ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Chciałbym zdefiniować pojęcie nadodpowiedzialności. Tak je sobie nazwałem, bo chyba nazwa niezgorzej oddaje ideę, o której chcę tu napisać.
Nadodpowiedzialność - postawa osobista charakteryzująca się brakiem akceptacji dla ryzyka w życiu, a co za tym idzie daleko posunięte unikanie wszystkich tych sytuacji, gdy nie sprawujemy kontroli nad, albo przynajmniej nie mamy przekonania iż ta kontrola jest sprawowana przez właściwe podmioty względem różnych okoliczności życiowych.

Nadodpowiedzialny (w sposób skrajny) człowiek nie zrobi niczego, co nie posiada gwarantowanego sukcesu, z czym wiąże się niepewność, ryzyko. Nadodpowiedzialni w społeczeństwie będą starali się realizować wyłącznie takie przedsięwzięcia, które są przewidywalne, określone w swoich ramach, sprawdzone. To jednocześnie oznacza, że nadodpowiedzialni są zdani na łaskę tych, którzy sprawdzalność ogłaszają, trzymają nad nią pieczę. Nadodpowiedzialny będzie się np. bardzo bał zastosować - w przypadku choroby swojej, czy swojej rodziny - mniej oficjalną, niesprawdzoną terapię. Problem w tym, że w bardzo wielu przypadkach oficjalne schematy leczenie okazują się nieskuteczne, więc nadodpowiedzialny ma wybór albo terapii ryzykownej, albo żadnej.

Nadodpowiedzialność w większości przypadków jest też motorem zależności od władzy, oznacza brak własnego zdania w wielu sprawach. Starając się być zawsze correct, starając się robić to, co uznane i sprawdzone, siłą rzeczy będziemy polegać nie tyle na tym, co sprawdzone w sposób absolutny, lecz co UZNANE ZA sprawdzone, czasem co po prostu wylobbowane przez określone grupy interesu. Dopiero w idealnym społeczeństwie, tam gdzie wszyscy byliby uczciwi, a procedury wyłaniania słusznych rozwiązań byłyby pewne, mielibyśmy podstawę aby wierzyć temu co oficjalne. Jednak ten świat jest skomplikowany, władza bywa skorumpowana, prawo częściowo niepoprawnie skonstruowane, a częściowo źle wdrażane, podatne na manipulację ze strony tych, którzy mają władzę i pieniądze.
Nadodpowiedzialni szukają sobie w życiu takiej niszy, która ochroni ich przed koszmarem (dla nich) podjęcia ryzyka.

Wiele systemów moralnych (szczególnie tych tradycyjnych) ryzyko traktuje jako zło. Moralność powstawała przede wszystkim jako system zakazów i nakazów, czyli ograniczenie na swobodę decydowania i działania. A choć owe nakazy i zakazy same w sobie najczęściej są słuszne (w sensie statystycznym, czyli społeczeństwo zyskuje, jeśli SREDNIO ten normy są stoosowane), to zbytnia podległość psychiczna ideologii zakazów i nakazów będzie skutkowała powolnym dryfowaniem osobowości w stronę podstawy bierności, nie podejmowania trudnych form odpowiedzialności, mentalnego ubezwłasnowolnienia (w dużym stopniu ubezwłasnowolnienia na własne życzenie).

Chcę zaznaczyć, że nie jestem wcale orędownikiem pójścia w drugą skrajność, czyli w zachowania z zasady ryzykowne. Nie, to nie tak. Chodzi raczej o to, aby przynajmniej co jakiejś czas dać sobie zezwolenie na bardziej ryzykowne postawy, przedsięwzięcia. Chodzi o to, aby - mimo tego, że zwykle stosujemy to co sprawdzone - być w stanie też DOSTRZEGAĆ SYTUACJE, W KTÓRYCH SPRAWDZALNOŚĆ JEST UŁUDĄ.

Pandemia koronawirusa, a szczególnie związany z nią paraliż służb medycznych, skompromitował dobre rady, które wciąż nam powtarzały media - rady w stylu: badaj się regularnie, słuchaj zaleceń lekarzy itp. Dzisiaj trudno jest często w ogóle spotkać się z lekarzem, badania są bardzo limitowane, wykonuje się ich niewiele. Tak więc rada typu "badaj się, bo to jest bezpieczne dla twojego zdrowia", zwyczajnie nie może być zastosowana.
To, że ryzyko w życiu występuje, że ono i tak nas doścignie zostało przez wielu jako zapomniane, zamiecione pod dywan. Tymczasem nasze życie i tak skończy się śmiercią - jak byśmy się nie starali, jakkolwiek nie próbowalibyśmy żyć wyłącznie kierując się zasadą maksimum bezpieczeństwa. Kto nie wkalkulowuje ryzyka w swoje życie, ten wikła się w potencjalną paranoję, bo to ryzyko i tak i tak się pojawi. Można udawać, że go nie ma, ale to będzie tylko udawanie, iluzja jaką sami sobie fundujemy, konserwując słabość naszych emocji.

Michał Dyszyński