ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Rozważania metalogiczne - wstęp
Zwykle ludzie przyjmują logikę jako coś jakby danego "z góry" - może z jakiejś "ogólnej prawdy", boskiego nadania, czy może jeszcze innego niezaprzeczalnego "zasobnika sensowności". Niektórzy wręcz uważają, że logika jest jedna jedyna, absolutnie nie mająca alternatyw. Przekonaniu tych ostatnich przeczy fakt istnienia dziedziny zwanej metalogiką. Jednak chciałoby się zadać pytanie: skąd jest metalogika, jakie są bardziej podstawowe założenia dla tej dziedziny?

Ja sam od dłuższego czasu zastanawiałem się nad tym, co jest najbardziej podstawową platformą myślową konstytuującą w sobie znaną logikę matematyczną, jak też dla niej alternatywy. Od czego wyjść dla owych rozważań. Wydaje mi się, że mam tu pewien rozumowy punkt wyjścia. Chciałbym go więc przedstawić.
Niestety, nie znalazłem nic w bliskich mi źródłach sieciowych, więc moje rozważania mogą okazać się wtórne. Ale nawet jeśli jeśli w jakiejś części takie będą, to moze sam fakt, że ktoś je poprowadził niezależnie da jakąś wartość dodaną - czy to w postaci niezależnego "case-u statystczynego" czy może w postaci wniosku, którego aktualne koncepcje metalogiczne nie uwzględniły. Jeśli mi ktoś wskaże dobre źródło rozważań o metalogice, to postaram się je uwzględnić w tym opracowaniu. Na razie kombinuję sam od siebie, bo już nieraz zauważyłem, że w wielu przypadkach łatwiej jest mi coś wymyślić od zera, niż wyszukać w tych nieprzebranych zasobach wiedzy ludzkości.

Dyskusja wstępna o ograniczeniach logiki
Standardowa logika ma swoje dość istotne niedostatki, z których najważniejszym jest w moim przekonaniu ARBITRALNOŚĆ, przyjęcie założeń, które są wzięte "z sufitu", nie mając nawet dobrych wytłumaczeń, dlaczego właśnie tak ma być, a nie jakoś inaczej.
Przyjmowany jest np. arbitralnie podział prawda vs fałsz
Arbitralnie jest logika przypisana do teorii zbiorów
Język mówiony jest brany automatycznie, właściwie bez wyraźnego uzasadnienia, dlaczego właśnie on, a nie coś w zamian jego.

Czy można te i inne pytania obudować w jakąś platformę myślową, która by nadała powyższym założeniom uzasadnienia?
A może też wskaże tu jakieś alternatywy?
Może pokaże dlaczego stosujemy dualizm prawda vs fałsz, a także ograniczenia tego dualizmu?
Na wszystko to chyba WARTO SPOJRZEĆ Z SZERSZEJ PERSPEKTYWY. Co będzie to perspektywą?
- W moim założeniu byłby to opis rozumowań, który byłby (założenia dla systemu):
1. niezależny od użycia tego, czy innego języka, form zdaniowych
2. niezależny (przynajmniej w jakimś stopni) od ludzkiej tradycji, od tego co się dotąd uważało, do czego się przyzwyczailiśmy.
3. dająca się zastosować do opisu takich form przetwarzania informacji i doznań/pomiarów jak: sztuczna inteligencja, rozumowanie zwierząt, rozumowanie systemów formalnych wykraczających poza współczesne implementacje uczenia maszynowego. Oczywiście objąć powinna też ludzkie formy komunikacji językiem. Ale chodzi nie tylko o język mówiony, bo może też jakoś obrazowy, gestów itp.
4. powinien też określać cele, jakim logika ma służyć, wyjaśniać zależności logiczne w układzie dynamicznym.

Od razu zastrzegam, że nie należy się spodziewać jakiejś absolutnej ścisłości dla rozważań, jako że język, którym można się posłużyć nie został stworzony do przekazywania takich zagadnień jak ogólne rozważania metalogiczne. Będą tu opisy, z których umysł odbiorcy albo będzie umiał zestawić sobie jakiś sensowny obraz całościowy, albo i nie.

Potrzeba rozważań metalogicznych
Rozważania metalogiczne wydają mi się o tyle potrzebne, że są one w stanie wyświetlić cały szereg zagadnień związanych z ludzką komunikacją, przetwarzaniem informacji, a nawet komunikacją człowiek - maszyna, czy człowiek - inna istota czująca. Logika tradycyjna bazuje na zależnościach językowych, skupia się na sformułowaniach. Ale sformułowania brane są z języka tworzonego do komunikowania się głównie w sprawach życia codziennego, w wielu sytuacjach odległych od tej ścisłości, jakiej chcielibyśmy używać stosując zaawansowane modele. Powstaje zatem pytanie: czy w ogóle możemy uważać komunikację językową za poprawną?
- tak przyjmujemy...
Ale przecież NIE ZNAMY MIARY, nie mamy do czego porównywać, nie wiemy co jest celem opisywania rzeczy językiem, a więc nie potrafimy na pewno stwierdzić, czy ów cel został osiągnięty. Dalej więc musimy się opierać i tak na intuicji, choć za chwilę ktoś ową intuicję zechce zabsolutyzować, uznać, że skoro gdzieś tam się sprawdziła, to taka musi być, taka jest najlepsza i jedyna. Uzna to arbitralnie, bo porównać skutków swojego użycia logiki nie miał do czego.
Więc jest sens wyjść od czegoś bardziej podstawowego niż język. Język jest bowiem także nie tylko formą niekoniecznie dostosowaną do ogólnych rozważań, ale też i przypadkiem szczególnym zjawiska KOMUNIKOWANIA SIĘ ISTOT MYŚLĄCYCH. Komunikować się jednak potrafimy pozajęzykowo - gestami, obrazami, odgłosami emocjonalnymi, okrzykami ostrzeżenia, zachęty, przyjaźni. Uważam, że w kompletnym systemie logicznym - metalogicznym powinno znaleźć się miejsce na opis takich właśnie zjawisk komunikacyjnych - czyli np. matki wołającej potomstwo, przewodnika stada wysyłającego sygnał o zachowaniu członków owego stada, kaczątka wołającego swoją kaczą mamę, psa szczerzącego kły w ostrzeżeniu wobec intruza itp. Są to wszystko komunikaty, które zbliżają się funkcjonalnie do tego, co oferuje ludzka mowa - dają jakąś informację, a informacja ta (jej adekwatność względem, tego czy innego celu) może być oceniana (na podobieństwo prawdy vs fałszu).
Po co tworzyć taki system ogólnego opisu komunikacji?...
- Odpowiedź jest prosta: bo MOŻNA!
W moim przekonaniu DA SIĘ taki ogólny opis zaproponować. Pewnie na początku będzie on niedoskonały, ale może ostatecznie zbudować jakąś sensowną platformę myśłowej oceny większości mechanizmów komunikacyjnych. Ja w każdym razie pewien pomysł na taki ogólny logiczno - metalogiczny system opisu sobie opracowałem. Nawet jeśli się komuś on nie spodoba, to jest szansa, że się komuś innemu może spodobać. I mam nadzieję, że starczy mi samozaparcia, energii, aby celu przedstawiania go dopiąć.

Michał Dyszyński

Metalogika wstęp - przykład wiodący
Aby jakoś wejść w zagadnienia wykroczenia poza standardową logikę, czyli oderwania się od języka mówione, od sformułowań, dobrze byłoby rozważyć komunikację nie z człowiekiem. Moim koronnym pytaniem byłoby: czy można oszukać kota?
Jeśli logika wiązać miałaby się wyłącznie ze sformułowaniami języka, to kot, z którym dogadać się słownie zwykle jednak nie potrafimy w ogóle nie może nijak zostać oszukany, czyli nie może w komunikacji z kotem zaistnieć sytuacja, gdy w miejsce - oczekiwanej - prawdy, pojawia się fałsz.
A jednak kota można oszukać. I myślę, że z moim przykładem zgodzi się większość Czytelników. Oto odpowiednia sytuacja:
Wyciągamy z szafki ulubioną saszetkę z jedzeniem dla kota (który zdążył zgłodnieć, a my to wiemy). Potrząsamy saszetką, zabieramy się za jej otwieranie zbliżając do miski. Kot oczywiście podąża za nami ocierając się o nogi i miaucząc ponaglająco. Wtedy my bierzemy, przygotowaną wcześniej pepierową torebkę, nadmuchujemy ją i robimy głośne BUM, saszetkę zaś odkładamy z powrotem do szafki. Kot przerażony ucieka, nie dostając pożądanej przez niego karmy.
Mamy tu ewidentnie sytuację, w której:
- nie ma żadnego języka dla sformułowań
- jest jednak zagadnienie prawdy (i fałszu).

Przeanalizujmy tę sytuację, co pozwoli nam na sformułowanie ogólniejszej (niż standardowa) koncepcji prawdy i logiki:
1. mamy w układzie pewną istotę (tutaj kot), która coś obserwuje, czegoś się spodziewa, ma pewne OCZEKIWANIA,
2. W sytuacji pojawia się pewien WZORZEC działania, reagowania, dopływu danych
3. sytuacja stawia istotę dualności względem tego, co się ma zdarzyć - kot dostanie jedzenie do miski, albo nie dostanie.
4. Osoba będąca głównym aktorem (człowiek) SYGNALIZUJE INTENCJĘ, którą jest podanie kotu jedzenia. Potem może tę intencję spełnić (będziemy mieli tu ogólną postać idei prawdy), albo jej nie spełnić (tu będziemy mieli fałsz).

Zatem ogólnym sformułowaniem prawdy, niezależnym od języka, od ludzkiej kultury, od znanych nam koncepcji logicznych byłaby właśnie taka sytuacja, gdy:
- pojawiają się wzorce, budujące jakieś intencje
- istnieje odbiorca posiadający jakieś oczekiwania, związane z wzorcami i intencjami
- dochodzi do sytuacji, w której owe oczekiwania są albo spełnione, albo nie.

Stąd mamy zarysowana pierwszą postać konstrukcji metalogicznej - związanej z grą intencji, oczekiwań i wzorcami, które owe intencje i oczekiwania tworzą.
Spełnienie oczekiwań możemy utożsamić z PRAWDĄ
Nie spełnienie oczekiwań, odejście od domyślnego wzorca utożsamimy z FAŁSZEM.
Warto tu też zwrócić uwagą na to, że w owym układzie istotny jest aspekt CELOWOŚCI. Sytuacja buduje pewien DOMYŚLNY CEL, którego wypełnienie (możliwość wypełnienia z użyciem dostarczonych danych, czy wykonanych czynności) staje się kanwą oceny prawdziwości komunikatów.

Takie ogólne potraktowanie pozwala na ujmowanie wielu zagadnień ROZSZERZONĄ LOGIKĄ - nie wymagającą analizy językowej. Wystarczy sam opis sytuacji, w której pojawiają się oczekiwania, działanie według wzorców i jakiś wybór, jakaś dualność (możemy mieć podział nie tylko dualny, czyli na 2, ale także na więcej opcji), w ramach której ktoś/coś DOKONUJE WYBORU.

Za pomocą tego spojrzenia na pojęcie prawdy sensu nabiera określenie "fałszywe dane" wpisane do komputera, programujące jakiś automat. Jeśli obowiązujący domyślny wzorzec zapisu takich danych nie został spełniony, to dane będą fałszywe - bo (zapewne) nie pozwolą na właściwe wypełnienie celu, jaki stawiamy przed owym automatem.

Mamy więc cele, intencje, oczekiwania, wzorce, które będą pojawiały się w bardzo różnych kontekstach - nie muszą być wprost formułowane językiem, mogą być budowane "logiką sytuacji", pragnieniami uczestniczących istot, domyślnymi zadaniami stawianymi przed jakąś jednostką.

Chcę zwrócić też uwagę na to, ze opisywana sytuacja, choć przeze mnie została sformułowana słownie, wcale słów nie wymaga. Cała ta historyjka z oszukaniem kota mogłaby zostać nagrana kamerką. Podczas projekcji NIE PADNIE ANI JEDNO SŁOWO, a mimo to chyba większość obserwatorów z minimum inteligencji i życiowego doświadczenia stwierdzi bez większej wątpliwości, ze mamy tu do czynienia z oszukaniem kota, że jest tu jakoś zarysowana prawda i fałsz w komunikatach istot biorących udział w całej tej historii. Językiem posługuję się ja - teraz to opisujący człowiek, ale nie jest to wymóg absolutny, aby tenże język występował. Ważne są ODNIESIENIA W SYTUACJI, a nie sformułowania.

Michał Dyszyński

Metalogika, a umowy i konwencje
W kontekście metalogiki chyba nie sposób jest nie poruszyć kwestii umów i konwencji. Podam znowu przykład z własnego doświadczenia.
Jedziemy samochodem zjeżdżając z ronda. Dojeżdżając do kolejnego zjazdu dajemy sygnał kierunkowskazem, że zjeżdżamy, ale w ostatniej chwili rezygnujemy, bo jednak uznaliśmy, że kolejny zjazd z ronda będzie lepszy. Kierowca, który chciał wjechać na rondo, widząc naszą sygnalizację, rusza, co z racji na to, że my wciąż na rondzie pozostajemy, grozi kolizją.
Znowu mamy przykład mylnego komunikatu, który jest niewerbalny. Oto oszukaliśmy kierowcę próbującego wjechać na rondo, zachowując się w sposób niezgodny z konwencją, która znaki kierunkowskazem samochodu łączy z konkretnym działaniem. My zaprzeczyliśmy sygnałowi owej konwencji.

Jakby się przyjrzeć większości prawd, którymi operujemy w życiu społecznym, to dadzą się one najczęściej połączyć z jakąś uznaną konwencją, modelem. Najczęściej konwencje są zwerbalizowane. Ale takimi być nie muszą.
Są też "konwencje" niejako wrodzone - np. uśmiech na twarzy. Większość ludzi odczytuje uśmiechniętą twarz człowieka jako objaw dobrego humoru, nastawienia. Jeśli ktoś uśmiecha się, mając jakieś wrogie, podstępne intencje, to odbierzemy tę postawę jako swoistą próbą oszukania nas. Wróg - jeśli miałby prawdziwie nas poinformować o swoich intencjach - powinien okazać na twarz niechętną, sygnalizującą złość.
Tu znowu objawia się niewerbalny aspekt prawdy, logiki. Nie trzeba wypowiadać żadnych słów, aby oszukać. Z resztą oszukać nas może nawet pies, czy inne zwierze - np. nie sygnalizując ataku, a potem dziabnąć nas w łydkę. Są takie wredne, oszukujące psy - machają przyjaźnie ogonem. a potem chaps! - już czujemy zęby w mięśniu nogi. Odbierzemy to jako fałsz, oszustwo - zaprzeczenie wzorcowi, oczekiwaniom.

Spostrzeżenie na temat metalogiki
Nie mając oczekiwań, nie znając żadnych wzorców, nie mając predefiniowanych schematów odczuwania i zachowania (w tym instynktów) nie możemy (nie mamy jak) być oszukani. Bo oszustwo jest możliwe wtedy, gdy nastąpi rozdźwięk pomiędzy znaczeniem komunikatu i naszym oczekiwaniem, a tym co ostatecznie się zdarza. Jeśli wszystko przyjmujemy "jak jest", nie stawiając pytań, nie odnosząc się do jakichś WCZEŚNIEJ POSIADANYCH W UMYŚLE wzorców, nie uruchamiamy podstawowego pytania konstytuującego logikę, prawdę - pytania: CZY...?
Jeśli wszystko by spływało na nas od razu będąc akceptowane, wtedy wszystko niejako byłoby "prawdą", bo nie byłoby jak wywołać w nas dysonansu względem tego, co wcześniej w umyśle, a tego, co się pojawiło w życiu.

Michał Dyszyński

Będę kontynuował przykłady sytuacji zbliżonych do tych ze znanej nam logiki, lecz pochodzących ze świata zwierząt (i nie tylko). Normalnie pewnie od razu przeszedłbym do meritum przedstawiając swoją koncepcję metalogiki. Ale dyskusje z wieloma ludźmi nauczyły mnie, że bardzo niewielu jest w stanie w ogóle przyjąć nowe idee, jeśli przyzwyczaili się mocno do jakiegoś status quo. Więc muszę jeszcze dorzucić parę przykładów (wtedy może mniej Czytelników, sfrustrowanych odmiennością opisywanych sytuacji od znanego sobie doświadczenia, będzie gotowa uznać, że sprawie warto się jednak przyjrzeć, a nie po prostu odrzucić z banalnym komentarzem: ale ten Michał głupi, bez sensu coś wymyślił). Dlatego jeszcze trochę się wstrzymam z postawieniem "kropek nad i".

Oszustwa w świecie zwierząt (a nawet roślin...)
To, że odpowiednik pojęcia prawdy funkcjonuje poza ludzką kulturą da się pokazać na wiele sposobów. Zwierzęta umieją oszukiwać. I wygląda na to, że często robią to dość świadomie, choć też często tylko instynktownie. Wielbicie filmów przyrodniczych, czy nawet wnikliwi obserwatorzy bezpośredni życia zwierząt pewnie spotkali się z sytuacją, w której zwierzę coś tam (czasem bardzo skutecznie) udaje.
Ja sam spotkałem się kiedyś z kuropatwą, która przede mną odegrała niezłą komedię, zataczając się ze zgiętym jednym skrzydłem. Najwyraźniej próbowała mnie odciągnąć od gniazda z młodymi, albo tylko z jajami, jakie wysiadywała. Był to w moim przekonaniu piękny przykład tego, jak idea prawdy i fałszu funkcjonuje niezależnie od ludzkiego systemu komunikacji.
Pewne rośliny tak się wykształciły, że udają inne rośliny - np. dające owadom nektar. Tymczasem one nektaru nie dają, ale ze owady zapylające o tym nie wiedzą, to i tak owe rośliny będą zapylone.

Inny przykład to po prostu kamuflaż jaki stosują drapieżniki i ich ofiary - chodzi o to, aby zwierzę nie było widoczne, aby fakt (prawda) o ich obecności w jakimś miejscu ukryć.
Kto miał kiedyś zwierzaka w domu, ten pewnie jest w stanie podać przykłady z własnego doświadczenia. My też nieraz oszukujemy nasze zwierzaki - kto nei rzucał patyka swojemu psu tak na niby, czyli zamachując się, ale nie rzucając?... Sytuacja ta świetlnie ilustruje ideę prawdy działającą w świecie niewerbalnym. Oto jej składniki:
- istnieje wzorzec, który prowadzi do jakiejś sytuacji (zamachnięcie powoduje - zwykle - rzucenie patyka)
- wzorzec jest wypełniony, ale następuje w nim defekt (patyk nie jest rzucony)
- obserwator (tutaj pies) ma się dać nabrać w ten sposób, że uzna wzorzec za dopełniony (pobiegnie "za patykiem", choć ten wcale nie został rzucony).
W ten sposób objawia się idea prawdy/fałszu w postaci czysto sytuacyjnej, bez użycia języka, sformułowań, sądów.
Podobna reguła występuje dla pozostałych przykładów (z kamuflażem, z udającą zranienie kuropatwą). Widać tu wyraźnie, ze prawda i fałsz w ogólnej postaci opiera się na GRZE WZORCÓW.
Kuropatwa oszukująca potencjalnego napastnika oczekuje, że odbiorca przekazu pochwyci wzorzec w postaci "ranne zwierzę, warto pogonić, bo pewnie uda mi się je schwytać". Tymczasem ten wzorzec sytuacyjny po prostu się nie sprawdzi w owej sytuacji.

Mamy więc tu do czynienia z LOGIKĄ SYTUACYJNĄ, nie logiką oparta o sformułowania językowe, ale o szersze układy powiązań, które wcale nie muszą być nazwane, nie muszą odnosić się do ludzkiej kultury. Tym co owe układy ze znaną logiką wiąże jest rozróżnienie w stylu prawda vs fałsz, sytuacja zgodna z oczekiwaniem odbiorcy, bo wypełniające zaakceptowany przez niego schemat, albo od tego zaakceptowanego schematu odchodząca.

Michał Dyszyński

Spróbuję tu jakoś opisać funkcjonowanie owej niewerbalnej logiki sytuacyjnej.

Aby mogła zaistnieć MUSZĄ wystąpić następujące warunki:
1. Istnieje agent odbierający bodźce, rozpoznający je, mający możliwość podejmowania decyzji, na ile rozpoznanie czegoś zachodzi, czy też nie
2. Sytuacja generuje bodźce do rozpoznania przez agenta
3. Rozpoznawanie bodźców da się przypisać do jakiegoś domyślnego wzorca, którego spełnienie konstytuuje opcję "prawdziwe"
4. Rozpoznanie ma postać rozdzieloną w czasie na minimum dwie instancje

- stan przyjmowany domyślnie/test (przed weryfikacją) stan zgodny z oczekiwaniem
- stan zaistniały (po weryfikacji).
5. Agent jest w stanie rozpoznać, czy stan test i stan zaistniały są zgodne (w ramach domyślnego wzorca).
Jeśli zgodność w tym przypadku występuje, to mówimy, że stan test stwierdzał prawdę.
Jeśli stan test nie spełnia zgodności w ramach wzorca ze stanem zaistniałym, to mówimy o fałszu.

Podam przykład tego schematu metalogicznego dla psa oczekującego swojego pana. Pies w dali dostrzega sylwetkę człowieka, podejrzewając iz jest to jego pan. Wzorcem przyjmowanym domyślnie jest zatem "ten człowiek daleko to pan". W końcu człowiek przybliża się i pies może stwierdzić, czy jego oczekiwanie się spełniło (okazało się "prawdziwe"), czy też nie (wtedy mamy do czynienia z fałszem owego oczekiwania).
W tym ujęciu ów schemat jest właściwie instrukcją rozpoznawania w kontekście czegoś oczekiwanego/domyślnego.

Tak przedstawiony schemat należy traktować jako wyjściowy - bazowy w rozważaniach. Można tworzyć jego wariacje, przekształcenia, pewne zmiany kolejności. Np. stan test nie musi w ogóle poprzedzać stanu weryfikacji w sensie zachodzenia sytuacji. Wystarczy, że pytanie poprzedza odpowiedź. Np. pytając o coś co działo się wczoraj, będziemy dzisiaj zadawać o to pytanie (stawiać je w stan testowy). Jednak odpowiedź w postaci stanu weryfikującego musi pojawić się po pytaniu.
Ważnym aspektem jest DUALIZM - musi być tak, że stany będą minimum dwa (może być więcej), a jeden jest domyślnym. Domyślny stan może się zrealizować, ale też może zajść opcja przeciwna.

W kontekście tak rozumianej metalogiki ktoś może postawić zarzut, że tak rozumiana prawdziwość, w ogóle nie musi być... prawdziwa. Bo może być też tak, że domyślny schemat jest błędny, fałszywy, opisuje coś nieistniejącego - np. ktoś domyślnie oczekuje zrealizowania kwadratury koła. Zarzut jest do pewnego stopnia słuszny - rzeczywiście domyślny stan i związany z nim wzorzec nie muszą spełniać reguł prawdziwości w jakimś tam innym sensie - np. w sensie bardziej obiektywnej prawdziwości. Ów schemat bowiem nie ma za zadanie określać praw świata, czy ogólnych praw logiki, ale skupia się na minimalnym pierwszym etapie - zarządzania rozpoznaniami i komunikowania ich w kontekście różnych sytuacji. To, że opisywany metalogiczny schemat nie zawsze musi być "prawdziwy" (w sensie jakiejś tam posiadanej przez ludzkość wiedzy) jest ceną płaconą za ogólność rozważań.

Michał Dyszyński

Opisywany poprzednio schemat metalogiczny bazował na binarnym rozróżnieniu - prawda vs fałsz. Jeśli chcielibyśmy osiągnąć jeszcze większy poziom ogólności możliwe jest odejście od prostego dualizmu i zastąpienie go czymś alternatywnym. Czym?
- Pierwszą narzucającą się mi alternatywą jest SKUTECZNOŚĆ.
Skuteczność może być opisywana procentowo, płynnie, a w każdym razie nie musi mieć tylko dwóch wartości. Skuteczność spełnienia wzorca sytuacyjnego można uznać za rozszerzenie idei prawdziwości na postać ciągłą - można mieć płynne przejścia od wzorca nieskutecznego w spełnieniu oczekiwań, poprzez jakoś tam słabo skutecznego, potem lepiej skutecznego, aż do maksymalnej możliwej skuteczności. W przypadku gdy zagadnienie jest proste, skuteczność może redukować się do zerojedynkowości, wtedy będziemy mieli wzorzec spełniony, albo nie.
Przykładem sytuacji, która opisuje jakąś okoliczność w ten - rozszerzony - sposób może być wydzielanie jakiegoś smakołyku. Oto do klatki ze zwierzakiem podjeżdża osoba karmiąca, mająca dziś bardzo atrakcyjne danie. Zamknięte w klatce zwierzę pragnie zjeść całość tego, co widzi wózku. Ale wydzielona mu tyko jedna trzecia, bo pozostałe dwie ma trafić do kolejnych klatek. Oczekiwanie zostało wypełnione w jednej trzeciej, czyli w pewnym sensie "prawda" związane z oczekiwaniem dostania smakołyku zrealizowała się w 1/3.
To jest jeden z wielu możliwych sposobów na uogólnienie wartościowania w schematach metalogicznych.

Michał Dyszyński · Wysłany: Czw 16:37, 07 Mar 2019 Temat postu: Re: Na tropach ogólnej metalogiki

Cel logiki
Co jest podstawowa zasadą konstytuującą ideę logiki, celem całej tej "zabawy"?
Ja bym określił ów cel jako: logika jest powołana do tego, aby wyłoniła zasady, w ramach której stwierdzenia będą informujące.
Zdanie nielogiczne to zdanie nieinformujące, takie że odbiorca danego komunikatu nie jest w stanie wyłonić treści tegoż komunikatu - dotrzeć do znaczeń. Najczęstszą przyczyną, dla której zdanie jest nieinformujące jest ZACIERANIEM GRANICY POMIĘDZY POZYTYWNYM (stwierdzającą na tak), A NEGATYWNYM (stwierdzeniem na nie) ZNACZENIEM DANEGO STWIERDZENIA. Jest CHAOTYZOWANIEM znaczeń.

Michał Dyszyński · Wysłany: Czw 14:36, 28 Mar 2019 Temat postu: Re: Na tropach ogólnej metalogiki

Niektórzy sądzą, że granice (meta)logiki wyznacza po prostu to "jak jest". Takie podejście jest o tyle bez sensu, że to właśnie logiką chcielibyśmy ustalić "jak jest". A więc na starcie NIE MAMY TEGO, JAK JEST, więc nie ma co się łudzić, że odwołaniem się do "jak jest" wiele uzyskamy.
Czy zupełnie nic nie uzyskamy?
- Tak do końca bym nie powiedział, bo w poszukiwaniu tego "jak jest" tkwi pewna intuicja, która będzie nam "świeciła" nad postulatami logicznymi. Ale najczęściej niczego nie rozstrzygnie, bo zadziałał by tu schemat błędnego koła - logiką określamy tym "jak jest", zaś to "jak jest" ustalamy dzięki prawom logiki itd...
Już bardziej nośnym sposobem podejścia do ustalenia granic metalogiki jest skupienie się na koncepcjach:
- informacyjności
- wyłanialności
- komunikatywności
- budowania znaczenia
- niesprzeczności/spójności.

Logiczne jest więc to, co jest w stanie przekazać informację, która będzie na tyle wyrazista dla odbiorcy, że pozwoli na odróżnienie stanu wskazanego informacją, od stanu przez owa informację wykluczonego.
Z kolei "nielogiczne" jest to, co równie dobrze pasuje do twierdzenia, jak i zaprzeczenia czegoś - wtedy nie wiadomo jest o co chodzi nadawcy informacji, co chciałby wyrazić formułując dany komunikat.

Oczywiście weryfikacja komunikatywności jest możliwa tylko wtedy, gdy w układzie funkcjonuje ODBIORCA. W tym sensie logikę można by traktować jako zbiór zasad prowadzenia komunikacji między dwiema (to minimum, może być więcej) stronami, aby owa komunikacja wywoływała spójne, dające się odróżnić od zaprzeczeń i chaosu, skutki w rozumowaniu (chodzi głównie o efekt w rozumowaniu odbiorcy).

Michał Dyszyński

Postulaty i pojęcia pierwotne metalogiki (Wg MD)

Pojęcie układu psychodynamicznego
Układem psychodynamicznym będę nazywał system przetwarzający dane, który cechuje się następującymi właściwościami:
- ODCZUWA i dokonuje ROZPOZNAŃ- odczytów stanu ŚRODOWISKA (nie zamierzam na tym etapie precyzować skąd pochodzą owe odczyty - tzn. czy zaliczam ich źródło do samego układu, czy czegoś spoza niego)
- rozpoznania PORÓWNUJE, co oznacza, że nadaje tym rozpoznaniom własne etykiety/flagi/wartości
- Porównane rozpoznania zapisuje do szczególnego odczytu - jako PAMIĘĆ, zwrotnie rozumianą jako WEWNĘTRZNY EKRAN PROJEKCYJNY. Nie postuluję na tym etapie żadnych stwierdzeń na temat poprawności działania owej pamięci - jej wierności względem bazowych rozpoznań, zdolności do przywoływania w poprawnej formie.
- SPONTANICZNOŚĆ działania układu psychodynamicznego, to cecha, która powoduje, że przynajmniej pewna część funkcjonowania owego układu ma na starcie nieokreślone stany. Stany krystalizują się dopiero właśnie w wyniku funkcjonowania owego układu.

Pojęcie środowiska
Środowisko jest źródłem danych dla układu psychodynamicznego. Na tym etapie nie zamierzam postulować co jest genezą owego środowiska, ani nawet czy jest ono całkowicie zewnętrzne, czy też wewnętrzne (częściowo/całkowicie) względem układu psychodynamiczngo.

Celowość funkcjonowania układu psychodynamicznego
Układ psychodynamiczny funkcjonuje celowo, co oznacza po prostu, że NIE JEST CHAOTYCZNY. Jeszcze inaczej można powiedzieć, że ISTNIEJĄ REGUŁY/WIĘZY dla funkcjonowania układu psychodynamicznego. Na tym etapie nie zamierzam jednak ograniczać się do określenia, jako jedynych, a nawet absolutnie preferowanych tych czy innych reguł. Stawiam sprawę ogólnie - ISTNIEJE MECHANIZM WYRÓŻNIANIA w pracy układu psychodynamicznego.
Na tym etapie, układy psychodynamiczne można by jednak podzielić na dwie grupy:
- ZDETERMINOWANE układy psychodynamiczne posiadają ściśle określone reguły celowości
- WOLNE układy psychodynamiczne same wypracowują sobie celowość, jakiej będą podlegały, "okraszając" niejako celowości narzucane własną ich oceną, modyfikacją, przyjęciem, czy odrzuceniem.

Decyzje
Akty funkcjonowania układu psychodynamicznego będę określał mianem "decyzji".

Możliwe są przypadki pośrednie układów psychodynamicznych np. zaczynających swoją ewolucję jako prawie zupełnie zdeterminowane (np. w 99,99999%), lecz z czasem tę okruszynę, ziarenko wolności wyłaniające do znaczących wartości. Można w tym kontekście mówić o UWALNIANIU SIĘ układu psychodynamicznego.

Uwalnianie się układu psychodynamicznego
Uwalnianie się układu psychodynamicznego, jest bardzo złożoną operacją. Do tego operacją charakteryzującą się znacznym poziomem rozmycia. Rzecz toczy się o podział: moje vs nie moje. Najbardziej wyraziście objawia się to dla aspekty decyzji: mamy "moją decyzję" vs "nie moją decyzję". Która decyzja jest NAPRAWDĘ MOJA?

Stwierdzalność, kategoryzowalność
Do skonstruowania logiki niezbędne jest pojęcie stwierdzalności. Ideą jest, aby pewne odczyty i rozpoznania dały się przypisać do jakiejś kategorii. Oznacza to, że jakaś grupa odczytów zawsze będzie posiadała cechę określonego rodzaju - czyli będzie na sztywno skorelowana z odczytami z jakiejś kategorii.

Dualizm odczuwanie - obrazowanie
Odczuwanie traktuję jako coś spontanicznego, nie poddającego się (a przynajmniej nie poddającego się całkowicie) decyzjom (kontroli) układu psychodynamicznego. Układ psychodynamiczny może jednak wykonywać operacje obrazowania tego, co mógłby odczuć, tworzy PROJEKCJE.

Istotą konstrukcji metalogicznych jest właśnie ustalenie związku/zależności pomiędzy projekcjami przypisanymi danej okoliczności, a bezpośrednim, spontanicznym owej okoliczności odczuwaniem.

Michał Dyszyński

Próbuję uporządkować ten wątek, więc dodam tutaj wtręt z innego mojego przemyślenia, które zamieściłem w dziale Metodologia.

Michał Dyszyński

I jeszcze do tego tematu parę ważnych dla mnie myśli z innego wątku http://www.sfinia.fora.pl/forum-kubusia,60/dlaczego-zadne-q-nie-wynika-absolutnie-z-konkretnego-p,15759.html :

Michał Dyszyński

Dla porządku też i to własne chcę tutaj z innego wątku (jego tytuł to :Rozumowanie inne niż stricte logiczne) wcisnąć:

Michał Dyszyński

Aby jakoś zrozumieć ROLĘ LOGIKI w myśleniu posłużę się własną odpowiedzią Irbisolowi. Była to odpowiedź na sytuację, w której mój przeciwdyskutant ocenia pewien aspekt rzeczywistości - tutaj poprawność wiary religijnej - biorąc pod uwagę tylko bezpośrednie rozpoznanie "to jest religia". To czy ktoś używa w ogóle nazwy "religia", albo i innych, religijnie uznanych sformułowań, jest tylko jakimś rodzajem zewnętrznej formy. Kwestią, którą powinno się oceniać jest odpowiedź na pytanie: jaki system odniesień buduje nam dane rozumowanie?

Michał Dyszyński

Przyjmuje się, że logika pochodzi od rachunku zbiorów. Na pewno widać tu silne związki, ale czy w ogóle całość logiki miałaby być z rachunkiem zbiorów na pewno związana? Albo inaczej: CZY WSZYSTKIE konstrukcje logiczne mapują się na jakieś operacje z rachunku zbiorów. Mam co do tego poważne wątpliwości. :think:

Właściwie to chyba wręcz jestem przekonany, że logika znacząco wykracza poza ideę zbioru i powiązania. Logika języka, który używamy jest chyba mniej logiką zbiorów, a bardziej logiką operacji, symulacji, dopasowywania na bieżąco.

Podam przykład wypowiedzi.
Oto ktoś formułuje frazę: czarny pies.
Jak odbierzemy tę frazę? - pewnie sobie wyobrazimy jakiś tam wizerunek czarnego psa -może trochę nam znanego z życiu, może schematycznie, ale zapewne zignorujemy tę frazę, bo jest zbyt ogólna.
Ale gdyby frazę uzupełniono do: czarny pies przebiegł.
To sobie zmienimy wyobrażenia, z jakiegoś bliżej nieokreślonego psa, na psa biegnącego, choć zapewne w poprzek jakiejś drogi, może pola widzenia, dodając aspekt, że było to w czasie przeszłym.
Ale dodajmy następne elementy do zdania tym razem przybierze ono postać: Franek myślał, że czarny pies przebiegł przez ulicę, ale tylko tam mu się zdawało.
Teraz już w ogóle obraz się wywraca. Pies schodzi na dalszy plan, a samo zdanie ogniskuje się na postaci jakiegoś tam Franka, który coś sobie wyobraża.
Czy tu są jakieś zbiory?
- Oczywiście można się na siłę ich dopatrzyć - tzn. zdefiniować zbiór psów. Ale już zbiór "przebiegań" wygląda na dziwny. Zbiór myśli (z których jedna będzie u Franka) też jest bardzo problematycznym zbiorem. Myśli są bardzo niekonkretnym pojęciem, nie specjalnie dającym wyróżniać elementy, raczej mielibyśmy tutaj model RELACJI, czy dość luźno sformułowanych odniesieniach z czym owe relacje są. Weźmy pojęcie "zdawania się" - gdzie tu właściwie jest zbiór? Ktoś kiedyś skonstruował zbiór zdawań się?... :shock:

Do tego dochodzą do tego elementy zdanie typu "ale", "że", "tylko". One są słabo obiektowe, one nie działają na elementach, ale na jakichś intencjach, kierunkach skupiania uwagi.

W moim przekonaniu, choć logikę najczęściej wiąże się z algebrą zbiorów, to nie specjalnie jest to skuteczne powiązanie. Wygląda mi na to, że stosuje się to powiązanie, bo nie bardzo widać tu coś lepszego. Ale ten prawdziwy język, ta logika, jaką de facto używamy jest czymś znacznie poza algebrę zbiorów wykraczającym.

Michał Dyszyński

Idea, istota logiki...
Dyskusje z osobami, które dyskutują z użyciem luźnych, intuicyjnych przekonań, bardzo indywidualnych rozpoznań rzeczy, które upierają się, że coś przecież "jest", albo coś "jest istotne" (a inne nie jest istotne), podczas gdy jedynym co za takich przedstawieniem sprawy przemawia, jest przekonanie stwierdzającego.
Tymczasem druga strona akurat tę sprawę widzi dokładnie odwrotnie, ma przeciwne intuicje, odwrotnie rozpoznaje wartościowanie rzeczy itp.
Oczywiście teraz obie strony mogą po prostu w kółko powtarzać swoje. Obie strony mogę - posługując się wszelkimi możliwymi metodami perswazji i manipulacji - np. przekręcaniem słów, nadinterpretowaniem, wmawianiem czegoś, czego ktoś nie powiedział, czy też używaniem bardzo autorytatywnie brzmiących sformułowań, próbować przeciągnąć jakoś "linę" uznania czegoś wedle jej wiary czy intuicji. Druga strona jednak może robić dokładnie do samo, tylko odwracając ostrze spornej argumentacji.

Z punktu widzenia trzeciej, niezależnej strony, patrzącej z boku na sprawę...
Z boku, z perspektywy niezależnej osoby, patrząc, obaj dyskutanci będący w sporze, ale używający sformułowań, które oparte są o prywatne aspekty rozumowania - intuicje, wiary, przekonanie, odczucia - może uznać, iż spor tych osób jest NIEROZSTRZYGALNY. Bo rzeczywiście nie da się rozstrzygnąć czegoś w sytuacji, gdy każda ze stron jest gotowa do końca bronić swoich intuicji, a te intuicje są zawsze w głowie tej konkretnej osoby, niedostępne dla drugiej strony. Wpatrując się w swoją intuicję, dyskutant dyskutuje więc de facto sam ze sobą.
Czy jest z tego wyjście?...
Oczywiście wyjście jest, a jego idea legła u podstaw dojrzałych postaci LOGIKI.

Jaka jest główna idea logiki?
Można ją opisać na wiele sposobów. Sformułuję ją tutaj w postaci jakichś zwięzłych sformułowań:
1. Skoro intuicje bywają sprzeczne, to niezbędne jest - przynajmniej częściowe - od tych intuicji odejście i oparcie się o to, co WSPÓLNE w uznaniu rzeczywistości przez dyskutujących.
2. Dopóki nie NAZWIEMY i nie PRZETESTUJEMY ZGODNOŚCI UŻYCIA JĘZYKA na jakiejś klasie sformułowań, to musimy się pogodzić z tym, że pogodzenie się w sporach ma znikome szanse na realizację.
3. Tylko JAWNE NAZWANIE I SPRAWDZENIE ZGODNOŚCI TRAKTOWANIA przez różnych dyskutantów aspektów opisu danej sprawy (będą tu zasady rozumowania, przyjęte założenia, uznawane fakty) daje szanse na merytoryczną rozstrzygalność w sporach.

Stąd rodzi się pomysł na uporządkowanie tego przebiegu komunikowania się i rozumowania w kontekście różnych problemów, który nazywany "logiką".
Logika ma za zadanie wyłonić to co różne u różnych osób, co intuicyjne, odczuciowe, związane z indywidualnym odbiorem i interpretowaniem informacji do postaci, która byłaby jakoś obiektywna, czyli taka sama dla każdego, kto sprawą się zajmie.
Jakimi narzędziami posługuje się logika ww celu?
Przede wszystkim WCZEŚNIEJSZYM, MAKSYMALNIE JAWNYM ZADEKLAROWANIEM DEFINICJI I ZASAD.
Logika wymusza na stosujących ją:
- zdefiniowanie pojęć
- przedstawienie modelu (wyjaśnienie jak pojęcia nawzajem od siebie zależą)
- przedstawianie jawne założeń do rozumowania.
Wszystko to ma służyć jednemu celowi - aby odseparować rozumowania od wszelkich"argumentów" w stylu:
- ja tak mówię, wierzcie mi
- ja wyjaśniam swoją wersję po mojemu, a inni mają się zastosować do tych wyjaśnień (niezależnie od tego, czy udało mi się przekazać cokolwiek z sensem, czy nie, czyli czy w ogóle jakieś zastosowanie do się osób innych, niż ta, która coś ogłasza, jest możliwe).
- przedstawiam problem, przykład i to już przecież sprawę wyjaśnia... - nie nie wystarczy oprzeć się na przykładzie, ale przykład musi zostać wytłumaczony W JAKIMŚ MODELU.

Zasadą jest, że nie ma uprzywilejowanych stwierdzających. Nikt nie ma prawa swoich intuicji traktować jako rozwiązanie problemu, musi owo rozwiązanie przedstawić w postaci obiektywizowalnej, ukazując definicje, reguły, zależności, a nie same tylko nazwy i luźne określenia, które może (jakoś) rozumie ich autor, ale pozostali się zastanawiają: a właściwie to o co mu chodzi?

Michał Dyszyński

Michał Dyszyński

Pociągnąłem zagadnienie w innych wątkach:

Michał Dyszyński

Coraz bardziej się skłaniam ku przekonaniu, że logik - czyli systemów organizowania sobie rozumowań tak, aby uzyskać jakąś postać rozliczalności, powtarzalności, przewidywalności opartej o symbole językowe - da się skonstruować nieskończenie wiele. To może nawet nie jest jakieś szczególnie doniosłe odkrycie, bo logicy matematyczni ogólnie dość podobnie do sprawy podchodzą. Ciekawsze jest tu jednak inne spostrzeżenie poboczne:
Odpowiednio zaawansowany system wejścia - wyjścia, oferujący wewnętrzne sprzężenia zwrotne generuje sobą w sposób naturalny właściwą mu logikę (ściślej zestaw kompatybilnych logik).
Logika - jej kształt, jej reguły - zależne są od WŁAŚCIWOŚCI SYSTEMU PRZETWARZAJĄCEGO. Jeśli AI tworzone przez ludzi by się uwolniły, ewoluując, koncentrując swój rozwój na określonej klasie problemów, który by budowały naturalnie jakiś SYSTEM WARTOŚCIOWANIA DLA PODJĘTYCH DECYZJI, to wokół owej ewolucji ukształtuje się ich odpowiednia logika.

Kluczowe są tu następujące warunki:
1. Działanie w układzie: WEJŚCIE - WYJŚCIE
2. Brak absolutnej, odgórnej PRZEWIDYWALNOŚCI interakcji system - otoczenie, ale też istnienie jednak STATYSTYCZNYCH REGULARNOŚCI (tak jak w życiu, gdy co prawda mnóstwo rzeczy jest nieprzewidywalnych, ale jakaś część przewidywalności jest możliwa). Będzie tu zatem też pewien minimalny poziom powtarzalności odpowiedzi otoczenia w reakcji na decyzje systemu (z kompletnej chaotyczności nic się nie da trwałego zbudować).
3. Jakiś zadany, predefiniowany na start system WARTOŚCIOWANIA tego, z czym zachodzi interakcja systemu. On dalej będzie wiązany z WARTOŚCIOWANIEM już samych DECYZJI, które podejmuje system.
4. Zdolność samego systemu do tworzenia HIERARCHII DOWIĄZAŃ W PAMIĘCI.

Można by rzecz, iż w tym ujęciu niejako dochodzi do potraktowania wspólnie potocznego użycia słowa "logika" w znaczeniu podobnym to "tu jest jakaś logika" (np. w odniesieniu do obserwacji jakiegoś, w znacznym stopniu chaotycznego, choć sugerującego też prawidłowości złożonego obrazu zachowań).
Co generuje logiki?.
Z jednej strony logikę generuje sama rzeczywistość - bo w niej jedne zdarzenia zachodzą z większym prawdopodobieństwem, a inne z większym.
Z drugiej strony generuje logikę sam odbiorca przetwarzający informacje - bo używa on takich mechanizmów myślowych w sobie, JAKIE UMIE OBSŁUŻYĆ.

Tu dochodzimy do bardzo ciekawego zagadnienia - pytania o NATYWNE MOŻLIWOŚCI PRZETWARZANIA OFEROWANE PRZEZ DANY SYSTEM.
Przykładowo inną logiką posłuży się system, w którym daje się równocześnie porównywać tylko bieżące z jednym wspomnieniem, a inne system, który naraz porównuje 3 albo więcej bytów w swoich zasobach.

W informatyce dowodzi się pewnych twierdzeń, że systemy o określonych właściwościach przetwarzania (np. system Turinga) mogą być kompatybilne z systemami o innych regułach. Sytuację komplikuje jednak ZAGADNIENIE EKONOMII.
System, który co prawda uzyskuje ten sam efekt, jak inny system, ale na przykład potrzebując do tego 100 razy więcej kroków, będzie miał inną ekonomię swojego działania, niż system, który zrealizuje to samo w jednym kroku.
Tak więc istotną kwestią do włączenia do całej układanki jest właśnie EKONOMIA systemu przetwarzającego, coś zbliżonego do - zdefiniowanej w informatyce - złożoności obliczeniowej
[link widoczny dla zalogowanych].

Michał Dyszyński

Dodaję własny tekst z innego wątku