ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Naiwne koncepcje wolnej woli - rzecz o sensowności pojęć
Już dawno temu sformułowałem sobie na mój użytek osobisty paradygmat myślenia i kontaktów z ludźmi polegający na tym, aby ograniczać do minimum próby manipulowania za pomocą http://www.sfinia.fora.pl/rozbieranie-irracjonalizmu,29/poslugiwanie-sie-pojeciami-ktore-nie-wiadomo-co-znacza,23283.html

Michał Dyszyński

Chciałem w tym poście bliżej się przyjrzeć jednemu z bardziej typowych rozumień wolności , które wprowadza zamęt w rozpatrywanie bardziej złożonego zagadnienia WOLNOŚCI WOLI.
Wolność ogólnie, a wolność woli...
A może to jest jednak to samo?...

Wolność polityczna, wolność poruszania się, wolność wypowiedzi itp. - czy to są przykłady wolności WOLI?...
Otóż uważam, że NIE. Są to bardzo wyraźnie odmienne pojęcia, które ludzie nieraz jednak próbują ze sobą chaotycznie łączyć, nakładają jedno z nich na drugie, a potem sami nie wiedzą, jak traktować zarówno pojęcie wolności w ogólności i wolności woli w szczególności.
Wolność polityczna, wolność poruszania się jest zdefiniowana bowiem w odniesieniu do BARDZO KONKRETNYCH POTENCJALNYCH AKTYWNOŚCI człowieka W SPOŁECZEŃSTWIE. Tu się w ogóle nie pytamy o wybory i decyzje, tylko o istnienia jakichś formalnych zakazów. Jest to zagadnienie bardziej prawne, polityczne niż filozoficzne, świadomościowe.

Z kolei idea wolności woli...
Jest w ogóle INNYM ZAGADNIENIEM. W ramach pytania się o wolność woli nie pytamy się o zewnętrzną ingerencję, lecz o to, na ile my sami jesteśmy w stanie, naszą świadomością, konstruować sprawczość w podejmowanych decyzjach.
To, czy ktoś nam czegoś zabrania, czy nie, tu najczęściej zupełnie nie ma znaczenia, jest kwestią osobną. Chodzi bowiem w idei wolności woli o to, na ile układ składający się z:
- przesłanek do decyzji
- uwarunkowań wewnętrznych osoby
- bazowania w decyzji na tym co jest (w jaki sposób na tym bazujemy)
na ile ten układ pozwala na sformułowanie tezy, iż wybierający w ogóle jest podmiotem, że to ON WYŁONIŁ TĘ DECYZJĘ, a nie że ta decyzja powstała, bo i tak powstać musiała dla zadanego zestawu okoliczności.
Czy jest w ogóle tu jakiś ON?
Czy jest podmiot?
Jeśli wszystko miałoby być ściśle wynikające z okoliczności (determinizm), to wyłonienie bytu - podmiotu jest czysto formalne, arbitralne.
W takim układzie podmiot wybierający, na który wskażemy, nie jest owym podmiotem bardziej, niż te przesłanki zewnętrzne, które też na decyzję się składają. I będzie tak niezależnie od tego, czy uwzględniamy te przesłanki deterministycznie, czy chaotycznie losowo (dylemat Schopenhauera), bo w każdym przypadku i tak sam podmiot nie miałby nic do gadania w tej sprawie, pozostając tylko MARIONETKĄ okoliczności, którym został poddany.
Wolność woli jest zatem ideą, która stawia pytanie (może być inaczej definiowana właśnie w ten sposób) o to, czy świat jest jedną wielką jednią wszystkiego, zaś wyodrębnianie w nim bytów jest czysto subiektywne, formalne, a nie obiektywne, czy wyodrębnienie bytu MA PODSTAWY?

Michał Dyszyński

za naiwne podejście do idei wolności woli uważam traktowanie jej na zasadzie: jestem wolny wtedy, gdy nikt mnie do niczego nie zmusza?

Przyjrzymy się bowiem idei "zmuszania" kogoś do czegoś. Czy w ogóle jest to idea obiektywna?
Czy prawa fizyki "zmuszają" nas do ich przestrzegania?
Czy ochota na coś "zmusza nas" do robienia tego czegoś? Ale przecież bez tej ochoty nie mielibyśmy powodu tego robić, a wtedy też nie bardzo jest jak uruchomić ową wolność...

Zmuszanie kogoś owszem, konstruuje jedną z okoliczności w układzie, ale to jest po prostu tylko kolejna przesłanka. Jak nam system prawny czegoś zabrania ("ograniczając nam tak wolność"), to po prostu mamy tylko inny układ motywacyjny - teraz robiąc to, narażamy się na restrykcje, ale dalej możemy decyzję o robieniu tego podjąć, tylko że z groźbą nieprzyjemnych konsekwencji sądowych. Jednak to nie ma wiele wspólnego z wolnością woli.

Ciekawym pytaniem tutaj byłoby: a gdyby nas zmuszał do czegoś Bóg?
W jednym z ujęć tak ludzie próbują wolność woli rozumieć - że mamy wolność woli, jeśli Bóg osobiście nas do niczego nie zmusza. Czyli w takim układzie, jeśli zmusza nas wszystko inne (z wyjątkiem Boga), to wolność byśmy mieli, a tylko Bóg miałby moc blokowania naszej wolności woli. W tym układzie, gdyby Bóg "zrobił sobie urlop od zmuszania", ale zmuszało daną osobę milion innych czynników, to ten ktoś byłby w pełni wolny... :shock:

Już to proste pytanie demaskuje naiwny charakter wiązania wolności woli ze zmuszaniem do czegoś przez Boga.
Ale w tym - powtórzę wg mnie mocno naiwnym - podejściu, że wolność woli wynika z tego, że to akurat Bóg nas do niczego nie zmusza zawiera się ciekawy motyw do rozpatrzenia. Chodzi mi o samą ową "ideę zmuszania", a w szczególności zmuszania przez Boga.

Zadam bowiem dość "z głupia frant" pytanie: a jak ktoś NIE MA ŚWIADOMOŚCI, co mógłby zadecydować, to czy decyduje o tym, czy nie?
Zilustruję to przykładem z życia. Nieraz się zdarza, że używamy różnych urządzeń słabo znając ich możliwości. Weźmy smartfon, czy program komputerowy. Są ludzie, którzy nie wiedzą, że mogą coś zrobić (np. niewielu wie, że potrząsając smarfonem można włączyć w nim latarkę...). Czy, jeśli przez lata nikt nigdy nie potrząsnął smartfonem w celu włączenia latarki to WYBRAŁ takie swoje zachowanie?
A może "był zmuszony" do nie włączania latarki poprzez potrząsanie smartfonem?...
Jak się ma idea zmuszania i wyboru, do sytuacji, w której NIE POWSTAŁA W UMYŚLE ŚWIADOMOŚĆ O MOŻLIWOŚCI WYBORU tego czegoś?

Wybór w ogóle ma szansę powstać, jeśli ŚWIADOMOŚĆ WYŚWIETLI OPCJE dla niego. Zmuszanie tu nie ma nic do rzeczy, jeśli ktoś nie wie, co mógłby wybierać.

Michał Dyszyński

Typowe konteksty językowe mocno mieszają, utrudniają ułożenie sobie idei wolności woli. Weźmy koncepcję ZNIEWOLENIA.
Tak czysto językowo "być zniewolonym" pewnie potraktowalibyśmy jako przeciwieństwo wolności (może nawet wolności woli). Tymczasem tu sytuacja jest o wiele bardziej złożona.

W typowej praktyce językowej o "zniewoleniu" mówi się w kontekstach np.
- zniewolenia nałogiem
- zniewolenia przez tyrana, może system prawny.
Ale najczęściej jest tak, ze tam, gdzie się pojawia sam pomysł, aby coś nazwać "zniewoleniem" już jesteśmy znacznie bliżej idei jakiegoś wyboru w tej kwestii, niż gdy w ogóle o żadnym zniewoleniu nie mówimy!
Ktoś "zniewolony nałogiem" przynajmniej stawia sobie pytanie o to, czy mógłby ten nałóg rzucić, przynajmniej próbował, a może jednak za którymś razem jakieś sukcesy w tym zakresie odniesie. Znacznie dalej od idei wolności w zakresie jakiegoś wyboru jest jednak człowiek, który zielonego pojęcia nie ma o tym, że można inaczej. To jest znacznie większe "zniewolenie" - NIEŚWIADOMOŚĆ.
Jeśli ktoś nie ma najmniejszej myśli, nawet skrawka świadomości w zakresie tego, iż mógłby na przykład inaczej się zachować, niż coś, co jest jego absolutnym i stałym nawykiem przez 50 lat od dzieciństwa, to ma tu mniejszą szansę na realne wybranie, niż nawet najbardziej ubezwłasnowolniony nałogiem pijak, który jednak PRZYNAJMNIEJ POSTAWIŁ SOBIE PROBLEM, ze warto jest opowiedzieć się po stronie innej, niż ta stosowana ciągle, opcji.
Świadomość jest kluczowym aspektem idei wolności woli!
Jeśli świadomości (opcji wyboru) nie ma, to pojęcie wolności robi się bezprzedmiotowe.

Michał Dyszyński

W temacie moja wypowiedź z Facebooka, będąca odpowiedzią na "obalenie" idei wolności woli, w ten sposób, że nie możemy wybrać np. smaku lodów, które chcemy kupić, bo przecież taki wybór będzie odwzorowaniem naszej chęci smakowej w zakresie lodów, czyli jest tym, co nam smakuje "zdeterminowany".
Ten argument w istocie jest oparty o tłumaczenie sytuacji założeniami, które już same z siebie dekretują wolność woli jako z góry błędne pojęcie. Użyte tu pojęcie "pragnienia" jest bowiem z definicji skonstruowane tak, że "pragnienie czegoś - z definicji - jest tym motywem, który całościowo zarządza decyzjami, czyniąc je zdeterminowanymi". Jeśli ktoś "wyjaśnia" problem wolności woli takim właśnie pojęciem, które z góry zawiera w sobie (choć w lekkim ukryciu) rozstrzygnięcie negatywne problemu wolności woli, to dla każdego, kto się poważniej zastanowi nad sprawą, stanie się jasne, że tu nie ma w istocie realnej, odnoszącej się do czegoś niezależnego argumentacji, tylko jest z góry zadekretowanie (choć w zakamuflowanej formie) rozstrzygnięcia "wolna wola jest błędnym pojęciem". I oczywiście TAK ROZUMIANA (jak w powyższym przykładzie) wolna wola rzeczywiście jest błędnym, paradoksalnym pojęciem.