ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Zastanawiam się od dłuższego czasu jak właściwie zakwalifikować postawę uporu w stwierdzaniu swego. I uważam, że tu nic nie jest proste.
Z jednej strony, jak osoba o nastawieniu intelektualnym, z dystansem, niedowierzaniem traktuję to, co ludzie stwierdzają, a nie mają na to dobrych przesłanek, potwierdzeń. Niejeden powiedziałby, że zgadzam się w tym z różnymi scjentystami krytykującymi religię za jej brak materialnych, doświadczalnych potwierdzeń dla głoszonych tez. Ale to byłoby uproszczenie i nadużycie. Bo w moim przekonaniu sprawa jest bardziej skomplikowana, niż tylko związana z uznaniem upór w stwierdzaniu zły czy dobry.
Jest bowiem i druga strona medalu, polegająca na tym, że żyjemy w jakimś społeczeństwie, którym jesteśmy związani pewnymi więzami biologicznymi, psychologicznymi. Przekonywanie się do różnych rzeczy jest naturalnym sposobem uzgadniania różnych spraw między ludźmi. Wiele rzeczy jest szacowanych, niepewnych i trzeba się na coś zdecydować pomimo tej niepewności. Wielu ludzi nie ma dostępu do pełni (albo przynajmniej satysfakcjonującej ilości) danych, a tylko wybrańcy ten dostęp mają, więc to im trzeba zaufać, nawet wbrew temu, że sami tego nie sprawdziliśmy. Na co dzień się przekonujemy do różnych rzeczy - rodzice przekonują swoje dzieci, że powinny się przykładać do nauki, albo aby nie stosowały niebezpiecznych używek. Dzieci przekonują swoich rodziców, aby im coś kupili, czy pomogli w czymś, pozwolili na coś. Przekonywanie się nawzajem jest standardem naszego życia, więc wypięcie się na nie, z racji na to, że może w tej czy innej sytuacji jest "niewystarczająco intelektualne", też nie wydaje się słuszne.
Z drugiej strony mamy oczywiście obraz dyskusji, w których jakaś ze stron stosuje nadmiar presji, uporu w deklarowaniu, gdy zamiast przedstawiać argumenty straszy, grozi, złości się. To trochę przypomina strategię dziecka - małego despoty, który właśnie swoim złym zachowaniem stara się wymusić na rodzicach uległość. Czyli to chyba też - przynajmniej w poważnych dyskusjach - nie powinno się zdarzać.
W religii jest instytucja ŚWIADECTWA. Polega to na tym, że ludzie przedstawiają jakieś wspomnienia refleksje ze swojego życia, zwykle związane z tym, jak to dochodzili do wiary w Boga, czy innej formy nawrócenia się. W świadectwo można uwierzyć nie dlatego, że ma się na to dowody, czy inną formę (w szczególności naukowego) potwierdzenia. Tego potwierdzenia nie ma jak bowiem dać, z racji na to, że ktoś tu opowiada o indywidualnych wypadkach z indywidualnego życia, a także w oparciu o subiektywne odczucia i przemyślenia. Puryści intelektualnego agnostycyzmu mogą w ogóle dyskredytować takie świadectwa, ale mi się wydaje, że to jest jakaś forma odczłowieczenia, to jest jakiś nienaturalny dziwny dystans do tego, że w życiu społecznym po prostu się komunikujemy z oczekiwaniem pewnej ufności, dania kredytu zaufania. Takie jest życie, które chyba nie powinno być ujmowane w ramy jakiejś upiornej ideologii, czy metodologii, która de facto by wyrugowała z naszej relacji z bliźnimi coś bardzo cennego, osobistego, niezbywalnego.

Tak więc przekonywanie się, nawet nieraz z odcieniem jakiejś tam manipulacji jest pewnym standardem relacji między ludźmi, jest wręcz przez większość ludzi OCZEKIWANE. Są ludzie, którzy właśnie chcą być przekonywani, chcą, aby ktoś im coś oferował, coś mówił (inni wolą, aby się świat od nich odczepił, ale to już jest spektrum ludzkich postaw). Starsi ludzie wpadają w nałóg uczestnictwa w pokazach rożnych naciągaczy chyba właśnie dlatego, że na takich pokazach KTOŚ COŚ IM KLARUJE, ZAUWAŻA ICH, wyrywa ich z marazmu życia, w którym nic się nie dzieje. I taki oszukiwany ekonomicznie staruszek cieszy się, że oto wreszcie ktoś mu jakieś przekonania (choćby to były wątpliwe tezy na temat magicznych właściwości koca z sierści wielbłądziej) głosi, że coś się na linii nawet pewnej formy presji i manipulacji dzieje.

Jaką moc ma silnie presyjna perswazja?
Można tu spytać w tym kontekście o moc propagandy, o moc przymusu kulturowego. Chyba ma moc dość silną w ostatecznym, statystycznym rozliczeniu. Tu są chyba duże różnice indywidualne. Niektórzy manipulacjom się opierają, inni im łatwo ulegają. Zwykle ulegają tym łatwiej, im bardziej emocjonalne wygodne są głoszone tezy, albo im silniejsza presja mentalna jest wywierana. Patrząc na to, co z umysłami narodów byli w stanie zrobić Hitler, Stalin, teraz Putin, upór w głoszeniu i presja raczej się jednak sprawdzają.
Tylko jest tu też inne pytanie: czy to jest dobre, etyczne?

Michał Dyszyński

Ja w większości przypadków (nie zawsze!) staram się być mocno ostrożny w kwestii użycia przez siebie jakiejś mocy perswazyjnej. Z rezerwą patrzę na charyzmatycznych liderów i mówców. Wręcz na pograniczu oszustwa i manipulacji postrzegam tych, którzy wyraźnie dodają "owo coś" ponad chłodne, intelektualne, poprawnie zbilansowane argumenty.
Uważam, że poprawny przekaz z elementem perswazji nie powinien omijać tych naturalnych barier ostrożności, nie ufania z góry wszystkiemu, jakie powinien posiadać każdy człowiek!
Za nieetyczne uważałbym takie swoje postępowanie, w którym przekonałbym kogoś w taki sposób, w którym mój odbiorca miał przyblokowany krytycyzm myślenia, wyważanie - w miarę swoich możliwości - zarówna za, jak i przeciw temu co głoszę. To byłaby manipulacja, za którą byłbym odpowiedzialny, pod groźbą grzechu zgorszenia.