ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Jest takie podejście, mocno faworyzowane przez myśl buddyjską, o iluzoryczności konstruowania wszelkich bytów z doznań. Bo rzekomo miałoby być jakoś lepiej (nigdy mi nikt z buddystów nie wytłumaczył pod jakim właściwie względem jest to lepiej, kończy się na samych atakach na ową "iluzoryczność") gdy, zamiast marnować swoją energię na domykanie doznań w obiekty, zostawimy naszą percepcję na tym bezobiektowym etapie.

Dotykamy tutaj odczucia, które nieraz jest określane jako oświecenie buddyjskie. Nie mam jakichś systematycznych doświadczeń w tym względzie, ale odrobinkę jakby mam, musnęło mnie parę razy coś chyba w tym stylu. Jest z resztą chyba wciąż dostępny ten słynny już wykładzik na TED-zie, gdzie kobieta przeżyła epizod bardzo podobny do "buddyjskiego oświecenia", doznając szczególnego urazu mózgu. Oczywiście nie chcę tu głosić, że ogólnie wszelki rodzaj buddyjskiego oświecenia jest mi znany. Być może są jakieś wyższe etapy doświadczenia bezobiektowości, które coś wnoszą do sprawy (których "muśnięć" nigdy nie przeżyłem), jednak skupiając się na samej głównej idei już można parę kluczowych wniosków wyprowadzić.
Sformułujmy sobie przepis na ten rodzaj "oświecenia":
1. Należy wprowadzić umysł w stan silnego napięcia poznawczego, dążności do ustalenia stanu faktycznego jakiegoś zagadnienia
2. Jednocześnie trzeba (odwrotna tendencja umysłu!) wyłączyć obiektowość przetwarzania informacji - zostawić doznania w postaci natywnej - nie konstruując z nich w umyśle obiektów, niejako "tylko czuć, obierać bodźce w postaci bezpośredniej, a nie myśleć co tam w głębi jest".
3. Jak się dobrze uda, to odczujemy jakąś formę euforii, bardzo przyjemny stan, w którym "wszystko stanie się jasne i pewne", zaś umysł ogarnie jakaś forma przeświadczenia, iż znalazł się niejako na właściwym miejscu, że problemy życia znikły, ze jest tylko owo wspaniałe, nie wymagające mentalnej spiny, wszechpostrzeganie.

Sam ten stan jest na pewno atrakcyjnym, interesującym przeżyciem. Nie neguję tego. Neguję jednak to, co co niektórzy próbują z owego przeżycia stawiać jako rodzaj tezy - wniosku, polegającego na uznawaniu, iż obiektowość postrzegania jest jakąś "iluzją".

Może warto by odnieść się do samego pojęcia iluzji - czym ono jest?
- Iluzję definiuje się z grubsza tak, że gdy umysł posiada do wyboru jakieś dwie instancje oglądu, percepcji rzeczywistości, z których jedna odnosi się do jakiegoś trwałego oglądu owej rzeczywistości, a inna jest tymczasową, ulotną, to umysł wybiera tę ulotną biorąc ją za trwały osąd świata.
Czy - tak rozumiana - iluzja ma tu szansę stosować się jako pojęcie?
- Moja odpowiedź brzmi: to zależy.
Najbardziej zależy od tego, JAKIE FORMUŁUJEMY SWOJE OCZEKIWANIA.
Jeśli ktoś ma oczekiwanie, że obiektowość, którą konstruujemy z doznań będzie absolutna, idealna, to rzeczywiście takie przekonanie jest niespełnialne, czyli będziemy tu mieli jakąś postać iluzji dla umysłu. Ale WYSTARCZY ZAAKCEPTOWAĆ FAKT OGRANICZEŃ OBIEKTOWOŚCI, aby odsunąć zarzut iluzji.
Obiektowość działa w tym zakresie, w jakim może działać. Nie jest absolutna, musimy pogodzić się z tym, że przy głębszej analizie zaczniemy dostrzegać jej rozmycie. I w tej postaci przyjęta obiektowość - bardziej jako NARZĘDZIE umysłu - a nie jakaś "ostateczna prawda" (piszę w cudzysłowie, bo pojęcie prawdy samo jest obiektowe, więc samo podlega zarzutowi, iż będzie się rozmywało przy dokładniejszej analizie).

Bezobiektowość euforyczna nie jest żadnym rozwiązaniem. Jest przyjemna, ale jest po prostu stanem. Można by ją porównać do zażycia narkotyku, który też zapewni nam niezwykłe przeżycia, ale ostatecznie nie wyniknie z owych przeżyć nic szczególnie trwałego.

Poza tym występuje coś takiego jak bezobiektowość mroczna. Kiedyś o niej więcej napiszę.

Jest jeszcze bezobiektowość gnuśna. Dotyczy ona ludzi, którzy odrzucili przetwarzanie obiektowe do tego stopnia, że zatracili głębsze moce twórcze w tym świecie. Stali się pięknoduchami, osobami przesadnie skupionymi na jałowej postaci "duchowości" i płytkiej emocjonalności, skupionej na samym przeżywaniu jako takim, na przeżywaniu bez myślenia i bez działania, czyli bez efektu. Tego rodzaju osoby niczego dla społeczności nie tworzą, choć często mają o sobie bardzo wygórowane mniemania.

W moim przekonaniu zdrowa osobowość charakteryzuje się jakąś postacią równowagi pomiędzy doznawaniem i chwytaniem aspektów doznań w obiekty. Życie w świecie, a nie w pseudohipisowskiej komunie domaga się UŻYWANIA OBIEKTOWOŚCI w myśleniu, rozumowaniu. Obiektowość ma swoje granice, ale fakt istnienia owych granic nie oznacza, iż sama obiektowość jest iluzją.

A to, że ów stan luzu emocjonalno - intelektualnego, jaki towarzyszy przyblokowaniu obiektowego przetwarzania informacji, jest przyjemny, daje poczucie wzniosłości, niezwykłości... - Cóż tak rzeczywiście jest. Ale na przeżywaniu takich stanów nasza egzystencja nie powinna się zakończyć.

Michał Dyszyński

Obiektowość postrzegania a stres
Są ludzie, których ja postrzegam jako przesadnie obiektowych w swoim postrzeganiu. Oni zawsze wszystko mają na twardo po coś, zawsze coś gonią, twardo stwierdzają, traktują życie trochę tak, jakby zarządzali jakimś magazynem, w którym przestawia się paczki. Są to też zwykle zadaniowcy - osoby silnie zorientowane na cel.
Z przeciwnej strony mamy ludzi mało obiektowych i zadaniowych, raczej obserwatorów rzeczywistości niż jej zarządców. Byłyby to też osoby z mniejszym zapotrzebowaniem racjonalizację i redukcję rzeczywistości do tego, co zostało sformułowane jako cel.

Dla tego, jaki typ osobowości ktoś przejawia, w dużym stopniu wpływ ma profil energetyczny. Obiektowość zwykle wymaga większej energii, niż obserwacyjność, która też jest bliższa bardziej biernym postawom. W szczególności u osób z deficytami energii wymuszanie obiektowości może być stresujące. W ogóle akt rozpoznania w doznaniach czegoś znanego, wymaga całkiem solidnego popracowania naszego osobistego "komputera". Tutaj musi się dokonać niemało obliczeń - związanych z przeszukaniem bazy danych wspomnień, porównywania aktualnego wrażenia do tych zapamiętanych. Na to potrzebna jest energia, zaś gdy tej energii komuś brakuje, pojawi się odczucie dyskomfortu, stresu.
Z drugiej strony stresujące też może być postawienie umysłu w sytuacji odwrotnej, czyli posiadania nadmiaru energii, której nie potrafimy wydatkować. Wtedy właśnie obiektowość postrzegania zaczyna pełnić dodatkową rolę - przejmowania nadmiarowych zasobów energetycznych.
To z resztą dość spójnie łączy się z pewnych obserwacjami na temat zachowań ludzkich - zadaniowcy to zwykle ludzie energiczni, z nadmiarem energii. Oni chcą się w aktywności rozładować. Ludzie bardziej stonowani, refleksyjni nie sprawiają wrażenia tryskających energią. Dla nich często zmuszenie się do bardziej obiektowego przetwarzania informacji wiąże się ze stresem.
Czyli stresogenność aspektu obiektowego dość znacząco zależy od typu osobowości.

Michał Dyszyński

Michał Dyszyński