kiepsko. Tymczasem różne osoby z boku, w naturalny sposób, o wiele lepiej, skuteczniej realizowały owe zadania, przy których ja męczyłem się niemożliwie. Ktoś ma ręce jak bochny chleba i siłę niedźwiedzia, więc świetnie się nadaje do pracy siłowej. Z kolei ktoś inny ma szczupłe, może niezbyt silne, ale za to zręczne palce, którymi jest w stanie wykonać prace precyzyjne. Gdyby zamienić zadania dla tych osób, wtedy okazałoby się, że zarówna praca będzie źle wykonana (o ile w ogóle będzie wykonana), a do tego pracownicy się strasznie przy tym namęczą. Ktoś dobrze się czuje przy pracy monotonnej, powtarzalnej; choć dla kogoś innego taki typ pracy to mordęga. Ale odwrotnie, praca w której ktoś ciągle jest zaskakiwany, wciąż pojawiają się zmienne wyzwania, może być, dla osoby dobrze funkcjonującej w warunkach stałości i monotonii, torturą.
Tego typu przykłady można by mnożyć prawie w nieskończoność.
Dziś wiem, że do pewnych rzeczy po prostu nie mam cierpliwości. Mimo wielu prób tej cierpliwości nie nabyłem. Wielu ważnych rzeczy nie dostrzegam, bo mój profil postrzegania jest dość szczególny. Obserwując ludzi widzę, jak często są oni ode mnie w określonych zadaniach naturalnie lepsi, skuteczniejsi, działający przy tym z mniejszym wysiłkiem psychicznym. Gdybym wykonywał pewne zawody, które innym osobom przychodzą względnie łatwo, to bym się bardzo z tym mordował, a do tego byłbym nieskuteczny, bo większość mojej energii psychicznej musiałaby być kierowana na zmuszanie się, na walkę z sobą, z narastającą irytacją, złością, wreszcie depresją. Ktoś inny te same zadania wykonywałby nie tylko bez specjalnego przymusu, ale wręcz z radością i w zgodzie ze swoją konstytucją wewnętrzną.
Gdy zatem jest dobro - w zmuszaniu się, czy raczej w takim rozkładzie zadań, obowiązków, aby minimalizować przykrość, stres, cierpienie?...
- Ja dziś uważam, że oczywiście ta druga opcja jest właściwa. Etycznym jest nie tyle walczenie z samym sobą, aby wciąż i zawsze "nosić swój (dodatkowy) krzyż", lecz raczej oddanie zadań nie dostosowanych do naszej konstrukcji psychicznej komuś, kto wykona je niewielkim nakładem wysiłku. Za to zaoszczędzone silły, energię psychiczną warto zostawić na sytuacje, gdy już nie będzie na kogo scedować trudnych zadań i przełamywanie się wewnętrzne będzie absolutnie potrzebne, albo gdy nawet zadanie będzie dostosowane do naszego profilu psychofizycznego, lecz wyjątkowo trudne, wymagające ponadstandardowej mobilizacji.
Stąd też dochodzi się do aspektu WDZIĘCZNOŚCI i WARTOŚCI LUDZI. To jest KLUCZOWY PUNKT KONSTRUKCJI SENSOWNOŚCI ETYKI W OGÓLE. Jesteśmy sobie potrzebni, bo mamy i ograniczenie i silne swoje strony.
Dobro jest w tym, aby społeczeństwo funkcjonowało przy najniższych możliwych kosztach, a jednocześnie największej skuteczności. W tym sensie naturalne emocje, zdolności, predyspozycje są w pewnym sensie POWODEM NASZEJ UNIKALNEJ WARTOŚCI. Jesteśmy jedyni w swoim rodzaju i najlepiej byłoby, aby właśnie to, co czyni nas wyjątkowymi było wykorzystane dla dobra innych.

wujzboj

Nie widzę bezpośredniego związku pomiędzy złem/dobrem i swobodą/zmuszaniem się. Oczywiście, prawdą jest, że wartości nabiera to, co przychodzi z trudem, a nie to, co przychodzi łatwo, ale to już inna para, zresztą też niezwiązana wprost z parą zło/dobro.

Uważam, że należy tak siebie kształtować, żeby musieć szarpać się pomiędzy sprzecznościami. To, co nakazywane jest przez głos sumienia, nie powinno być jednocześnie tym, co wywołuje sprzeciw, ani emocjonalny, ani intelektualny. To, co postrzegane jest jako dobre, nie powinno być jednocześnie postrzegane jako głupie ani - o ile to nie są sytuacje skrajne - nudne, nieprzyjemne, czy wręcz odpychające bo szkodzące czyjemuś zdrowiu lub życiu ze względu na potrzebę zachowania Wyższych Wartości.

Ale czy to oznacza minimalizację stressu, przykrości, cierpienia? To już niekoniecznie. Wysiłek zawsze wiąże się z pewnym stresem, jak zresztą każde dążenie do celu Tym bardziej, że droga do tych co bardziej fascynujących, cennych celów jest zwykle kręta: człowiek od czasu do czasu odnosi wrażenie, że się od celu oddala, a to skutkuje przynajmniej wątpliwościami wszelkiego rodzaju, czyli też stresem i przykrością. Bywa też rzecz jasna, że trzeba się po prostu poświęcić, co na krótką metę bywa przykre; satysfakcja wygrywa z tą przykrością dopiero później. To w sumie jest dokładnie ten sam scenariusz, co przy dążeniu do czegokolwiek innego: do osiągnięć sportowych, artystycznych, naukowych. Działamy mając na widoku nie tylko to, co w danej chwili, ale także i to, co potem. To, co w tej chwili, jest ceną płaconą za to, co potem. Trzeba tylko uważać, by nie zbankrutować! Bo bankrut kończy tylko z długami, za swoje pieniądze nie nabył niczego.

Co w sumie tak czy owak prowadzi do twojego wniosku, że jesteśmy sobie potrzebni. Bo to właśnie z relacji z innymi ludźmi czerpiemy w ostateczności trwałą satysfakcję. Najprzyjemniej jest, gdy człowiek jest doceniany. Tej przyjemności raczej się nie osiągnie tylko i wyłącznie siedząc przed lustrem. Nawet narcyz by się zanudził, gdyby życie miał spędzić w pustym pałacu, do którego nie zaglądają nawet kamery strzegące jego bezpieczeństwa.

Michał Dyszyński

wujzboj

Jasne, że w religiach występują nurty ascetyczne.

Generalnie, każde działanie - w tym aktywny rozwój - wymaga motywacji, Ta zaś oznacza świadomość (wiedzę, nadzieję, itp.), że w zasięgu jest możliwość zmiany aktualnego stanu na lepszy. Co z kolei oznacza, że utrzymywanie aktualnego stanu nie jest postrzegalne jako idealne rozwiązanie, obojętne z jakiego powodu. Z potrzebą ascezy ma to wszystko jednak niewiele wspólnego. Nie wiąże się także z nieuniknioną potrzebą doznawania czegoś, co da się sensownie zaklasyfikować jako zło. Natomiast faktem jest, że psychologiczna siła napędzająca człowieka do działania rośnie wraz z rosnącym odczuwaniem aktualnej sytuacji jako złej - naturalnie, do pewnej granicy, po przekroczeniu której pojawiają się i rosną kolejno zniechęcenie, apatia, przerażenie....

Co do nadopiekuńczości: rzecz jasna, ani proces rozwoju ani zaspokajanie potrzeb nie powinny odbywać się cudzym kosztem. Potrzebni jesteśmy sobie nawzajem i bez sztucznego hodowania zależnych od nas oferm.

Michał Dyszyński

wujzboj

Ludzie zwykle nie robią czegoś, w czym nie da się dopatrzeć żadnego sensu.

Jest jednak pewna różnica pomiędzy ascezą polegającą na tym, że podnosi się cierpienie do roli pożądanej nagrody a ćwiczeniem woli czy ciała w sposób wymagający pokonania oporu własnego organizmu.

W Brazylii mają do tego zdrowe podejście:

Lepiej niż się smucić jest się cieszyć
Radość to najlepsza rzecz na świecie
Jest światłem w sercu, dobrze wiesz

Ale by samba się udała
Potrzebna smutku szczypta mała
Potrzebna smutku szczypta mała
Bez niej nie uda się samba, nie

(Vinicius de Moraes)

Michał Dyszyński

Michał Dyszyński

Mit silnego faceta
Mit silnego faceta jest według mnie trochę jak moneta - ma dwie swoje strony: pozytywną i negatywną.
Pozytywna wizja silnego faceta opiera się na dowartościowaniu samodzielności, opiekuńczości względem słabszych, odpowiedzialności za słowo, za to, gdzie mężczyznę postawiło życie.

Ale jest też żałosna wersja mitu silnego faceta, taka oparta o mentalność niedoważonego nastolatka, który czuje się wielki wtedy, gdy coś zbroi, gdy wygra bójkę z chłopakami, skopie komuś tyłek, kogoś obrazi, będzie się wywyższał i wychwalał. Żałosny silny facet, to taki teksański farmer, który na tym opiera swoją wielkość i wartość, że ma rewolwer i jeepa, jeździ po swoim polu. On postawiony przed dylematem nie mędrkuje, nie zastanawia się nad racjami, tylko swoją "rację" udowadnia właśnie owym rewolwerem, albo i pięściami, czy czym tam jeszcze.

Mężczyźni - oczywiście nie wszyscy, ale spora część - jakąś częścią swojej natury są wciąż uwięzieni w wieku nastolatka, który musi się wykazać w sposób najbardziej destrukcyjny, najgłupszy z możliwych. Ta cecha niedoważonej męskości bierze się wprost z genów, z ewolucyjnego nakazu agresji wyłaniającej samca, który będzie krył zdobytą w walce samicę. Przy czym o ile w świecie zwierząt takie zachowanie jest naturalne, akceptowalne, o tyle od człowieka świadomego wymaga się czegoś więcej, niż prostego podporządkowania instynktom.
Ten "silny facet" na niedojrzałą modłę to po prostu głupek. A do tego chamski, zafiksowany na śmiesznych atrybutach wartości, wieczny dzieciak. On nie jest w stanie zrozumieć bardziej złożonych problemów, dla niego wszystko jest proste jak tor kuli wystrzelonej z colta - rację ma ten, kto głośniej krzyczy i ma większą spluwę.
W Polsce, choć broń palna nie jest powszechnie dostępna, mentalność mężczyzny - głupka też się dość mocno rozparła. Wyjąwszy aspekt owej broni, reszta jest bardzo podobna - taki sam jest brak autorefleksji, wrażliwości, zrozumienia czegoś głębiej. Taka sama jest skłoność do upraszczania rzeczy pod kątem "racją jest to, co mi się wydaje i zwykle decyduje o tym, kto komu jest w stanie przywalić".