ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Chcę napisać o zagadnieniu, które jest kto wie, czy nie najważniejszym zagadnieniem etyki. Boję się, że w jakimś stopniu zagadnieniem nierozwiązywalnym. Ale, nawet jeśli nie uda się znaleźć tu czegoś przypominającego rozwiązanie, to chyba warto uświadomić sobie, że problem istnieje.

Pytanie jest dość podstawowe: co jest (bardziej) podstawą etycznego działania - bezkompromisowa wierność wyznawanym zasadom, czy empatia, współodczuwanie ludzkich potrzeb, cierpień?
To, że między tymi dwoma mechanizmami często występuje konflikt wydaje mi się raczej oczywiste. Ale napiszę parę przykładów, aby trochę uplastycznić temat:
1. Widzimy żebrzącą kobietę - emocjonalnie pewnie nieraz byśmy pomogli, tak z porywu serca, bo ktoś prosi. Z drugiej strony mamy świadomość, że znacząca część (większość?...) żebraków nie garnie się do pracy, że z żebrania zrobili sobie zawód, a poza tym użebrane pieniądze często trafiają do bosów mafii cygańskich. Zasady rozsądku mówią nam, że nasz datek nic nie zmieni w życiu kogoś, kto z żebrania uczynił sobie źródło zarobku.
2. Dziecko prosi nas o kolejnego cukierka, bardzo prosi. Wiemy, że niezdrowe jest jedzenie tylu słodyczy (dziecko zjadło już 7 cukierków), ale przecież empatia sugeruje nam "daj, nie męcz tych pragnień dziecka"... Zasadą zdrowia jest, aby nie objadać się niezdrowym jedzeniem.
3. Sprawa w sądzie - ktoś ukradł lekarstwo z apteki. Ukradł dla chorego dziecka, ale jeśli każdy by tak zdobywał leki, jeśli usprawiedliwimy takie zachowanie, to w końcu apteki znikły by z kraju, bo ich właściciele nie mogliby w nieskończoność dokładać do interesu - wtedy już nikt nie miałby tych leków. Zasadą jest, że za towary się płaci, a nie bierze sobie.
4. Biedni domagają się wsparcia, zasiłków z budżetu. Ale wiemy, że ten budżet nie jest bez dna, a wielu biedaków jest w niedostatku trochę na własne życzenie - jak się zmobilizują, to wezmą się do roboty, jak łatwo dostaną pieniądze, to będą żyć kosztem pracy innych. Zasadą jest, że każdy powinien sam pracować na swoje utrzymanie.
5. Nauczyciel w szkole ma przepuścić wagarowicza, lenia i obiboka, który ma same złe oceny do następnej klasy. Z jednej strony żal mu ucznia, który nie ma w sobie wystarczającej siły, aby się zmusić do nauki, więc ostatecznie chętnie by "mu odpuścił". Z drugiej strony już temu komuś odpuszczano wiele razy, a uczeń nie zmienia swojej postawy, więc może rygorystyczne wymagania okażą się lepszym podejściem, może nawet poprawka, czy brak promocji do następnej klasy, będą lepszą opcją dla tego młodego człowieka? Zasadą jest, że uczeń musi umieć określony zakres materiału, aby dostać promocję.

Gdzie nie spojrzeć, aby postępować "rozsądnie" trzeba się jakoś stłamsić wewnętrznie, trzeba odrzucać prośby, oczekiwania ludzi, tłumić empatię. Jak się jednak do tego tłumienia zbytnio przyzwyczaimy, to za chwilę staniemy się nieczułymi draniami, przegapimy sytuację, w której trzeba było odstąpić od twardych reguł i dać pierwszeństwo uczuciom. Z drugiej strony jak będziemy zawsze tylko miękcy, to zaczną nas wykorzystywać, a poza tym nieraz jest tak, że mamy dwie strony sporu, a każda z nich chce czegoś dokładnie przeciwnego, niż ta druga. A wtedy, jeśli nie da się mieć obu rzeczy na raz, i tak będziemy musieli komuś odmówić.
Problem trwa od początku istnienia ludzkości - aby społeczeństwo trzymało się w ryzach, musi mieć świadomość nieprzekraczalności zasad, czyli przestępcy powinni być (bezwzględnie - wtedy jest mocny efekt odstraszający i wychowawczy) karani. Z drugiej strony ten karany, to jest przecież konkretny człowiek, ktoś kto cierpi, kto może i błądzi, ale ma uczucia, a my je czujemy. Jeśli uznamy, że ta k po prostu te uczucia wolno nam jest zignorować, to stłumimy w sobie ważny aspekt człowieczeństwa.

Dyskurs

Michał Dyszyński