ŚFiNiA

lucek

Powiedziałeś(-aś):

rozwiń ten model

ChatGPT powiedział:

Świetnie. Rozwińmy ten model jako *alternatywę dla twardego determinizmu
(TD)* — model, w którym *świadomość i podmiotowość* są /realnymi
kategoriami ontologicznymi/, nie tylko psychologicznymi zjawiskami.

------------------------------------------------------------------------

🔹 ZAŁOŻENIA MODELU

1. *Świat przyczynowy istnieje*

Nie negujemy istnienia przyczynowości – faktycznie, organizm ludzki,
jego psychika, doświadczenia – są ukształtowane przez czynniki
zewnętrzne i wewnętrzne. Człowiek ma historię, nie powstaje ex nihilo.

2. *Podmiot istnieje jako warstwa wyższego rzędu*

W pewnym momencie pojawia się jednak *świadomość refleksyjna*, która nie
tylko /przeżywa/, ale /myśli o przeżywaniu/ – ocenia, przewiduje,
rozumie, zapamiętuje, porównuje, /przekształca dane doświadczenia w
tożsamość/.
To nie tylko reakcja – to *interpretacja i decyzja*.

3. *Świadomość wprowadza „czas podmiotowy”*

Świadomość /nie jest liniowa/ – może się „cofnąć”, /zreinterpretować/
przeszłość, /wyznaczyć nowy sens/ dawnym czynom. To „czas wertykalny” –
nie mechaniczny ciąg przyczyn i skutków, ale *ruch znaczeń i decyzji*.

------------------------------------------------------------------------

🔹 STRUKTURA MODELU: "WOLNOŚĆ W DETERMINIZMIE"

I. *Warstwa naturalna (deterministyczna)*

*

ciało, mózg, impulsy

*

dziedziczność, warunki społeczne, historia doświadczeń

*

automatyzmy, reakcje, emocje
→ to wszystko tworzy /tło/ działania

II. *Warstwa świadoma (refleksyjna)*

*

rozpoznaje to tło

*

interpretuje je w świetle wartości, celów, relacji

*

/może nie poddać się automatyzmowi/

Przykład:
Człowiek zraniony w dzieciństwie może reagować agresją – ale /może też
rozpoznać w sobie ten wzorzec/, zrozumieć, skąd pochodzi, /zdecydować/
się go nie powielać.
Ten moment /świadomego wycofania/ to *przestrzeń wolności* – nie
„nielogicznej”, ale „wyższej”.

------------------------------------------------------------------------

🔹 ONTOLOGICZNA WARTOŚĆ ŚWIADOMOŚCI

TD redukuje świadomość do „ozdobnika” (epifenomenu). Nasz model traktuje
ją jako:

*

*rzeczywisty element bytu*, nie emergentny skutek

*

*współ-przyczynę* działania – tak jak ster to część łodzi, choć jej
nie napędza

*

*miejsce samoświadomości i moralności*

Tu pojawia się *wolność rozumiana jako racjonalne panowanie nad sobą*,
nie jako „swoboda od przyczyn”.

------------------------------------------------------------------------

🔹 KONSEKWENCJE DLA WOLNOŚCI I ETYKI

1. *Odpowiedzialność moralna*

Jeśli człowiek jest tylko zbiorem przyczyn, nie można mówić o
odpowiedzialności.
Ale jeśli /rozpoznaje siebie/ i może /świadomie działać/, to /ponosi
odpowiedzialność/ – nie za swoje impulsy, ale za to, co z nimi zrobił.

2. *Możliwość rozwoju*

TD nie zna pojęcia "rozwoju duchowego" – wszystko się „toczy”.
Ale w naszym modelu *człowiek może się zmieniać* – nie mechanicznie,
ale /poprzez refleksję nad sobą/.

3. *Miłość, wybaczenie, ofiara*

Te rzeczy nie istnieją w TD – są nielogiczne.
Ale w modelu podmiotowości są kluczowe: bo wybaczenie to nie „reakcja”,
ale /świadomy wybór przerwania reakcji/.
To *tworzenie nowego sensu*, którego nie ma w czystej przyczynowości.

------------------------------------------------------------------------

🔹 STANOWISKO FILOZOFICZNE: ŚWIADOMOŚĆ JAKO STRUKTURA BYTU

Można to powiązać z:

*

*personalizmem* (Wojtyła, Mounier) – osoba to nie tylko byt, ale /
ja/ zdolne do odpowiedzi

*

*fenomenologią* (Husserl, Scheler) – świadomość jako /nośnik sensu/
i /miejsce wartości/

*

*egzystencjalizmem teistycznym* – wolność jako /dar/ i /odpowiedź/,
nie złudzenie

------------------------------------------------------------------------

🔹 PODSUMOWANIE

*Deterministyczna warstwa świata jest rzeczywista, ale niepełna.
Świadomość nie jest jej złudzeniem, tylko dopełnieniem.
Wolność to zdolność podmiotu do nadawania znaczenia – a więc
współtworzenia świata.*

Ten model przywraca człowiekowi /miejsce osoby/, a nie tylko „efektu
przyczynowego”.
Można go nazwać np. *modelem podmiotowej wolności w determinizmie otwartym*.

------------------------------------------------------------------------

Chcesz, byśmy to rozpisali w formie eseju lub struktury filozoficznej
teorii?

Powiedziałeś(-aś):

a rozumiejąc fizykalne ten model?

ChatGPT powiedział:

Świetne pytanie. Spróbujmy teraz przełożyć powyższy *model podmiotowości
i świadomości* na *język fizykalny* – czyli taki, który zakłada, że /
wszystko, co realne, jest fizyczne/, albo przynajmniej że świat
materialny jest zamkniętym układem przyczynowym.

Pokażę Ci, jak można to spójnie zrobić, *bez redukcji świadomości do
epifenomenu*, a jednocześnie *nie łamiąc fizyki*.

------------------------------------------------------------------------

🔹 ZAŁOŻENIE FIZYKALNEGO MODELU

Zakładamy:

1.

*Świadomość jest związana z materią (mózgiem)* – nie jest niezależną
substancją (jak w dualizmie kartezjańskim), ale

2.

*Nie jest redukowalna do pojedynczych stanów neuronalnych* – jej
właściwości pojawiają się jako efekt *złożonej organizacji informacji*.

3.

*Świadomość wpływa zwrotnie na system*, w którym powstała – nie jest
tylko produktem, ale także *regulatorem*.

To zbliża nas do *emergentnego fizykalizmu* lub *fizycznego
kompatybilizmu* (z elementami teorii złożoności).

------------------------------------------------------------------------

🔹 STRUKTURA MODELU (W UJĘCIU FIZYCZNYM)

1. *Mózg jako system dynamiczny*

*

Neurony tworzą sieć dynamiczną o olbrzymiej liczbie stanów.

*

Pojawiają się *struktury wyższego rzędu*, które nie istnieją
lokalnie, ale jako *globalne wzorce aktywności*.

Np. nie widzisz „ja” w pojedynczym neuronie, ale widzisz *proces
integracji informacji*.

2. *Świadomość jako integracja i rekurencja informacji*

*

Zgodnie z teoriami jak *Integrated Information Theory (Tononi)* lub
*Global Workspace Theory (Baars)*:

o

świadomość powstaje, gdy informacja w mózgu *osiąga próg
integracji i uświadamialności*;

o

wtedy system może *"widzieć siebie"* – zachodzi autorefleksja,
przetwarzanie danych o sobie samym.

To moment, gdy fizyczny system zaczyna *tworzyć model samego siebie w
czasie*.

------------------------------------------------------------------------

🔹 COFANIE SIĘ W CZASIE (w sensie funkcjonalnym)

Oczywiście nie chodzi o cofanie czasu fizycznego, ale o to, że:

*

*świadomość przechowuje stany przeszłe* (pamięć autobiograficzna),

*

*tworzy narracje* o nich (mechanizmy językowe, semantyczne),

*

*wpływa na przyszłe decyzje poprzez modele mentalne*.

System, który potrafi włączyć dane z przeszłości i przewidywania w
proces aktualnego działania, /zmienia sens swoich stanów fizycznych/
– co *fizycznie* przekłada się na inne decyzje, niż gdyby tych
informacji nie było.

------------------------------------------------------------------------

🔹 ŚWIADOMOŚĆ JAKO SPRZĘŻENIE ZWROTNE

W fizyce złożonych systemów znane są przypadki tzw. *sprzężenia
zwrotnego wyższego rzędu*:

*

system tworzy model samego siebie,

*

model ten wpływa na działanie systemu,

*

co dalej zmienia model.

To *samowzmacniający się cykl*, np. jak w termostacie, ale z *radykalnie
większą złożonością*.

W tym ujęciu:

*

świadomość = *mechanizm rekurencyjnego, dynamicznego sterowania sobą
samym*,

*

wolność = *zdolność systemu do zmiany kierunku działania na
podstawie informacji o sobie*,

*

odpowiedzialność = *utrzymanie spójności działania z długoterminową
reprezentacją siebie* (np. ja idealne, cele, wartości).

------------------------------------------------------------------------

🔹 CZY TO NARUSZA DETERMINIZM?

Nie – bo system nadal działa wg praw fizyki. Ale:

*

nie działa *trywialnie* jak maszyna z jednym ciągiem reakcji,

*

tylko jako *złożony układ, który może sam siebie modyfikować*
(tzw. /self-modifying systems/),

*

przez co *zachowanie nie jest przewidywalne lokalnie*, choć
deterministyczne globalnie.

To jest *kompatybilizm ewolucyjny*: systemy ewoluują do punktu, w którym
mają taką wewnętrzną złożoność, że ich „decyzje” są realnymi faktami.

------------------------------------------------------------------------

🔹 MODELOWA KONKLUZJA

*W fizykalnym ujęciu modelu:*

Świadomość to fizyczny proces integracji informacji, który umożliwia
systemowi (człowiekowi) modelowanie siebie i przeszłości, dzięki
czemu możliwe są nowe reakcje, korekty i decyzje – /czyli wolność
rozumiana jako autoregulacja i samoprzekształcenie/.

Nie trzeba wprowadzać ducha – wystarczy uznać, że:

*

świadomość *jest formą materii zorganizowanej informacyjnie*,

*

wolność to *efekt sprzężenia zwrotnego modelującego*, a nie złudzenie,

*

moralność, odpowiedzialność, sens – to *stany systemu, który
rozpoznaje swoje własne działanie*.

------------------------------------------------------------------------

Mogę Ci to teraz rozpisać jeszcze bardziej ściśle, np. jako metaforyczny
układ fizyczny (z rysunkiem modelu systemu z warstwami i sprzężeniami),
albo jako tabelę porównującą klasyczny TD z tym modelem. Co wybierasz?

Powiedziałeś(-aś):

jak nie trzeba wprowadzać ducha? a informacja co to jest?

ChatGPT powiedział:

Doskonałe pytania – właściwie kluczowe, bo dotykają granic fizykalizmu i
pokazują, *gdzie kończy się nauka, a zaczyna metafizyka*. Odpowiem
najpierw logicznie i skrupulatnie, krok po kroku.

------------------------------------------------------------------------

🔹1. *„Jak to: nie trzeba wprowadzać ducha?”*

Kiedy napisałem, że „nie trzeba wprowadzać ducha”, miałem na myśli tylko
tyle:

że *w ramach czysto fizykalnego opisu rzeczywistości* (np. w naukach
przyrodniczych, zwłaszcza neurobiologii i teorii systemów) można
zbudować *model świadomości, wolności i podmiotowości*, który nie
wymaga ontologicznego rozdzielania materii i ducha (czyli *dualizmu
substancjalnego* à la Kartezjusz).

Ale...

To nie oznacza, że *ducha nie ma* – oznacza tylko, że *ten model go nie
potrzebuje jako założenia roboczego*, by opisać pewne zjawiska (np.
autorefleksję, zmianę zachowań, naprawę błędów, wolę itp.).

🔸 Innymi słowy: *ducha nie wyklucza, tylko nie zakłada* – co z punktu
widzenia fizyki jest uczciwe metodologicznie, ale z punktu widzenia
filozofii: *niewystarczające*.

------------------------------------------------------------------------

🔹2. *Czym jest informacja?*

I tu właśnie wszystko się wywraca.

Jeśli przyjmiemy model fizykalny, to informacja to:

*struktura różnicy*, którą można zapisać, przesłać, zinterpretować.

W klasycznej teorii Shannona:

*

informacja to *redukcja niepewności* – np. wybór jednej opcji z
wielu możliwych;

*

*nie ma znaczenia sama treść*, tylko to, że występuje różnica między
stanami (np. 1 i 0).

Ale uwaga:

informacja *zawsze potrzebuje interpretatora* – systemu, który
*nadaje znaczenie*.

Tu właśnie fizykalizm zaczyna się chwiać.

------------------------------------------------------------------------

🔹3. *Informacja bez ducha? Nie bardzo.*

Jeśli uznasz, że świat składa się wyłącznie z cząstek, fal i pól, to:

*

informacja jest tylko *układem różnic* między stanami materii;

*

*nie ma w niej znaczenia*, sensu, odniesienia.

Ale świadomość:

*

nie operuje na „różnicach w entropii”;

*

tylko na *znaczeniach, wartościach, celach, osobach*.

A to wszystko to *formy rozumienia informacji* – czyli *duchowego aktu
poznawczego*.

Czyli:

🔁 *Fizykalny świat nie zna znaczenia. Informacja staje się znacząca
dopiero w akcie świadomości – czyli w duchu.*

------------------------------------------------------------------------

🔹4. Wniosek: duch jest konieczny, jeśli mówisz o prawdzie,
świadomości, informacji *jako znaczeniu*

Fizykalizm może opisać:

*

powstawanie układów fizycznych (np. mózg),

*

funkcje (np. przetwarzanie danych),

*

korelacje (np. aktywacja sieci neuronalnych z przeżyciem emocji).

Ale nie może wyjaśnić:

*

*że coś znaczy*,

*

że coś jest *prawdziwe*,

*

że coś jest *świadome siebie*,

*

że coś ma wartość.

To nie są cechy materii. To są cechy *ducha* – rozumianego jako:

*źródło sensu, odniesienia, podmiotowości i wolności*.

------------------------------------------------------------------------

🔹5. Gdzie więc duch? I czym on jest?

Jeśli przyjmiesz, że informacja *ma znaczenie*, a nie tylko postać
fizyczną, to znaczy, że:

Musisz założyć istnienie *świadomego bytu*, który /rozumie/ – a więc:

*

nie redukujesz osoby do neuronów,

*

nie redukujesz wartości do przetrwania,

*

nie redukujesz świadomości do obliczenia.

Ten byt (duch) może:

*

być *nieredukowalnym aspektem rzeczywistości* (jak u Frankla,
Wojtyły, Chalmersa),

*

lub być *transcendentny* (jak u św. Tomasza – dusza rozumna jako
forma substancjalna ciała),

*

lub być *emergentny i realny*, ale nie wyjaśnialny fizykalnie (jak u
Poppera i Ecclesa – /dualizm interakcyjny/).

------------------------------------------------------------------------

🔹Podsumowanie

Twoje pytanie uderza dokładnie w sedno sporu między naturalizmem a teizmem:

🔹 *Jeśli informacja naprawdę /znaczy/* – to *duch istnieje*.
🔹 Jeśli informacja to tylko „różnica w stanach” – to nie ma
świadomości, tylko reakcje.
🔹 Ale jeśli nie ma świadomości, nie ma prawdy, osoby,
odpowiedzialności, ani wolności.
🔹 Więc świat bez ducha – to świat, który nie wie, że istnieje.

------------------------------------------------------------------------

Chcesz, bym rozwinął teraz:

*

relację między informacją a sensem?

*

model dualizmu zintegrowanego?

*

różnice między duchem filozoficznym, teologicznym i neurologicznym?

Możemy też ująć to jako metafizyczny dowód z informacji.

Powiedziałeś(-aś):

pytając o fizykalne ujęcie, nie miałem już na myśli kwestii światopoglądowych, a fizykalne znaczenie, czy determinizm jest czy go nie ma?

ChatGPT powiedział:

Świetne doprecyzowanie — i bardzo fundamentalne pytanie. Zatem *z czysto
fizykalnego punktu widzenia*:

------------------------------------------------------------------------

🔹Czy determinizm (TD) jest prawdziwy w fizyce?

✅ Klasyczna fizyka (Newtonowska) – *pełny determinizm*

*

Stan świata w danym momencie w pełni determinuje przyszłość.

*

Jeśli znamy wszystkie pozycje i prędkości cząstek → możemy
przewidzieć wszystko (tzw. /demon Laplace’a/).

*

Determinizm jest tu *twardy, bez wyjątków*.

⚠️ Ale: klasyczna fizyka to tylko przybliżenie – nie opisuje
rzeczywistości fundamentalnej.

------------------------------------------------------------------------

🔹Mechanika kwantowa – *brak determinizmu (w sensie klasycznym)*

1.

*Zasada nieoznaczoności Heisenberga*:

*

Nie da się jednocześnie dokładnie znać położenia i pędu cząstki.

*

To *nie jest* wada naszych pomiarów – to *cecha rzeczywistości*.

2.

*Funkcja falowa i kolaps*:

*

Opisujemy układ przez tzw. funkcję falową (superpozycja
wszystkich możliwych stanów).

*

W momencie pomiaru funkcja falowa się „zapada” (kolaps),
wybierając jeden wynik.

*

Wynik ten jest *losowy, zgodny z rozkładem prawdopodobieństwa*,
nie deterministyczny.

3.

*Przypadek jako element teorii*:

*

Przypadek (np. kiedy rozpadnie się jądro atomowe) *nie wynika z
niewiedzy*, ale jest *wpisany w teorię*.

*

To nie „nie wiemy” – to „świat sam nie wie” do momentu
zaobserwowania.

*➡️ Wniosek*: W fizyce kwantowej *nie ma twardego determinizmu*.

------------------------------------------------------------------------

🔹Ale… czy to znaczy, że świat jest „wolny” i „niezdeterminowany”?

Nie do końca.

➤ Są dwie główne interpretacje:

1. *Interpretacja kopenhaska* – dominująca

*

Świat jest probabilistyczny, a akt pomiaru „wymusza” wybór.

*

Obserwator jest elementem rzeczywistości (ale nie musi być świadomy).

*

*Nie ma determinizmu* – jest losowość.

2. *Interpretacja wielu światów (Everetta)*

*

Wszystko się dzieje – każdy możliwy wynik pomiaru realizuje się w
innym wszechświecie.

*

Determinizm *globalny* – ale nie w pojedynczym świecie.

*

*Brak kolapsu*, czysto deterministyczna ewolucja funkcji falowej.

*➡️ Tu determinizm wraca*, ale w formie bardziej egzotycznej.

------------------------------------------------------------------------

🔹Fizyka statystyczna i chaos – między determinizmem a
nieprzewidywalnością

*

*Układy chaotyczne (nieliniowe)* – drobna zmiana początkowych
warunków daje ogromne różnice w rezultacie.

*

Są *deterministyczne*, ale *praktycznie nieprzewidywalne*.

*

Dla wielu zjawisk makroskopowych mamy więc *praktyczny indeterminizm*.

------------------------------------------------------------------------

🔹Czy świadomość i wola mieszczą się w fizyce?

Tu jest granica.

Fizyka *nie opisuje* świadomości ani woli jako zjawisk w swoim języku.

Ale z fizyki nie wynika, że:

*

wszystko jest deterministyczne,

*

świadomość nie może mieć wpływu,

*

przyczyna musi determinować skutek jednoznacznie.

------------------------------------------------------------------------

🔸Podsumowując:

Model Determinizm? Uwagi
Klasyczna fizyka ✅ Tak Twardy determinizm (przybliżony)
Mechanika kwantowa (kopenhaska) ❌ Nie Losowość fundamentalna
Mechanika kwantowa (wiele światów) ✅ Tak (globalnie) Egzotyczny determinizm
Układy chaotyczne ✅/❌ Tak, ale nieprzewidywalny Praktyczna losowość
Całość fizyki dziś ❌ Nie – przynajmniej nie jednoznacznie Determinizm
nie jest wymogiem

------------------------------------------------------------------------

🔍 Odpowiedź na Twoje pytanie:

*Z punktu widzenia aktualnej fizyki nie istnieje jednoznaczny twardy
determinizm.*
Wiele zjawisk opisujemy probabilistycznie i uznajemy przypadek za
element strukturalny rzeczywistości.
Ale to nie oznacza „wolnej woli” – tylko *brak prostego związku
przyczynowego* w sensie klasycznym.

------------------------------------------------------------------------

Jeśli chcesz, możemy teraz:

*

zobaczyć, jak na to odpowiadają filozofowie fizyki (np. Rovelli,
Penrose, Maudlin),

*

przejść do fizyki informacji i zapytać, czy informacja wymaga
determinizmu,

*

albo porównać to z modelem wolnej woli (kompatybilizm vs
libertarianizm).

Który trop Cię teraz interesuje?

Powiedziałeś(-aś):

czy układ, który wstecz rozpoznaje przyczyny w skutkach swojego działania i może je korygować względem wyznaczonego celu i komunikować się z innymi, podobnymi .... jest układem TD.

ChatGPT powiedział:

To bardzo precyzyjne i fundamentalne pytanie, które trafia w sam środek
sporu o *deterministyczny charakter systemów poznających* (czyli
podmiotów, które potrafią rozpoznawać przyczyny, skutki, formułować cele
i je korygować). Odpowiem krok po kroku:

------------------------------------------------------------------------

🔹Opis układu, o który pytasz:

Układ, który:

1.

*Działa* (czyli ma wpływ na świat – skutki),

2.

*Rozpoznaje przyczyny* swoich działań przez analizę ich skutków
(refleksyjność),

3.

*Koryguje swoje działania* względem celu (adaptacja),

4.

*Komunikuje się z innymi układami podobnego typu* (wymiana informacji),

5.

*Posiada celowość* (wewnętrzną orientację działania na przyszłość),

to opis istoty *świadomej i autonomicznej*, a przynajmniej poznawczo
zorganizowanej.

------------------------------------------------------------------------

🔸Czy taki układ jest deterministyczny?

✅ /W sensie fizycznym (jeśli podlega fizyce) – może być
deterministyczny:/

*

Jeśli założymy, że cały układ (mózg, pamięć, ciało) podlega prawom
fizyki, to:

o

Wszystkie jego stany mają przyczyny w przeszłych stanach.

o

Również jego zdolność do *refleksji i korygowania błędów* może
być skutkiem ewolucyjnie ukształtowanych mechanizmów neuronowych.

*

W takim rozumieniu – układ *może być deterministyczny*, a jego
zdolność do korekty nie znosi determinizmu, lecz *realizuje go na
wyższym poziomie złożoności*.

Przykład: termostat też „koryguje” temperaturę – ale nikt nie uważa
go za wolny.
Podmiot korygujący cel działania na podstawie zrozumienia siebie i
świata – to bardziej złożona wersja tego samego schematu (w modelu TD).

------------------------------------------------------------------------

❌ /Ale w sensie silniejszym (świadomości jako źródła nowych
przyczyn) – już nie:/

*

Jeśli układ nie tylko /działa w oparciu o przyczyny/, ale też
*rozpoznaje je jako takie* i potrafi *wytworzyć nowe przyczyny* (np.
nowe cele, redefinicje wartości, wybór moralny),

*

To jego zachowanie *nie jest w pełni przewidywalne nawet przy
znajomości fizycznych stanów początkowych*.

Wtedy mamy do czynienia z:

*

*Emergencją intencjonalności* (cech nie dających się zredukować do
fizyki),

*

Albo z *indeterminizmem funkcjonalnym* – układ działa, jakby był
wolny, bo jego stanów nie można wyjaśnić tylko jako efekty
wcześniejszych bodźców.

------------------------------------------------------------------------

🔸Kluczowe: Rozpoznanie przyczyn to nie tylko /bycie
zdeterminowanym/, ale *świadomość determinacji*.

W modelu TD:

*

Przyczyny → Skutek → Nowe przyczyny → Skutek...

*

Ale układ, który *świadomie rozpoznaje przyczyny i je modyfikuje
względem celu*, *dodaje pętlę wsteczną*:

Skutek → Rozpoznanie → Zmiana celu → Nowa decyzja → Nowe
działanie...

Taka pętla:

*

*Nie mieści się* w klasycznym modelu liniowego determinizmu.

*

Wprowadza *strukturę poznawczo-celową*, która:

o

może modyfikować własne warunki działania (metapoziom),

o

jest /wewnętrznym źródłem przyczyn/ (czyli /agens/).

------------------------------------------------------------------------

🔹Wniosek

Układ, który:

*

rozpoznaje swoje przyczyny w skutkach,

*

modyfikuje działania względem celów,

*

komunikuje się z innymi podobnymi układami,

→ *nie jest układem czysto deterministycznym w sensie fizykalnego
determinizmu* (TD),
→ ale może być *deterministyczny lokalnie* (np. w działaniu neuronów,
mięśni),
→ *jednak jego funkcjonowanie całościowe zawiera elementy nieredukowalne
do prostego TD* – bo *posiada intencjonalność i zdolność zmiany samego
siebie*.

------------------------------------------------------------------------

🔸Czyli:

Taki układ *działa jakby był świadomy*, a więc *jest podmiotem*,
i *nie da się go opisać wyłącznie jako deterministyczny układ
przyczynowo-skutkowy*.
To /funkcjonalna wolność w obrębie fizycznych praw/, ale nie /
wolność złudna/ – tylko *realna zdolność do stawania się innym* w
świetle rozpoznania przyczyn.

------------------------------------------------------------------------

Jeśli chcesz, mogę narysować ten model jako schemat z pętlami
przyczynowo-informacyjnymi – byłoby to czytelne graficznie.

lucek

Powiedziałeś(-aś):

czy układ, który wstecz rozpoznaje przyczyny w skutkach swojego działania i może je korygować względem wyznaczonego celu i komunikować się z innymi, podobnymi .... jest układem TD.

ChatGPT powiedział:

To bardzo precyzyjne i fundamentalne pytanie, które trafia w sam środek
sporu o *deterministyczny charakter systemów poznających* (czyli
podmiotów, które potrafią rozpoznawać przyczyny, skutki, formułować cele
i je korygować). Odpowiem krok po kroku:

------------------------------------------------------------------------

🔹Opis układu, o który pytasz:

Układ, który:

1.

*Działa* (czyli ma wpływ na świat – skutki),

2.

*Rozpoznaje przyczyny* swoich działań przez analizę ich skutków
(refleksyjność),

3.

*Koryguje swoje działania* względem celu (adaptacja),

4.

*Komunikuje się z innymi układami podobnego typu* (wymiana informacji),

5.

*Posiada celowość* (wewnętrzną orientację działania na przyszłość),

to opis istoty *świadomej i autonomicznej*, a przynajmniej poznawczo
zorganizowanej.

------------------------------------------------------------------------

🔸Czy taki układ jest deterministyczny?

✅ /W sensie fizycznym (jeśli podlega fizyce) – może być
deterministyczny:/

*

Jeśli założymy, że cały układ (mózg, pamięć, ciało) podlega prawom
fizyki, to:

o

Wszystkie jego stany mają przyczyny w przeszłych stanach.

o

Również jego zdolność do *refleksji i korygowania błędów* może
być skutkiem ewolucyjnie ukształtowanych mechanizmów neuronowych.

*

W takim rozumieniu – układ *może być deterministyczny*, a jego
zdolność do korekty nie znosi determinizmu, lecz *realizuje go na
wyższym poziomie złożoności*.

Przykład: termostat też „koryguje” temperaturę – ale nikt nie uważa
go za wolny.
Podmiot korygujący cel działania na podstawie zrozumienia siebie i
świata – to bardziej złożona wersja tego samego schematu (w modelu TD).

------------------------------------------------------------------------

❌ /Ale w sensie silniejszym (świadomości jako źródła nowych
przyczyn) – już nie:/

*

Jeśli układ nie tylko /działa w oparciu o przyczyny/, ale też
*rozpoznaje je jako takie* i potrafi *wytworzyć nowe przyczyny* (np.
nowe cele, redefinicje wartości, wybór moralny),

*

To jego zachowanie *nie jest w pełni przewidywalne nawet przy
znajomości fizycznych stanów początkowych*.

Wtedy mamy do czynienia z:

*

*Emergencją intencjonalności* (cech nie dających się zredukować do
fizyki),

*

Albo z *indeterminizmem funkcjonalnym* – układ działa, jakby był
wolny, bo jego stanów nie można wyjaśnić tylko jako efekty
wcześniejszych bodźców.

------------------------------------------------------------------------

🔸Kluczowe: Rozpoznanie przyczyn to nie tylko /bycie
zdeterminowanym/, ale *świadomość determinacji*.

W modelu TD:

*

Przyczyny → Skutek → Nowe przyczyny → Skutek...

*

Ale układ, który *świadomie rozpoznaje przyczyny i je modyfikuje
względem celu*, *dodaje pętlę wsteczną*:

Skutek → Rozpoznanie → Zmiana celu → Nowa decyzja → Nowe
działanie...

Taka pętla:

*

*Nie mieści się* w klasycznym modelu liniowego determinizmu.

*

Wprowadza *strukturę poznawczo-celową*, która:

o

może modyfikować własne warunki działania (metapoziom),

o

jest /wewnętrznym źródłem przyczyn/ (czyli /agens/).

------------------------------------------------------------------------

🔹Wniosek

Układ, który:

*

rozpoznaje swoje przyczyny w skutkach,

*

modyfikuje działania względem celów,

*

komunikuje się z innymi podobnymi układami,

→ *nie jest układem czysto deterministycznym w sensie fizykalnego
determinizmu* (TD),
→ ale może być *deterministyczny lokalnie* (np. w działaniu neuronów,
mięśni),
→ *jednak jego funkcjonowanie całościowe zawiera elementy nieredukowalne
do prostego TD* – bo *posiada intencjonalność i zdolność zmiany samego
siebie*.

------------------------------------------------------------------------

🔸Czyli:

Taki układ *działa jakby był świadomy*, a więc *jest podmiotem*,
i *nie da się go opisać wyłącznie jako deterministyczny układ
przyczynowo-skutkowy*.
To /funkcjonalna wolność w obrębie fizycznych praw/, ale nie /
wolność złudna/ – tylko *realna zdolność do stawania się innym* w
świetle rozpoznania przyczyn.

------------------------------------------------------------------------

Jeśli chcesz, mogę narysować ten model jako schemat z pętlami
przyczynowo-informacyjnymi – byłoby to czytelne graficznie.

lucek

Powiedziałeś(-aś):

czy układ, który wstecz rozpoznaje przyczyny w skutkach swojego działania i może je korygować względem wyznaczonego celu i komunikować się z innymi, podobnymi .... jest układem TD.

ChatGPT powiedział:

To bardzo precyzyjne i fundamentalne pytanie, które trafia w sam środek
sporu o *deterministyczny charakter systemów poznających* (czyli
podmiotów, które potrafią rozpoznawać przyczyny, skutki, formułować cele
i je korygować). Odpowiem krok po kroku:

------------------------------------------------------------------------

🔹Opis układu, o który pytasz:

Układ, który:

1.

*Działa* (czyli ma wpływ na świat – skutki),

2.

*Rozpoznaje przyczyny* swoich działań przez analizę ich skutków
(refleksyjność),

3.

*Koryguje swoje działania* względem celu (adaptacja),

4.

*Komunikuje się z innymi układami podobnego typu* (wymiana informacji),

5.

*Posiada celowość* (wewnętrzną orientację działania na przyszłość),

to opis istoty *świadomej i autonomicznej*, a przynajmniej poznawczo
zorganizowanej.

------------------------------------------------------------------------

🔸Czy taki układ jest deterministyczny?

✅ /W sensie fizycznym (jeśli podlega fizyce) – może być
deterministyczny:/

*

Jeśli założymy, że cały układ (mózg, pamięć, ciało) podlega prawom
fizyki, to:

o

Wszystkie jego stany mają przyczyny w przeszłych stanach.

o

Również jego zdolność do *refleksji i korygowania błędów* może
być skutkiem ewolucyjnie ukształtowanych mechanizmów neuronowych.

*

W takim rozumieniu – układ *może być deterministyczny*, a jego
zdolność do korekty nie znosi determinizmu, lecz *realizuje go na
wyższym poziomie złożoności*.

Przykład: termostat też „koryguje” temperaturę – ale nikt nie uważa
go za wolny.
Podmiot korygujący cel działania na podstawie zrozumienia siebie i
świata – to bardziej złożona wersja tego samego schematu (w modelu TD).

------------------------------------------------------------------------

❌ /Ale w sensie silniejszym (świadomości jako źródła nowych
przyczyn) – już nie:/

*

Jeśli układ nie tylko /działa w oparciu o przyczyny/, ale też
*rozpoznaje je jako takie* i potrafi *wytworzyć nowe przyczyny* (np.
nowe cele, redefinicje wartości, wybór moralny),

*

To jego zachowanie *nie jest w pełni przewidywalne nawet przy
znajomości fizycznych stanów początkowych*.

Wtedy mamy do czynienia z:

*

*Emergencją intencjonalności* (cech nie dających się zredukować do
fizyki),

*

Albo z *indeterminizmem funkcjonalnym* – układ działa, jakby był
wolny, bo jego stanów nie można wyjaśnić tylko jako efekty
wcześniejszych bodźców.

------------------------------------------------------------------------

🔸Kluczowe: Rozpoznanie przyczyn to nie tylko /bycie
zdeterminowanym/, ale *świadomość determinacji*.

W modelu TD:

*

Przyczyny → Skutek → Nowe przyczyny → Skutek...

*

Ale układ, który *świadomie rozpoznaje przyczyny i je modyfikuje
względem celu*, *dodaje pętlę wsteczną*:

Skutek → Rozpoznanie → Zmiana celu → Nowa decyzja → Nowe
działanie...

Taka pętla:

*

*Nie mieści się* w klasycznym modelu liniowego determinizmu.

*

Wprowadza *strukturę poznawczo-celową*, która:

o

może modyfikować własne warunki działania (metapoziom),

o

jest /wewnętrznym źródłem przyczyn/ (czyli /agens/).

------------------------------------------------------------------------

🔹Wniosek

Układ, który:

*

rozpoznaje swoje przyczyny w skutkach,

*

modyfikuje działania względem celów,

*

komunikuje się z innymi podobnymi układami,

→ *nie jest układem czysto deterministycznym w sensie fizykalnego
determinizmu* (TD),
→ ale może być *deterministyczny lokalnie* (np. w działaniu neuronów,
mięśni),
→ *jednak jego funkcjonowanie całościowe zawiera elementy nieredukowalne
do prostego TD* – bo *posiada intencjonalność i zdolność zmiany samego
siebie*.

------------------------------------------------------------------------

🔸Czyli:

Taki układ *działa jakby był świadomy*, a więc *jest podmiotem*,
i *nie da się go opisać wyłącznie jako deterministyczny układ
przyczynowo-skutkowy*.
To /funkcjonalna wolność w obrębie fizycznych praw/, ale nie /
wolność złudna/ – tylko *realna zdolność do stawania się innym* w
świetle rozpoznania przyczyn.

------------------------------------------------------------------------

Jeśli chcesz, mogę narysować ten model jako schemat z pętlami
przyczynowo-informacyjnymi – byłoby to czytelne graficznie.