ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Niedawno w innym wątku pojawił się spór z jednym z grupowiczów. Jaki wątek i jaki spór, wydaje mi się tutaj nieważne. Bo problem, który wydaje mi się, w związku z tym, ciekawy można sformułować: jak przekonywać innych, aby było to uczciwe?
Z pierwszego spojrzenia rozwiązanie wydaje się być proste - wystarczy, że się nie kłamie. Czyli, jeśli kogoś do czegoś przekonuję, to sam muszę być do tego przekonany. Zgadzam się, że jest to warunek konieczny, że przekonując kogoś wbrew własnemu przekonaniu, postępujemy nieuczciwie. Ale czy jest to warunek wystarczający?
- Osobiście uważam, ze NIE.
Przyznam, że ów problem dotyka mnie osobiście. W mojej rodzinie jest pewna osoba, która jest wierzy, że ma wszelkie prawa dążyć do przymuszenia innych osób ze swojego otoczenia do prawd, które sama uważa za słuszne, w których "ma rację". Jednocześnie wyraźnie widać jednak, jak bardzo często ta osoba widzi rzeczy krótkowzrocznie, sądzi po pozorach, łatwo kategoryzuje rzeczy w sposób prosty, mimo że w rzeczywistości są one bardziej skomplikowane. Jednak - porównując z własnym nastawieniem, uczuciami - szczerze stwierdza, ze jest przekonana do swojej racji. Tak więc choć - przynajmniej w mojej ocenie - myli się, to jednak nie mamy podstaw oskarżenia tej osoby o nieuczciwość. Ale uzgodnienie z tą osobą poglądów jest praktycznie niemożliwe - natrafiamy na twardy mur, opór mentalny - ja mam rację i już!
Sytuacja wydaje się o tyle bez wyjścia, że - uważając przeciwnie - ja też jestem przekonany o własnej racji. Nie mam "prawa" wobec własnego umysłu i wiary do ustąpienia ze swojego stanowiska (piszę ogólnie, aby nie wnikać w kwestię kto akurat "naprawdę" ma rację). I wygląda na pat doskonały - nikt nie ma możliwości ruchu - czy to względem własnego umysłu, czy wobec innej osoby.
Do tego dokłada się jeszcze dziedzictwo ewolucyjne, które człowiekowi nakazuje zdobywać pozycję w hierarchii grupy, stada. To "dolewa oliwy do ognia", bo na poziomie prostych emocji bronimy się przed "przegraniem" dyskusji. I bronimy się nieraz, nawet gdy czujemy, że do końca chyba nie mieliśmy owej racji. Bronimy się już honorowo, a nie szukając "prawdy".

Czy jest wyjście z tego pata?
- Moim zdaniem, wyjście wymagałoby postawienia dodatkowego warunku w dyskusji, wymianie informacji. Ten warunek to:
Nie dopuszczalne jest stawianie którejkolwiek ze strona na uprzywilejowanej pozycji.
Czyli, przystępując do dyskusji nie mam prawa przyjąć założenia "ja się nigdy w tej sprawie nie zmienię, nie dam się przekonać". Jeśli przekonuję kogoś, to oczekiwane jest, że sam mogę być przekonany.
Warunek jakoś intuicyjnie wydaje się nawet dość banalny - ot zwykłe sformułowanie uczciwości w dyskusji. Ale ta banalność jest pozorna. Bo intuicyjne uzasadnienie owego warunku - czyli realizowane w oparciu o sytuację starcia, pojedynku, walki - jest zupełnie innego rodzaju, niż jego głębsza warstwa intelektualna. Chodzi mi o to, że da się ów warunek uzasadnić odnosząc go do prawd ogólnie przyjętych - jakiejś tam sprawiedliwości, równości, uczciwości pojedynku itp. Problem w tym, że na płaszczyźnie intelektualnej jest w stanie te zasady odrzucić! Konkretnie chodzi mi o to, że jeśli zdarzy się sytuacja, gdzie tylko ja coś wiem, a inne osoby mają tu błędne przekonanie, to "nie zamierzam się bawić" w żadne pojedynki.
Wyobraźmy sobie np. że zdobywam pewne informacje o podłożonej gdzieś bombie. Inne osoby mi nie wierzą, nie zgadzaj się, że bomba tam jest, że stanie się coś złego. Czy będę się bawiłł w przekonywanie "uczciwe" - w konwencji pojedynku, równości? - oczywiście nie. Wszystkimi metodami będę się starał przeforsować swoją rację. Powoływanie się na zasady ogólne zawsze jest obarczone błędem... właśnie ogólności, właśnie tego, żew konkretnej sytuacji może zaistnieć konieczność szczególnego rozwiązania.
Dlatego intelektualna podbudowa zasady równości jest inna (niestety, wytłumaczenie jej byłoby skomplikowane, długie, a nie chciałbym tu pisać elaboratów).
Zasada równości jest nie jedyną dodatkową zasadą, która w moim przekonaniu powinna być nałożona na uczciwą dyskusję.
Jeszcze jeden warunek określiłbym jako gotowość do dyskusji nad hierarchią wartości.
Ludzie nie potrafią się dogadać jeszcze z jednego powodu - odrębności podstawowych paradygmatów myślenia.
Przykładowo - jeśli dwie osoby dyskutują o ekonomii, rozważają czy należy pomagać komuś, kto sam nie potrafi sobie poradzić w życiu, to "słuszność" rozwiązania silnie zależy od przyjętych założeń podstawowych. Są osoby, przekonane do swoistego darwinizmu ekonomicznego - przekonane co jego "podstawowej" słuszności. Uważają, że społeczeństwo powinno się "oczyszczać" z nieporadnych jednostek, bo to - w dłuższym okresie czasu - jest dla niego dobre, czyli jest dobre ogólnie. Inna osoba może wychodzić z odrębnych założeń - że kluczowe są wartości ludzkie w rodzaju współczucia, solidarności, bezpieczeństwa życiowego każdej osoby. I dopóki te osoby nie dogadają się co do podstawowych źródeł swoich światopoglądów, dopóty uzgodnienie stanowisk będzie niemożliwe.

Podsumowując - uczciwa dyskusja, to coś więcej niż tylko nie kłamanie. To wbudowanie w argumentację podstawy szacunku wobec drugiej osoby i pokory wobec własnych przekonań. Bez tego szacunku i bez tej pokory, dyskusja nie wzniesie się na poziom intelektualny i pozostanie na - ewolucyjnie wbudowanym w nasze myślenie - mechanizmie walki o miejsce w stadzie. Pozostanie na - być może nieco bardziej inteligentnym - poziomie zwierzęcym.

Gdyby zaś określać cel przystępowania do dyskusji w pełni uczciwej, to nie powinien on mieć postaci w rodzaju "chcę spowodować, aby przeciwnik w dyskusji przyjął w całości moje poglądy", ale raczej chcę dowiedzieć się, co myśli na ten temat mój współdyskutant, nauczyć się czegoś od niego i - ostatecznie - uzgodnić w swoim umyśle nową, lepszą wersję danej sprawy.

malaavi

Piszesz o niedopuszczalności. Ogólnie mówiąc coś zalecasz, coś krytykujesz, mniejsza o konkret. Czy wymuszając zaleceniem/zakazem stajesz nad hierarchią wartości?

Nie da się, niestety, ominąć hierarchii wartości. Nie jesteś obiektywny (gdybyśmy założyli, że jesteś, łatwiej byś nas przekonał, bo już byśmy wierzyli, że mówisz obiektywnie

). Skoro nie jesteś obiektywny, to znaczy, że tak, jak nie masz uprzywilejowanej pozycji w dyskusji z inną osobą na temat X, tak samo nie masz uprzywilejowanej pozycji w dyskusji na temat "jak powinna wyglądać dyskusja na temat X", czy "jak powinna wyglądać dyskusja na temat 'jak powinna wyglądać...'" i tak dalej.

Ty sądzisz zapewne, że rozmówca nie powinien być stroną i sądem jednocześnie. Też tak sądzę. A czy nie będziemy sądem wymuszając, by nasz rozmówca też tak myślał?

Innymi słowy etyczne propozycje biorą w łeb.

Można tylko nie być etycznym, ale w różne strony udawać, drugim wyjściem jest nie przekonywać do niczego, a trzecim rozmawiać tylko z ludźmi, którzy szukają odpowiedzi. Uczciwość w matematyce polega na testowaniu własnych poglądów. Im dalej od matematyki (w stronę filozofii czy codzienności), tym mniej testowania, a więcej wpychania poglądów innym. Nie udawałbym etyki, a walił prosto z mostu. ;)

Michał Dyszyński

malaavi

Owszem, jeśli spotkają się osoby, które chcą z rozmowy coś wynieść, celem każdej jest zrozumieć, żadnej zaś - przekonać.

Michał Dyszyński

malaavi

Pojęcia nie mam. Chyba chodzi o zdobycie poparcia, lepsze samopoczucie, potwierdzenie dla własnych poglądów.

Michał Dyszyński

Hello

malaavi

Michał Dyszyński

Hello

No tak panie Michale, moja wina.
Śpieszę uściślić, że nie chodziło mi o kasę pancerną, a przynajmniej nie tylko.

Jacol

Michał Dyszyński

malaavi

To uczciwość rozumiana przez system wartości, dobre ("w moim odczuciu") intencje. Uczciwie przekonują księża z ambon (przynajmniej niektórzy), a nawet uczciwie niektórzy kłamią, byle było dobrze (w ich odczuciu).

Michał Dyszyński

Jacol

Marcin Kotasiński

Uczciwe przekonywanie jest zawsze wtedy kiedy ma się na celu tak zwane wspólne Dobro. Jeśli owo dobro jest jednostronne, czyli subiektywne to przekonywanie nie jest uczciwe, bo dotyczy korzyści jednostronnej z brakiem poszanowania strony drugiej. Kiedy mamy sytuacje przekonywania dla wspólnego dobra, to zawarta jest w tym „wspólnym Dobru” Prawda jako Prawda dla obu stron wspólna, Dobro, czy trafniej Miłość (wrażliwość) dla obu stron, Sprawiedliwość jako równe potraktowanie, Mądrość, bo mądrym jest tworzyć to, co wspólne, bo jest to konstruktywne dla wszystkich i dla wspólnoty. Przy uczciwym przekonywaniu znajdujemy zawsze Idealizm, wyższą jakość celu do którego zmierza przekonywanie w stosunku do sytuacji, o której mówimy, że nie jest uczciwa. Uczciwe przekonywanie mieści się więc w tym, co jest wspólnie użyteczne.