ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Jak się przyjrzeć roli funkcjonalnej, którą spełnia samokrytycyzm w rozwoju osobowości, to wyjdzie na to, iż jest on absolutnie niezbędny do tego, aby zdobywać kontrolę nad swoim wpływem na świat, czyli po prostu na bycie wolną, sprawczą osobowością.

Czym jest bowiem samokrytycyzm?...
- Samokrytycyzm chyba najprościej można zdefiniować jako zdolność osobowości do OCENIENIA STOPNIA SWOJEJ SPRAWCZOŚCI.
Jesteśmy samokrytyczni, gdy umiemy oceniać, czy nasze zamierzenia się powiodły, czy też nie, a więc też dalej, czy w danym zakresie posiadamy wpływ na zewnętrzne otoczenie, czy nie. Zakłamywanie czegokolwiek w tej kwestii spowoduje, że przyjmiemy nieadekwatne do rzeczywistości uznania, a co za tym idzie, za chwilę przyjmiemy błędne przesłanki do kolejnych decyzji, co spowoduje, iż nasze zamierzenia z dużym prawdopodobieństwem skończą się niepowodzeniem.
Aby działać skutecznie, należy zdobywać świadomość tego, na co mamy realny wpływ, a co jest poza naszym zasięgiem, bo jeśli się porwiemy na wyzwanie, które znacząco przerasta nasze możliwości, to zapewne stracimy tylko energię, czas i inne zasoby, a celu nie osiągniemy. Ale do tego, aby ocenić poprawnie zakres swojego wpływu na rzeczywistość, niezbędne jest adekwatne, zgodne z rzeczywistością potraktowanie wcześniejszych prób wywierania podobnego wpływu w znanych już przypadkach. Uczymy się na wcześniejszych doświadczeniach - zarówno na sukcesach, jak i na błędach.
Jeśli ktoś zaczyna swoje wcześniejsze doświadczenia traktować życzeniowo, czyli porażki przed sobą odmalowuje jako sukcesy, to (zakładając, że w to rzeczywiście wierzy) za chwilę, przy kolejnej decyzji przyjmie błędny zakres swoich kompetencji i siły oddziaływania na rzeczywistość, czyli zapewne przestrzeli swoje szans i porwie się na wyzwanie, którego nie będzie w stanie skutecznie podjąć. Taki człowiek, zamiast okazywać sprawczość i wolność w świecie, będzie musiał się w końcu pogodzić z tym, że jego działania są pasmem porażek, że nie umie być sprawczą i wolną istotą.

Michał Dyszyński

Michał Dyszyński

W innym miejscu tego bloga napisałem:

Michał Dyszyński

Samokrytycyzm nie tylko czyni wolnym ogólnie, ale też kształtuje etyczne postawy. Bez samokrytycyzmu nie sposób jest być naprawdę dobrym człowiekiem.

Teza
Dobro w nas powstaje jako efekt doskonalenia się, kto się nie doskonali, ten nie będzie dobrym, etycznym człowiekiem.
Przed chwilą przeczytałem kolejny już artykuł o przemocy rówieśniczej. W szkołach to jest plaga. Skąd się biorą te postawy młodych ludzi, polegające na upodobaniu do znęcania się nad kolegami czy koleżankami?...
- Myślę, że główną odpowiedzią na to jest: BO MAMY INSTYNKT RYWALIZOWANIA W STADZIE.
Każdy człowiek rodzi się jako w większym stopniu mentalne "zwierzątko", niż świadomy człowiek. Człowieczeństwo dopiero budujemy sami na bazie obserwacji świata, a w tym przede wszystkim na bazie BŁĘDÓW POPEŁNIONYCH W ŻYCIU. I dobrze jest, jeśli te błędy nie są wielkie, a mu już na nich się byliśmy w stanie naprawić. Są bowiem ludzie, którzy muszą bardzo wiele razy popełnić błąd, a do tego ten błąd swoimi negatywnymi konsekwencjami musi skrajnie ich "walić po oczach", aby dotarło do nich, iż coś w sobie trzeba zmienić.
Samokrytycyzm nie jest łatwy, ma nawet swoją negatywną strone - skłonność do przewrażliwienia na punkcie oceny własnej osoby, nadwrażliwość, czasem aż do poziomu formy paraliżu do działania, bo człowiek tak się boi popełnić błąd, że nie podejmuje wyzwań, jakie niesie życie. Dlatego samokrytycyzm sam jest tym czymś, co trzeba (samokrytycznie...) kształtować świadomie, a nie tylko "brać jak leci, po pierwszych skojarzeniach i prostym rozpoznaniu sprawy". Samokrytycyzm zastosowany do samokrytycyzmu nie oznacza negacji samego siebie, tylko jest POSTULATEM KONTROLI, połączonym z CZUJNOŚCIĄ w kontekście tego, CZY STOSUJĄC JAKĄŚ ZASADĘ, NIE OPUŚCILIŚMY TEGO ZAKRESU, W KTÓRYM ONA JESZCZE POWINNA OBOWIĄZYWAĆ.

Tu właśnie największym problemem jest fanatyzm i fundamentalizm. Istotą błędu fanatyzmu i fundamentalizmu jest stosowanie słusznych nakazów, zasad poza obszarem ich obowiązywalności. Podczas gdy rozsądny czujny człowiek ma świadomość, że każde prawo (także prawo fizyki) stosuje się wobec mu przypisanej dziedziny, to fanatyk rozciąga obowiązywalności słusznych praw znacznie ponad tę dziedzinę - ciągnie ją w obszary, gdzie owo prawo nie funkcjonuje, a często wręcz funkcjonują zasady do niego przeciwne.
Rozpoznawanie, czy jeszcze jesteśmy w obszarze, którego dana zasada dotyczy, owa CZUJNOŚĆ EPISTEMICZNA jest niezbędnym uzupełnieniem każdej wierności zasadom, każdemu posłuszeństwu.
Jeśli, przykładowo, ktoś chce być wiernym zasadom higieny, to w rozsądnej wersji będzie dbał o to, aby utrzymywać czystość w domu, aby swoje ciało chronić przed nadmiernym brudem. Ale można też higienę doprowadzić do postaci, w której dana osoba traci kontrolę nad rozsądkiem stosowania postulatu dbania o czystość - wtedy powstają postawy obsesyjnego sprzątania, mycia, utrzymywania domu w sterylności niczym w laboratorium. To nie tylko nie służy zdrowiu, ale wręcz sprzyja powstawaniu skłonności do alergii i innych chorób. To jest przykład błędu w postawie życiowej.