ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Jak w czlowieku się tworzą myślowe/życiowe inspiracje?
Jak to jest, że jedni ludzie są kreatywni, mają ciągle nowe pomysły, a inni wykazują postawę bierności, są mało twórczy, a co najwyżej tylko w kółko przeżywają swoje frustracje i negatywne emocje?...
Jaki jest ogólny schemat twórczego myślenia w człowieku?...

To jest wg mnie niezwykle ciekawe zagadnienie. Naiwnie, życzeniowo, w stylu nakazowym podchodząc do sprawy, wydaje się, że kreatywność polega na zrealizowaniu intencji "wymyśl coś w danej sprawie". Ale z doświadczenia chyba wszyscy dobrze wiemy, że to nie działa, że monitowanie się, naciskanie mechanizmem rygoru motywacyjnego nie działa w przypadku zadań kreatywnych. Takie przymuszanie się może zadziałać jedynie w odniesieniu do zadań dobrze znanych - np. wykop dół tym szpadlem w tym miejscu. Ale już nie zadziała, wobec zadania: ustal, gdzie kopać, aby najmniejszym wysiłkiem dokopać się do wody.
Można by zaryzykować hipotezę, że te dwa schematy ludzkiej aktywności są niejako na przeciwstawnych biegunach:
- aktywność odtwórcza jest z zasady zamknięta, skupiona na tym, co powstało do danej chwili, jest wykorzystywaniem tego, co już mamy.
- aktywność twórcza jest poszukiwaniem tego, co jest nowe, co wykracza, a nawet w jakimś stopniu PRZECZY temu, co umysł, pamięć, odczuwanie do tej pory zgromadziła. Bo tylko zmieniając coś. A więc też przecząc staremu, w danym układzie mamy szansę na stworzenie rozwiązania w sytuacji, w której stare zasady, stare podejścia nie pozwalają na osiągnięcie celu.
Jak to się kiedyś wyraził Einstein „Szaleństwem jest robić wciąż to samo i oczekiwać różnych rezultatów”. Więc jeśli stare rezultaty nie przybliżały realizacji celu, to zapewne powtarzając nieskuteczne do tej pory działania, dalej tego celu nie zrealizujemy.

Jak to zatem jest, że jedni są w stanie wykraczać poza nieskuteczne schematy, a innym to się najczęściej nie udaje?
- Wg mnie kluczem jest tu słowo OTWARTOŚĆ, które wiąże się z aspektem POSZUKIWAŃ. Ludzie twórczy będą funkcjonowali trochę niczym antena nastawiona na odbiór, będą przyjmowali sygnały zewnętrzne, starając się jakoś integrować je z własnymi mentalnymi zasobami.

W tym wszystkim ważne jest jeszcze jedno nastawienie, które ma bardziej emocjonalny niż intelektualny charakter: gotowość do zmian, gotowość do akceptacji tego, co aktualnie nie jest znane, ale w przyszłości stanie się częścią naszego myślenia, modyfikując jakiś stary schemat, czasem wręcz odrzucając ten schemat.
Nic, co się tworzy w umyśle, nie powstaje od razu w gotowej formie. Jeśli coś się w nas tworzy, to powstaje na bazie SYNTEZY STAREGO Z NOWYM. Człowiek nie przyjmie skrajnie nieznanego sobie przekazu, bo nie będzie wiedział, do czego odnieść, „do czego przyczepić” w swoim systemie rozumienia. Dlatego wszystko, co się tworzy w nas nowego, powstaje w modelu „łączenia nitek” – w próbach dowiązywania nowego do starej bazy – może się da tu dowiązać, może tam, a może się jednak nie da dowiązać, co dalej skłoni osobę do rozważenia dylematu:
- w ogóle odrzucam to nowe, rezygnując z wiązania ze swoim rozumieniem
czy
- może porwę się na przebudowanie w sobie owej bazy, do której chcę dowiązać to nowe, bo wyższy priorytet ma tutaj konieczność zmiany siebie, niż zachowywanie starej struktury myślenia
?

Aby coś w sobie rozwinąć, trzeba ZDOBYĆ SIĘ NA DYSTANS, do tego co do tej pory mieliśmy w sobie. Ktoś zapatrzony w stare schematy, będzie je tylko procedował, będzie funkcjonował w zamkniętych pętlach. Aby się zmienić, rozwinąć, niezbędny jest impuls wykraczający ponad to stare – czyli impuls w jakimś stopniu z zewnątrz. Stąd tu przywołuję ów obraz anteny, która jest na nasłuchu, która stara się pobierać jakieś dane zewnętrzne, a potem integrować je z tym, co stanowi bazę, co do tej pory zostało w nas uformowane.

Michał Dyszyński

Niejedną pracę badawczą poświęcono zagadnieniu kreatywności naukowej, teoretycznej. I chyba nikt tak do końca nie wiem, jak to się dzieje, że powstają przełomowe koncepcje na temat natury rzeczywistości - w rodzaju fizyki kwantowej, teorii względności, idei ewolucji i doboru naturalnego (szeroko rozumianych), teorii gier, podstawowych koncepcji filozoficznych. Żaden z wielkich twórców nie odkrywał swoich idei na zasadzie: to teraz nakazałem sobie zrobić wielkie naukowe odkrycie, więc biorę się do roboty i wkrótce przełomowa teoria będzie gotowa... To tak NIE działa.
A jak działa podejście kreatywne, skuteczne, realizujące cele?...
Pozwolę sobie podać tu własną wizję składników tej "potrawy", jaką jest kreatywna wizja, skutecznie opisująca rzeczywistość.
1. Kluczowy jest kierunek na UŚWIADAMIANIE SOBIE aspektów rozumienia. Mówiąc o "uświadamianiu" myślę przede wszystkim o tym, aby starać się przekształcać myślenie intuicyjne, rozmyte, niejawne do form zwerbalizowanych, bazujących na definicjach.
2. Z drugiej strony niezbędne jest też opanowanie kierunku przeciwnego do tego sugerowanego w punkcie 1 - czyli właśnie NA NIEKTÓRYCH ETAPACH niespieszenie się z przechodzeniem do werbalnych form rozumowania. Często jest tak, że warto jest przytrzymać swoja kreatywność na etapie rozpamiętywania intuicji.
3. Metoda prób i błędów jest w myśleniu pierwotną, podstawową. Właściwie wszystkie inne metody są tylko odmianami tej właśnie, a to oznacza, iż nie należy bać się błędów. Błędów oczywiście nie powinniśmy popełniać świadomie, ale gdy wystąpią, to nie powinno się załamywać rąk, tylko poprawiać to, co się zauważyło, że poprawy wymaga i z kreatywność iść dalej.
4. Czasem, gdy się w intencjonalnej fazie szukania rozwiązań człowiek zablokuje, rozwiązaniem może być dodanie do układanki szczypty chaosu - np. pod postacią rozważenia "absurdalnych" (może tylko pozornie absurdalnych) pomysłów, rozszerzenie zakresu poszukiwań gdzieś znacząco dalej, przełamanie jakichś barier, które sobie początkowo stawialiśmy.
5. Kreatywność powstaje na bazie SPOSTRZEGAWCZEJ CZUJNOŚCI, która oznacza uwrażliwienie na dostrzeganie rzeczy nowych, niedających się przewidzieć.
6. OTWARTOŚĆ jest tu kluczem, rutyna zabija kreatywność. Choć... czasem i rutyna ma swoje miejsce. Niektóre odkrycia powstają na bazie jakiejś formy rutynowej upierdliwości, biorą się z drobiazgowego dotrzymania wcześniejszych reguł. Bo konsekwencja jest naturą spojności rozumowej. A konsekwencja ma ideowo całkiem blisko do rutyny.
7. Otwarta umysłowość NIE OBRAŻA SIĘ, nie jest personalnie drażliwa, traktuje krytykę - nawet tę, którą podejrzewa się o bazującą na złych intenjach - jako potencjalną pomoc w przełamywaniu schematów, blokujących rozwój.
8. Gdzieś w głębi duszy trzeba chyba mieć aspekt MENTALNEGO WPATRZENIA W ABSOLUT. Problem w tym, że niektórzy biorą ów absolut na poziomie prostackim, prymitywnym - już "absolutnymi" jawią się przyziemne rzeczy - np. obyczaje, rytuały, zastane aspekty rzeczywistości. A tymczasem chodzi o "absolut" właściwie dokładnie przeciwny akceptacji tego co proste i przyziemne. Chodzi właśnie o ten absolut, którego aktualnie nie widzimy, który może nam majaczy na horyzoncie, ale nie mamy żadnej gwarancji, iż objawia się nam w docelowej postaci. To jest absolut związane z permanentnym poszukiwaniem, z gotowością do zmiany wszystkiego w nas, co blokuje nam kurs na doskonałość.