ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Jak osoba, która co nieco popracowała w zawodzie tłumacza, a także z powodu pewnych osobistych zainteresowań, często sobie stawiam pytanie o to: jaka treść kryje się za słowami"
Ktoś używa słowa zawsze w jakimś kontekście. Czy odbiorca zna ów kontekst?
- Zwykle są co do tego wątpliwości. Idealnie kontekstu twórcy komunikatu z danym słowem nie zna chyba nikt poza tym twórcą. Odbiorca odtwarza sobie ów kontekst w postaci przybliżonej, szacując "jak to mogło być", DOMYŚLAJĄC SIĘ, o co mogło chodzić nadawcy komunikatu.
Chciałbym to ustalenie teraz odnieść do pojęcia WIARA. W Biblii występuje wiele razy użycie owego słowa. Czy dobrze rozumiemy intencje twórców tamtych tekstów, gdy dzisiaj czytamy owe sformułowania?
- Tu od razu chciałbym dać swoją część odpowiedzi: NA PEWNO NIE DO KOŃCA IDEALNIE ODCZYTUJEMY ową intencję. Aby zrozumieć to, o czym myślał Jezus, gdy mówił "gdybyś miał wiarę jak ziarnko gorczycy...". Coś myślał, ale my nie wiemy dokładnie co.
Mamy dzisiaj własną aktualną tradycję językową. Twierdzę, że ZNACZĄCO INNĄ niż te odniesienia pojęciowe, którymi posługiwały się osoby z czasów imperium Rzymskiego na obszarze Palestyny. Ale na tej konstatacji złożoność zagadnienia się nie kończy.
Bo można zadać jeszcze inne pytanie: czy piszący dane słowo - np. słowo "wiara" nie brali czasem pod uwagę rozmycia znaczeniowego w nim zawartego?
Tutaj wierzący w pochodzenie Biblii od Boga mogą zasugerować następującą hipotezę pochodzącą z ich osobistej wiary: Bóg przewidział to, że słowo wiara jest nie do końca jednoznaczne i zasugerował (natchnienie) twórcom tekstów Biblijnych idealne użycie tego słowa, użycie z którym jest najmniej nieporozumień. To by mogło sugerować, iż słowo "wiara" w ogóle w Biblii znaczy coś innego, niż w normalnym języku, wszak ma "boskie namaszczenie". Nie chcę rozstrzygać tej hipotezy, bo ją przedstawiam tutaj w zupełni innym celu, niż owo rozstrzyganie. Tym celem jest UŚWIADOMIENIE ZŁOŻONOŚCI INTERPRETACJI problemu. Być może (a ja twierdzę, iż tak jest) należy odczytywać słowo zapisane w Biblii jako "wiara", dopasowując do niego znaczenia w znacznie bardziej kreatywny, zaawansowany sposób, niż tylko biorąc jakieś dzisiejsze tego słowa rozumienie. Przy czym przecież nawet dzisiejsze rozumienie samo jest niejednoznaczne. Więc lista możliwości robi nam się takim układzie bardzo długa.

Chciałem na start właśnie ZASTANOWIĆ SIĘ NAD OWĄ LISTĄ, czyli spytać o to, CO MOGŁOBY BYĆ ZNACZENIEM dla słowa "wiara" - tak w Biblii, jak i poza tą księgą.
Słowo "mogłoby" oznacza, iż nie twierdzę, że znaczenia, które za chwilę zasugeruję, powinny zostać użyte. Ale powinny chyba zostać ROZWAŻONE, powinien zostać z nich ZBUDOWANY KONTEKST, który rozpina przestrzeń alternatyw rozumienia. Bo przecież CELEM JEST ROZUMIENIE, a nie samo powiedzenie słowa.

Lista potencjalnych znaczeń słowa "wiara" (z wariantami):
1. Mieć przekonanie, że zajdzie coś, co jest niepewne - np. jak w sformułowaniu: wierzę, że uda nam się nałowić ryb.
2. Mieć przekonanie, że rzeczy ułożą się poprawnie, choć niekoniecznie musimy teraz wiedzieć, jako owa poprawność wygląd - w stylu "wierzę, ze będzie dobrze".
3. Mieć przekonanie, że jakaś interpretacja zdarzeń, okoliczności jest poprawna - np. jak w sformułowaniu: "wierzę, że złem jest oszukiwanie ludzi, nawet jeśli takie oszustwo jest im miłe"
4. Mieć przekonanie, że słuszne jest jakieś ogólnofilozoficzne nastawienie - np. jak w sformułowaniu: "wierzę, że prawda zawsze zwycięża".

To były - przykładowe - elementarne, mało kontrowersyjne znaczenia dla słowa "wiara". Ja chcę tu dołożyć znacznie mniej oczywiste.
5. Wiara jako słuszność postawienia zagadnień teoretycznych - np. wiara w teorię naukową, wiara iż postulaty mechaniki kwantowej są poprawne.
6. wiara, że TERAZ SŁABO NAKREŚLONY, LEDWO ZARYSOWANY KIERUNEK POSZUKIWAŃ POZNAWCZYCH JEST PERSPEKTYWICZNY, SŁUSZNY W DALEKOSIĘŻNYM ROZUMIENIU.

Temu 6 znaczeniu poświęcę dalej więcej uwagi.

Michał Dyszyński

Jest taki sposób argumentowania, który polega na wzięciu jakiejś tendencji rozumowania, potem doprowadzenie jej do skrajnej formy i zobaczeniu co z tego wynika. Owo podejście z jednej strony jest elementem naturalnej analizy, którą powinniśmy przeprowadzać, ale z drugiej też często zamienia się ono w powód do wadliwej argumentacji.

Chciałem zarówno ten błąd, jak i jego sensowną stronę argumentowania omówić na przykładzie pojęcia wiary.

Wiarę w życiu i rozumowaniach można traktować na wiele sposób, a w szczególności da się ją przedstawiać jako
- coś idiotycznego, coś co zbiega do źródła licznych błędów myślenia
- coś niezbędnego w kontekście uznania czegokolwiek za prawdę.

Teraz każdy dyskutant bierze sobie taki potraktowanie i stosuje je w konkretnej dyskusji jako argument. Przykładowo ateista może postawić sprawę na zasadzie:
wierzysz w coś?...
- To znaczy, że ignorujesz potrzebę dowiedzenia się jak jest na korzyść wymysłów z sufitu, jesteś nieracjonalnym fantastą, bo poprawnym sposobem rozumowania jest przecież oparcie się na tym, co pewne, stwierdzone i zweryfikowane.

Z drugiej strony mamy skrajność potraktowania wiary przez obrońcę użycia owego pojęcia:
Odrzucasz ideę wiary?
- Czyli nie patrzysz zupełnie na to, że nie masz dostępu do absolutnego źródła wiedzy, ignorujesz aspekt założeń w rozumowaniu, kierujesz się w stronę mentalnej fikcji, w ramach której rzekomo mamy na wyciągnięcie ręki wiedzę pewną - nic tylko ją wziąć i stosować. A przecież prawda jest taka, że do wszelkiej wiedzy dochodzi się pytając, zakładając opcje, sprawdzając rzeczy, które dopiero w przyszłości okażą swoją wartość, ale zakładając je teraz, wierzymy, że owa wartość się wyłoni, choć pewności tego nie możemy mieć praktycznie nigdy.

I teraz biorąc raz jedno, razu drugie traktowanie można długo i namiętnie pichcić argumenty za i przeciw wierze w ogólności, albo w konkretnych przypadkach.
W zasadzie dyskusje o wierze najczęściej migrują trochę do dyskusji o chochołach obu stron. Zwolennicy pojęcia wiary akcentują - jak najbardziej prawdziwą - okoliczność czynienia w rozumowaniu założeń, które nie są pewne, czyli są na wiarę, co próbują skontrastować ze stanowiskiem przeciwników które (mniej lub bardziej rzekomo) miałoby po prostu nie uwzględniać tego, iż prawie nic pewnego do końca o świecie nie możemy powiedzieć.
Chochołem (też może rzekomym) przeciwników wiary, jest ściąganie dyskusji w stronę akcentowania tych przypadków, gdy przesłanki do tezy wydają się być słabe, zaś ktoś daną tezę głosi; mało tego, czasem głosi sugerując jej pewność, czy konieczność uznania w sposób bliski absolutnemu.

I tak tu od lat dyskusje na sfinii się toczą - że strony próbują wcisnąć stanowiska oponentów jak najbliżej przypisanych im chochołów, mają pokazywać absurdy rozumowania - raz biorącego tezy z czystej fantazji, a przeciwnie głosząc utopię pewnej wiedzy, tam gdzie przecież są tylko założenia i wiary, bądź w przynajmniej w podstawach rozumowania są założenia i wiary.

Gdyby sprawę próbować stawiać w zgodzie z rozsądkiem, to według mnie należałoby (niektórzy uznają to za truizm, ale inni może podważą):
- uznać konieczność przyjmowania założeń i metodologii rozumowania formą wiary, nie mając silnych przesłanek, lecz opierając się na osobistej decyzji, wziętej z intuicyjnego, nieprecyzyjnego oglądu sprawy (wiara)
- wystrzegać się (!) uznawania rzeczy w sposób arbitralny, a w szczególności starać się ograniczać do minimum wnioskowania z czystego chciejstwa i intuicji, zastępując takie wnioskowanie rozumowaniem, które szansę na sprawdzalność, na stworzenie powiązań z resztą wiedzy, rozumowań. Ogólnie chodzi o to, aby nasze twierdzenia były wpisane w szerszy kontekst, nie zaś były tylko kapryśnym postawieniem sprawy w stylu "taką mam wizję, więc tak przyjmuję, nie pytając o argumenty i przesłanki".

Te dwa podejścia łączą się w obszarze ANALIZY KRYTERIÓW UZNAWANIA spraw.

Bo łatwo jest powiedzieć: miej przesłanki i argumenty do swoich przekonań, ale trudniej jest ściśle określić, co właściwie przesłanką jest, albo co jest przesłanką POPRAWNĄ.

Michał Dyszyński

Z wiarą związana jest idea upewnienia się, pewności. Archiwizuję tu pewne swoje uwagi, które poczyniłem w innym wątku, a które dotyczą ciekawego problemu: czy powinniśmy domagać się pewności?

Michał Dyszyński

O aspekcie osobistym wiary napisałem w innym miejscu. Tu archiwizuję, dodając poniższy esej: