ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Gdy widzę te różne dyskusje, jakie się toczą, w jakich sam uczestniczę, to nie mogę się oprzeć wrażeniu, że mało komu zależy na ustalaniu czegoś obiektywnie, a główny wysiłek jest wkładany w to, aby zmanipulować drugą stronę w dyskusji. Sam już dawno temu ten cel - manipulowanie - uznałem za nieetyczny, za niegodny mnie. Ale czy aby na pewno nie nikim nie manipulowałem i nie manipuluję?...
- Oczywiście mogę sobie optymistycznie założyć, że tak właśnie jest, bo przecież nie mam intencji manipulowania kogokolwiek. Jednak doświadczenie nauczyło mnie, że ludzie ulegają bezwiednym impulsom, odruchowym działaniom nawet wbrew świadomym intencjom. Więc chyba zasadnym jest postawienie sobie pytania bardziej dociekliwie: a czy ty - Michale - choć nie masz intencji manipulowania nikim, nie robisz tego bezwiednie?... Czy to czasem nie jest tak, że w istocie manipulujesz, ulegając podświadomym odruchom, dopełniając pewne schematy - czasem instynktowne, czasem wyuczone - które w ostatecznym rozrachunku pełnią dokładnie tę samą rolę co świadoma manipulacja, czyli "sprzedają" otoczeniu sugestie jakichś tez, poza kontrolą umysłu odbiorców?

Uznając to zagrożenie, od wielu już lat próbuję przeciwdziałać w samym sobie tym odkrytym przeze mnie (wszystkich nie znam na pewno, ale jakąś część odkryłem) sposobom manipulacji, funkcjonującym poza kontrolą mojego umysłu. Aby im nie ulegać, muszę jednak się napracować nad tym, aby
1. odkryć je, uświadomić je sobie, uznać, że występują
2. rozszyfrować jak funkcjonują, co je wywołuje
3. opracować osobiste techniki blokowania świadomością moich mimowolnych prób ich zastosowania.
Odkryłem w sobie całkiem niemało takich właśnie podświadomych kolein mentalnych, które powodują, że efektem moich zachowań wobec ludzi jest manipulacja nimi. Napiszę o nich dalej. Ale zanim to zrobię, chciałbym w ogóle zdefiniować co jako manipulację traktuję.
Manipulowanie drugim człowiekiem jest jakimś postępowaniem (słownym, przyjmowaniem postaw, min, sugestii, okazywaniem treści w jakimś kontekście - np. na jakimś tle), które powoduje, że druga strona zaczyna uznawać pewne tezy, akceptować coś (albo nie akceptować czegoś) BEZ SZANS NA ZASTANOWIENIE SIĘ, ROZWAŻENIE ZA I PRZECIW danej sprawie, czyli poza kontrolą umysłu, mogącego krytycznie i dyskursywnie sprawę rozważyć.
Z tą definicją widzę jeden problem. Wychodzi z niej, że niektórych ludzi - tych niezdolnych do refleksji, zastanowienia się, podjęcia obiektywnej oceny...
nie da się nie manipulować. Bo są ludzie (całkiem liczna grupa jest taka), którzy mają zasadę nie rozważania tego, co do nich dociera, a podejmowania decyzji impulsywnie, w oparciu o emocje, chaotyczne odczucia. Oni sami wewnętrznie wszystko przyjmują w trybie manipulacji. Wielu z nich zwyczajnie nie chce się zastanawiać nad tym, co robią i jak robią, tylko "jakoś tak" to robią, co robią. Wobec takich ludzi mój postulat nie manipulowania ich przyjmuje osłabioną formę - manipulowania jak najmniej, a przynajmniej manipulowania tak, aby jednak skłonić kogoś do maksymalnej możliwej dla niego refleksji, przebiegającej możliwie blisko obiektywizmu i poprawności myślowej. Niektórzy będą się bardzo bronili przed tym, aby jakoś obudzić w sobie krytycyzm myśli, aby zacząć coś analizować, zamiast brać to pierwsze, co intuicja i emocje im podpowiadają. Ci będą człowieka, który stara się im coś uświadomić na polu dyskursywnym, zbliżającym do obiektywizmu często potraktują jako wroga, jako kogoś, kto chce właśnie dla nich czegoś złego, który...
wybija ich (rzekomo) z poprawności reagowania i myślenia. Ale na to nie ma rady.

Michał Dyszyński

Michał Dyszyński

Michał Dyszyński

Michał Dyszyński

W końcu w tym temacie należałoby sformułować coś w rodzaju minimalnej metodologii dla nie manipulowania (w szczególności bezwiednego nie manipulowania).
Zasady komunikowania się, które minimalizują manipulację (w destrukcyjnym znaczeniu):
1. Unikanie takich form przekazu, które mają na celu (bądź czujemy, że może wystąpić taki efekt) przyblokować KRYTYCYZM w odbiorze tego co mówimy.
2. Unikanie NIEJASNOŚCI SFORMUŁOWAŃ, które w szczególności niosą jakieś ukryte sugestie
3. Przedstawianie swoich przekonań jako przeznaczonych DO OCENY przez odbiorcę, zachęcanie go do tego, aby owych ocen dokonywał w sposób możliwie szczery.
4. Szczere PRZYZNAWANIE SIĘ DO NIEWIEDZY gdy czegoś nie wiemy.
5. Nie naciąganie faktów, interpretacji, lecz przestawianie ich w tej postaci, w jakiej je poznaliśmy i rozumiemy, nie nazywanie swoich hipotez, przypuszczeń faktami, czy słowami podobnymi znaczeniowo określeniami.
6. Nie przymilanie się, nie apelowanie do emocji korzystnych dla uznania jednej opcji, w sytuacji gdy chodzi o coś obiektywnego.
7. Unikanie argumentowania od strony personalnej, przypominania o wrogach i przyjaciołach, korzyściach i stratach, co by miało sugerować, że odbiorca powinien dać preferencję którejś z opcji, pomimo jej merytorycznej słabości.

W bardziej praktycznych wskazówkach byłoby to:
- nie przedstawiać się jako autorytet
- nie żądać uznawania czegoś, nie szantażować emocjonalnie,
- nie grozić, nie używać nachalnej perswazji
- nie powoływać się na względu lojalności, potrzebę zgodności z kimś,
- nie apelować do czyichś skrywanych pragnień
...

Michał Dyszyński

Postulat nie manipulowania ludźmi jest o tyle trudny do zrealizowania w praktyce, że blokując u siebie wszelkie intencje i typowe narzędzia manipulacji ludźmi, wcale nie będziemy odbierani jako ci, którzy nie manipulują. Bycie manipulowanym jest bowiem tak silnie wrośnięte w relacje międzyludzkie, że prawie nikt nie pyta CZY jestem manipulowany przez drugą osobę, lecz od razu stawiają sobie ludzie pytania JAK i PO CO dana osoba manipuluje. Dla wielu ludzi przekaz bez elementu manipulacji staje się wręcz niezrozumiały. Oni, nie mogąc doszukać się tego wątku, "co chce uzyskać dodatkowo ode mnie" osoba, z którą rozmawiam, czują się zdezorientowani, gubią się, nie potrafią odczytać tej intencji głównej.
Cel manipulowania jest dla niektórych tak ważny i niezbywalny, że praktycznie (dzieje się to nieświadomie dla nich) odmawiają oni kontaktu (przerywają taki kontakt, odchodzą) z osobami, które mają mało manipulujący tryb przekazu.
Tu od razu nasuwa się pytanie: to czy nie warto jest się pogodzić z tym, że ludzkie gry społeczne były, są i pozostaną manipulacjami?
- Ja nie chcę się z tym pogodzić głównie dlatego, że manipulacja dla samej manipulacji, dla zaspokojenia samego poczucia wpływu na kogoś, wydaje mi się nieetyczna, a dalej prowadząca do złych skutków. Ona jest NIEKONSTRUKTYWNA, jest mieleniem emocji na próżno, nie daje wartości dodanej. Uważam, że nasz działania powinny MIEĆ CEL. A ten cel wyłania się dopiero wtedy, gdy porzucimy manipulowanie dla samego manipulowania i zadamy sobie pytanie: to jak właściwie ma być?

Michał Dyszyński

Warto sobie uświadomić, że manipulowanie ludźmi jest bardziej odruchem, niż czymś, co rzeczywiście przynosi nam korzyść. Ściślej - na krótką metę, można się jakiś korzyści w zmanipulowaniu kogoś dopatrzyć. Niektórzy manipulacjami zarabiają nawet pieniądze (oszuści). Jednak całościowo patrząc na rozwój osobowości pogrążanie się mentalnie w manipulowanie ma ostatecznie destrukcyjny wpływ. Mamy wystarczająco dużo problemów z ułożeniem sobie swoich własnych myśli, przekonań, aby jeszcze do tej układanki dokładać dodatkowy chaos, wynikający z potrzeby naginania rzeczywistości do odruchowych paradygmatów.
Ludzie, którzy nagminnie manipulują mogą niekiedy uchodzić za inteligentnych, ale jest to raczej inteligencja typu spryt, niż głębsze zdolności przenikania rzeczywistości umysłem. Manipuluję z resztą częściej właśnie ludzie o niskiej inteligencji - manipulują emocjonalnym uporem, złością, kłamstewkami, które są nawet łatwe do przejrzenia, ale manipulujący zwykle utrudnia ich weryfikacje produkowaniem dodatkowego komunikacyjnego szumu.

Pozbycie się ciągot do manipulowania jest pierwszym krokiem swoistej higieny mentalnej, która jest niezbędna, aby zacząć się w końcu orientować we własnych emocjach, ukrytych emocjach i celach, potrzebach. Patrząc bez tych dodatkowych, związanych z manipulacją zaburzeń myślowych, które na dłuższą metę niczemu nie służą, człowiek lepiej zaczyna klarować sobie obraz samego siebie i otaczającego go świata.