ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Nasze życie jest ścieżką rozwoju intelektualnego i duchowego. Zaczynamy je jako dzieci, które niewiele rozumieją, ale są już wyposażone biologicznie w potrzeby, które próbują realizować. Niestety, niejedna z prób realizacji owych potrzeb będzie niosła poważne zagrożenia. Wiele potrzeb z resztą trzeba realizować w ogóle z umiarem - np. objedzenie się bez umiaru nawet bardzo smacznym jedzeniem, może spowodować problemy zdrowotne. Dlatego etap dziecięcy naszego życia wiąże się z nadzorem rodziców, którzy więcej rozumieją, którzy potrafią przewidzieć jakie zachowania dzieci powinny być powstrzymane, a także pomagają zrozumieć dzieciom dlaczego trzeba stawiać sobie ograniczenia.
Wraz z rozwojem mentalnym dziecka, wraz z postępami w rozumieniu zasad, jakimi rządzi się świat, a także wraz ze wzrastającą zdolnością opanowywania chaotycznych impulsów, którym nieraz podlegamy, nadzór rodziców jest wycofywany. Dziecko, później nastolatek, coraz więcej decyduje sam. I to jest dobre, naturalne, bo przedłużanie autorytarnych układów na rozwijającego się człowieka de facto przedłużałby etap niedojrzałości, blokowałby postępy w zrozumieniu. Bo dopiero podejmując decyzje w życiu, przyglądając się ich skutkom, zaczynamy świat i siebie rozumieć głębiej. Osoba, która tylko wykonuje polecenia, a sama nie jest dopuszczana do decydowania, nie rozwinie swoich zdolności właśnie w tym zakresie, w jakim swojej sprawczości nie będzie w stanie przetrenować. Bo trening wymaga naprzemiennego pojawiania się decyzyjności wraz z obserwacją efektów, do czego decyzje prowadzą.

W wieku dorosłym oczywiście też się rozwijamy, doskonalimy. I też, aby ten rozwój mógł sprawnie następować, niezbędny jest stały trening sprawczości, zmaganie się - samodzielne - z różnymi wyzwaniami. Jeśli dorosły człowiek dostanie się w układ, w którym nie będzie miał szans okazywania swojej sprawczości, decyzyjności to zatrzyma się w rozwoju, pozostanie na etapie niedojrzałości, nieodpowiedzialności. Bo tę odpowiedzialność też trzeba ćwiczyć, więc jeśli ktoś ją z człowieka zdejmuje, zawsze decydując za niego, to taki człowiek pozostanie w znacznym stopniu nieświadomy, stanie się ułomny mentalnie.

W społeczeństwie pojawiają się jednostki wyjątkowo oporne na naukę, często nadmiernie impulsywne, nie potrafiące się opanować. Są to ludzie destrukcyjni dla innych, wprowadzający zamęt i destrukcję. Takich ludzi trudniej jest skłonić do harmonijnego funkcjonowania z innymi ludźmi. Są to właściwie od strony rozwoju wciąż te małe dzieci, które nie umieją być odpowiedzialne za swoje decyzje. Niby te dzieci dorosły, a jednak mentalnie są wciąż na etapie dziecięcym. Społeczeństwo, aby bronić przed ich destrukcyjnym wpływem, tworzy różne systemy przymusu, autorytarne enklawy typu więzienia, wojsko, czy inne miejsca o zwiększonym rygorze życia. Tam panuje autorytaryzm, bo inaczej - już wystarczająco silny, aby wywoływać destrukcję, a niewystarczająco mądry i opanowany, aby się przed jej wywołaniem powstrzymać obywatel - zrobiłby jakąś tam (kolejną) szkodę, coś tam zniszczył, kogoś skrzywdził, czasem nawet zabił.

Takie autorytarne środowiska są właściwym miejscem dla niereformowalnych głupców i ludzi nieopanowanych (inteligencja czasem u takich ludzi bywa względnie normalna, jednak impulsywność, brak opanowania powoduje, że taki człowiek nie daje sobie rady z funkcjonowaniem niedestrukcyjnym). Z resztą ludzie, którzy maja problem z opanowaniem impulsów, którzy nie rozwinęli w sobie mocy intelektualny duchowych na tyle, aby powstrzymywały ich od złych zachowań, instynktownie szukają sobie właśnie autorytetów, czy ogólnie form kontaktu z ludźmi, które wymuszają rygory. Ludzie mający problem z myśleniem bardziej wolnym i dyskursywnym, a w szczególności z nadaniem temu myśleniu ograniczającej roli na zachowania, szukają sobie takich środowisk, w których jakaś siła nadrzędna powstrzyma ich od tego, czego sami powstrzymać w sobie nie potrafią.
I to obserwujemy na wiele sposobów. Charakterystyczne jest że:
- w grupach przestępczych jest najczęściej twarda, ścisła hierarchia (w odróżnieniu od nich, środowiska intelektualne, naukowe, preferują wolność, ograniczają hierarchizowanie i autorytaryzm, próbując dopracować się SFORMUŁOWANIA ZASAD OGÓLNYCH, które by porządkowały wymianę myśli i wspierały wspólne przedsięwzięcia)
- do wojska, gdzie zwyczajowo panuje rygor, gdzie zasadą jest wykonywanie rozkazów, a nie samodzielne decydowanie, garną się ludzie o dość określonym typie potrzeb psychicznych - to ludzie, o rywalizacyjnym typie osobowości, poszukujący lidera (autorytetu) na czele i związku z grupą. W wojsku, nawet w czasie pokoju, wciąż kontekstem jest walka, rywalizowanie, pięcie się do góry po drabinie hierarchii.
- mamy więc tutaj w pewnym sensie przedłużenie etapu przedszkola, szkoły, w którym to opiekun, autorytet decyduje za - nie mające praw, bo nie umiejące poprawnie zadecydować - dzieci.
- zauważyłem, że znane mi osoby, które mocniej cenią hierarchię życia społecznego, zaskakująco silnie mają skorelowany z tym wyższy poziom ogólnej agresji. Są to ludzie, którzy chętniej rywalizują, widzą świat i życie jako arenę starcia się sił, jako próbę "kto - kogo?". Te osoby nie potrafią skonstruować sobie bardziej ogólnych, albo konstruktywnych celów, więc muszą bazować na tym, co biologiczne, ewolucyjnie - na walce o dominację.

Jeśli bowiem psychika odczuwa jakąś formę dyskomfortu względem rozważania rzeczy, okoliczności emocjonalnie słabo spolaryzowanych, do której w szczególności słabsze bodźce docierają w dodatkowo stłumionej postaci, to taka psychika będzie naturalnie dążyła do silniejszych emocjonalnie pobudzeń, znaczeń.
Z kolei ci co panują nad swoimi impulsami, emocjami, naturalnie też rozpoznają niuanse uczuć i idei - rozpoznają je, bo nie muszą mieć wszystko na kontrastowo, na "czarno - białe", aby w ogóle to dostrzec. Tacy ludzie nie potrzebują dodatkowych rygorów, aby im się myślenie i odczuwanie nie rozsypało, bo ich rozsądek nie zapewni im stabilności w tym względzie.

Tytuł wątku jest nieco prowokacyjny (szczególnie w stosunku do treści, którą już bardziej starałem się ważyć), bo trochę chciałbym silniej, niż na stricte intelektualny sposób, zasygnalizować główną ideę. Dorzuciłem te emocje, które związane są z użyciem słowa "głupiec", aby uruchomić myślenie w konkretnym kierunku. W rzeczywistości oczywiście wcale nie uważam, aby autorytety "ogólnie były złe". Uważam jednak, że autorytarny tryb zarządzania ma swoje koszty. I są to koszty na tyle istotne, na tyle destrukcyjne, że wszędzie tam, gdzie możliwe jest zastąpienie autorytarności wolnością wyboru opartą o rozeznanie ludzi, warto jest taki kierunek poprzeć. Autorytarność jest sposobem, który czasem trzeba wybrać, bo akurat mamy sytuację niestabilną, bo nie mamy partnerów wystarczająco myślowo samodzielnych po drugiej stronie. Wtedy twardy lider zaprowadza ten minimalny porządek, sprawia, że działania nie migrują w stronę totalnej anarchii. Ale to jest słuszne tylko wtedy, gdy naprawdę nie mamy innego wyjścia, gdy mamy partnerów na tyle mentalnie słabych, niesamodzielnych myślowo, że koniecznie trzeba ich "wziąć za twarz". Jest to sytuacja, z której warto byłoby jak najszybciej się wymiksować.

Michał Dyszyński