ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Chcę poruszyć temat trudny. Coś, co nurtuje mnie na dobre od wielu miesięcy, a zostało poprzedzone dziesiątkami lat przemyśleń. Poza tym spodziewam się, że dla wielu problem, który tu postawię będzie kompletnie niezrozumiały - powiedzą coś w stylu "to oczywiste, to żadna zagwozdka". Dlatego chyba postawię pytanie, które nie jest to pytaniem dla każdego, w szczególności nie jest to pytanie dla osób dość silnie dążących do "konkretu" w myśleniu.

Aby w ogóle jakoś zrozumieć o co mi chodzi, trzeba by przeanalizować ideę WYJAŚNIENIA czegoś na gruncie intelektualnym. Co to znaczy, że jakiś fakt, model, zależność "wyjaśnia" sprawę? Dość podobny (choć też przy innym spojrzeniu znacząco różny) problem mamy w związku z IDEĄ DOWODU na coś - dlaczego jakieś rozumowanie ma stanowić dowód?

Żeby już nie teoretyzować, podam parę przykładów:
Czy współczesna psychologia i neurologia WYJAŚNIA zachowanie człowieka? - mamy tu przebogatą wiedzę, modele, teorie dotyczące motywacji, wpływu substancji chemicznych na emocje, na sprawność myślenia. Ale jak na razie cała ta mądrość, pracowicie budowana przez naukowców nie pozwala na 100 procentowo pewne przewidzenie co zrobi jakiś konkretny (np. losowo wybrany) człowiek w jakiejś sytuacji. Zwykle wiedza w tej dziedzinie sprowadza się do statystycznej obróbki zachowań PO FAKCIE - wtedy można powiedzieć, że statystycznie 40% ludzi robi to, a kolejne 20% tamto... Tyle, Jeśli tylko wybierzemy kategorie, które jakoś umiemy rozpoznać, to jesteśmy w stanie w te kategorie wrzucać zachowania DOWOLNYCH (ABSOLUTNIE BEZ WZGLĘDU NA STAN NASZEJ WIEDZY, JAKICHKOLWIEK UMIEJĘTNOŚCI MODELOWANIA) sytuacji, zachowań. Obrobić statystycznie dane można KOMPLETNIE NIEZALEŻNIE OD WIEDZY.
Np. zadany (być może losowy) układ liczb dziesiętnych można posegregować ze względu na drugą cyfrę po przecinku. Dostaniemy wtedy 10 kategorii. Kategorie te dostaniemy niezależnie od tego, czy w liczbach jest jakaś zależność, czy jej nie ma. Statystyka "zadziała", niektórzy stąd wyciągną wniosek o "posiadaniu wiedzy" na temat owego zbioru liczb, jakaś część powie w tym kontekście o "wyjaśnieniu", zależności w tym zbiorze (bo możemy np. że w zbiorze jest 30% liczb z dwójką na owym miejscu, a tylko 8% z siódemką). Ale czy to jest poprawne intelektualnie wyjaśnienie - w sensie ustalenia, co dane liczby wyrażają, jaki jest ich sens w świecie? Chyba raczej nie. Choć pewnie spora cześć ludzi, mając ową statystyczną "wiedzę", będzie przekonana, że posiada jakieś "wyjaśnienia" (przynajmniej tak to jest w przypadku wielu rozumowań w psychologii).
Psychologia jest o tyle fajną dziedziną, że dość wyraziście obrazuje omawiany przeze mnie problem. "Wyjaśniamy" sobie zachowania ludzi, przypisując im motywy. Mówimy np., ten ktoś jest chciwy i dlatego rzucił pracę mniej płatną, a poszedł do cięższej, ale lepiej płatnej. Ale zarówno ludzkie pojęcie chciwości nie jest jednoznaczne, ścisłe, jak też i sposób jego zastosowania w konkretnej sytuacji nie jest uregulowany żadnym reżimem metodologicznym. W istocie mamy więc w tym przypadku nie tyle "twardą" wiedzę, co luźne gdybanie w ramach naszego rozmytego modelowania ludzkich cech.
Dość wyraźnie, opisywany przeze mnie problem, ukazują "wytłumaczenia ewolucyjne". Umysł ludzki jest kreatywny, więc łatwo dorabia fajne teorie, dostrzega zależności, jeśli tylko znajdzie po temu powód. Dlaczego w ramach ewolucji zwierzęta opuściły oceny i wyszły na ląd? - dlatego, że "było to korzystne". Dlaczego potem jakaś część (ssaki morskie) z lądu wróciła do mórz - też było to "korzystne". Cokolwiek nie zobaczymy w świecie zwierząt i roślin, to ewolucyjnie jesteśmy w stanie dorobić sobie fajną teoryjkę. Jak się dowiemy, że trzeba dorobić teoryjkę dokładnie odwrotną - też to zrobimy. Co za problem?...
Bo tak naprawdę nie dysponujemy pewnym, niepodważalnym wzorcem mechanizmu wyjaśniania. Robimy to po uważaniu, na czuja, bez reżimu jednoznaczności, ścisłości (przynajmniej w zdecydowanej większości przypadków).
Jednym ze schematów myślowych, ściśle związanych z zagadnieniem z owego wątku jest PRZYCZYNA I SKUTEK. Kant pisał, że przyczyna i skutek są KATEGORIAMI UMYSŁU, a nie pewnymi właściwościami rzeczywistości. I ja się z tym stwierdzeniem zgadzam. Człowiek za "przyczynę" zjawisk uznaje okoliczności naprawdę "po uważaniu" - przykładowo był wypadek na drodze. Co było jego przyczyną?
Jeden powie "przyczyną była nieostrożność kierowcy", inny powie "przyczyną było niewłaściwe oznakowanie i mgła", jeszcze inny jako przyczynę wskaże jakieś tam nieprecyzyjne przepisy, roztargnienie pieszego, może fakt zdenerwowania kierowcy zagrożeniem spóźnienia się. Czyli może "przyczyną wypadku było niewłaściwe uzgodnienie docelowego czasu przyjazdu?..." Cała owa przyczynowoskutkowość, to tak naprawdę zbiór bardzo luźnych reguł wnioskowania, stosowanych bardzo dowolnie przez ludzi. I każde takie zastosowanie wydaje się być "wyjaśnieniem" problemu.

Czy, my ludzie, umiemy naprawdę ściśle rozumować? Czy panujemy nad tym, co jest w naszym rozumowaniu absolutnie niepodważalne, a co jest tylko luźnym przypuszczeniem?
- Gdy patrzę na argumentacje ludzi, to wydaje mi się, że w 99% przypadków myli im się twarda wiedza, niepodważalne wnioski z "misiami wydawanymi" ("wydaje misie"). Większość z nas - dyskutantów - jako twardą, pewną wiedzę przedstawia jakiś subiektywnie sklecony szkielecik rozumowania, w którym arbitralność założeń jest normą, zaś ścisłość, zdarza się rzadko.

Przedstawiłem na start dość proste przykłady. Ale omawiane zagadnienie tyczy się wg mnie właściwie DOWOLNEJ DZIEDZINY LUDZKIEJ MYŚLI. Człowiek ma trudność z samą ideą wyjaśniania czegoś. Jeden człowiek jako wyjaśnienia zażąda jakiegoś gotowego modelu, poprawnej naukowej teorii. Inna osoba może uznać za "wyjaśnienie" podanie jakiegoś (czasem całkiem losowego) motywu. Dlaczego ktoś kupił te buty?
- z jednej strony wyjaśnieniem może być kompletna teoria motywacji, a z drugiej luźne stwierdzenie "bo mu się spodobały". W obu przypadkach jest "wyjaśnienie". Czyli czym jest właściwie to wyjaśnienie?
Nawet filozofia nie za bardzo wgryzła się w ten problem...
Przynajmniej tak "misie" wydaje ;) :rotfl:

Prosiak

Wydaje mi się, że już na to odpowiadałem w innym wątku ;)

Co do psychologii - to nie jest do końca nauka. Ja to uważam za pseudonaukę, która de facto jest pewną cudzą filozofią.

Co do przewidywania ludzkich zachowań - no nie wszystko na szczęście umiemy przewidzieć, co jest jedynie dowodem na ułomność naszej wiedzy. Żaden model nie wyjaśnia sprawy, tylko zamyka realne fakty w myśli odzwierciedlające fakty. Poza tym wiemy np, że zbyt dużo dopaminy w hipokampie to dostrzeganie wzorców, których nie ma. W ogóle z różnych powodów ludzie dostrzegają takie wzorce. Myślenie zero-jedynkowe nakazuje stwierdzić, że albo znamy całą prawdę, albo nic nie wiadomo. Rzeczywistość jest jednak bardziej złożona i nie zamyka się Michale w takim modelu jak ten Twój.

Piotr Rokubungi

Dyszyński Michałku, z ciebie to pismak! Masz niepohamowaną potrzebę pisania. ;-P

Może i chwała tobie za to. :wink:

Co do treści twego postu zaczynającego ten wątek: z grubsza jest tak, jak to opisałeś. Zwrócę uwagę na dwie istotne przyczyny tego: sposób funkcjonowania rozumu ludzkiego, które służy określonym celom, "działania logiczne", oraz brak wiedzy tzw. podstawowej.
W pierwszym przypadku chodzi o to, że logika ludzkiego rozumowania wyewoluowała w ten sposób, iż doszukujemy się bliskich, niezbyt skomplikowanych zależności przyczynowo-skutkowych.
W drugim przypadku chodzi o to, iż w całym tym ciągu przyczyna-skutek nie potrafimy [i zazwyczaj nie chcemy, nie mamy takiej potrzeby] odnieść się do przyczyn pierwotnych. Dlatego, że jest to bardzo długa, skomplikowana droga, jak na możliwości rozumowania pojedynczego człowieka oraz dlatego, że nie służyło by to właściwie żadnemu praktycznemu celowi. W dodatku okazałoby się, że jest w zasadzie jedna praprzyczyna wszystkiego, co skłaniałoby do konkluzji, iż wszystko- u swych podstaw- jest tym samym, a nawet, że wszystko jest poniekąd równoważne z niczym, z nicością. Jednak to wszystko, które jest wszystkim [i poniekąd niczym] jest trudne nie tylko do opisania, ale nawet do pomyślenia. Przynajmniej wykracza poza ściśle logiczne rozumowanie przyczynowo-skutkowe.

Piotr Rokubungi