ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Chciałbym przedstawić pewne rozumowanie, które według mnie dość wyraziście uzmysławia powód, dla którego fanatyczne postawy epistemiczne są wadliwe. To rozumowanie od lat "dźwięczy mi" w świadomości, gdy rozważam w ogóle zagadnienia myślenia i doskonalenia się duchowego.

Najpierw zdefiniuję fanatyzm na potrzeby tego wątku. Proszę o przyjęcie tej definicji nie na zasadzie, że to jest ogólne określenie fanatyzmu, lecz że tutaj wystąpi szczególna instancja owego pojęcie; właściwie to trochę nietypowe użycie, posłużeniem się ideą ogólną dla bardziej konkretnych rozważań. Aby jakoś odróżnić ten mój fanatyzm od ogólnego rozumienia, nadam mu rozszerzoną o przymiotnik nazwę:
Fanatyzm epistemiczny definiuję jako postawę umysłu polegającą na silnym przywiązywaniu się do określonych idei, skupieniu się na obronie tych idei i promowaniu ich, przy wyraźnym zmniejszeniu krytycznego spojrzenia na daną sprawę.

Fanatyk epistemiczny funkcjonuje w ten sposób, że idea jaką sobie upatrzył, dostaje bardzo silny priorytet, wiele punktów for, w stosunku do idei alternatywnych, głosów krytycznych, pytań, które by ową ideę stawiały w wątpliwość. Fanatyk się tym nawet nie próbuje zająć co krytyczne dla jego idei, najczęściej z góry wszelkie informacje krytyczne skreśla jako niewiarygodne, oszukane, błędne, zaś wszystko to co wspiera ideę traktowane jest - bez krytycznego sprawdzenia - jako pozytywne, poprawne.
Inaczej mówiąc fanatyzm epistemiczny można by też określić nazwą POSTAWY UTWARDZANIA PIERWOTNYCH PRZEKONAŃ.

Dlaczego fanatyzm epistemiczny uważam za wadliwą postawę?
Rozumowanie oprze się o pewne założenia, które tutaj wypiszę. Jest ono następujące:
1. Uważam, że poglądy jakie posiadamy powstają z tych informacji i interpretacji, które do nas docierają, bierzemy je za bazę i źródło danych.
2. Uważam, za rozsądne założenie, że żadna osoba nie jest wyróżnionym układem odniesienia, czyli nie może zakładać, iż np. docierające do niej informacje w określonym momencie będą z zasady lepsze, niż informacje docierające do innych ludzi. Zakładam, że istnieje bardzo duży udział PRZYPADKOWOŚCI w tym, czy to, co do nas dotarło jest słuszne, prawdziwe, poprawnie zinterpretowane przez nas na start, poprawnie budujące rozumowanie. Bezpiecznie jest założyć, że bardzo często mamy pod tym względem pecha, czyli że najpierw dotarły do nas te informacje, które nie pozwalają na wybudowanie sobie w pełni poprawnego obrazu sprawy.
3. Zakładam też pewną minimalną postać rozsądku, racjonalności, poprawności rozumowań ludzi, co by oznaczało, iż możemy uznać nasze poglądy za BĘDĄCE WYNIKIEM tego, co do nas dotarło (nie zakładam tu ścisłego determinizmu, ale jednak wyraźną inspirację, ma ona podstawy w tym, co z zewnątrz dochodzi).

Teraz samo rozumowanie:
Skoro nasze poglądy powstają jakoś tam racjonalnie w reakcji, wzięciu pod uwagę tych właśnie informacji, które do nas dotarły, to należy przyjąć, że (bardziej) poprawne poglądy tworzą się z (bardziej) poprawnych danych wejściowych.
Problem jest w tym, że skoro często dostajemy na początku dane i interpretacje gorsze, niższej jakości, prowadzące potencjalnie do błędnych wniosków, to jeśli ten pierwszy pomysł ich rozumienia utrwalimy zbyt mocno, to może nigdy nie uzyskamy szansy na uwzględnienie tych danych, które są poprawniejsze, lepsze, ale tak się złożyło, że przyszły do nas później. Pierwotne przekonania są uzyskiwane w najmniej korzystnych epistemicznie warunkach, są najbardziej chaotyczne, przypadkowe.
Wnioskowanie od razu z pierwszych danych, a potem uporczywe trzymanie się tych wniosków tego OZNACZA, IŻ WNIOSKUJEMY Z DANYCH WTEDY, GDY SĄ ONE NAJMNIEJ KOMPLETNE i najniżej jakości.

Fanatyk wyrabia sobie zdanie na etapie, na którym najmniej jeszcze wie o sprawie!
Fanatyk wyrabia sobie swoje przekonania w oparciu o dane, które jeszcze pływają we mgle niejasności, bo niewiele o nich umie powiedzieć, jako że rozumienie doskonali się z czasem i doświadczeniem!
Fanatyk wybiera sobie jako podstawę dla swoich przekonań NAJMNIEJ OBIECUJĄCY ETAP I ŹRÓDŁO!

Jak należałoby poprawić skuteczność postawy poznawczej?
Myślę, że chyba najlepiej WYMUSIĆ NA SWOJEJ PERCEPCJI następujące postawy:
1. Zostawić sobie pewną gotowość na zmiany, nie traktować przyjętych przekonań od razu jako ostateczne, lecz starać się uznać ich status jako ROBOCZY.
2. Unikać postawy odrzucania całkowitego danych i interpretacji, które nie pasują do przyjętego wcześniej stanowiska. Takie nie odrzucenie nie będzie oznaczało, iż od razu musimy je uwzględnić, bo można np. zostawić je w pamięci do późniejszego rozpatrzenia, ale jednak chodzi o to, aby nowe informacje i interpretacje nam mentalnie nie znikały.
3. Co jakiś czas warto sobie byłoby zrobić remanent poglądu, swoisty reset, może relaunch stanowiska w danej sprawie, lecz tym razem z uwzględnieniem nie tylko tych informacji i interpretacji, które dotarły jako pierwsze, ale także tych, które dotarły później.

Dzięki temu będziemy mieli większą szansę, że nasz pogląd na daną sprawę:
- wziął się nie z przypadkowych danych i interpretacji
- wziął się z większej niż minimalna ilości danych i interpretacji
- uwzględnił nasz osobisty rozwój intelektu i wiedzy, bo daliśmy szansę temu wszystkiego, co przychodziło potniej (a więc też co ma szanse być bardziej dojrzałe, mądrzej przez nas ocenione).

Wydaje mi się, że to w dużym stopniu wyjaśnia, dlaczego uważam, iż fanatyk wybiera najmniej korzystną strategię epistemiczną, właściwie to ZDAJE SIĘ NA PRZYPADEK, a nie na to, że swoim rozumem opanowuje zagadnienie, sprawując nad tym, co traktuje za prawdę rozumową kontrolę.

Michał Dyszyński