ŚFiNiA

Michał Dyszyński

W swoim czasie założyłem wątek o teizmie naiwnym (podobnie był wątek o ateizmie naiwnym). Nieco uwag się o tym przewaliło. Ja za naiwny uważam teizm, który ogranicza się do ślepego zaufania autorytetom i tradycji, który nie stawia pytań, zaś za cnotę traktuje naiwne spojrzenie na rzeczywistość.

Tutaj chciałbym parę słów poświęcić temu, co uważam za teizm dojrzały, przemyślany, świadomy. Myślę, że warto sobie taki teizm postawić przed oczy, jakoś zdefiniować. Warto m.in. dlatego, że jak się czyta ataki na teizm, to część z nich wydaje się zasadna. Ale jest zasadna właśnie dlatego, że odnosi się do teizmu naiwnego. Teizmu, który naiwnym nie jest, większość ataków po prostu się nie ima.

Postawmy sobie na początek pytanie:
Skąd w ogóle się bierze teizm dojrzały?
Typowy teizm, taki jaki się spotyka (nie twierdzę, że jest on koniecznie naiwny, choć może takim się stać) zwykle bierze się tego, co nam mówią inni ludzie, najczęściej autorytety. Jeśli ktoś po prostu wziął za dobrą monetę to, co mu owe autorytety powiedziały, jeśli nie spytał się, o tych autorytetów wiarygodność, NIE KWALIFIKUJE SIĘ na teistę dojrzałego. Ślepa wiara nie jest wiarą dojrzałą.
Dlatego dość często dojrzałych teistów spotyka się dopiero wśród osób nawróconych - czy to z ateizmu, czy z innej religii. A jeśli nawet teista dojrzały nigdy w swoim życiu wiary nie stracił zupełnie, albo nie startuje jako innowierca, to jednak miewał NIEJEDNO ZWĄTPIENIE, stawiał sobie pytania, nie poprzestając na ignorowaniu problemu.
Poza tym dojrzały teizm w ogóle bierze się z czegoś więcej, niż z wiary komuś. Ten teizm wyrasta z PYTANIA O SENS ŻYCIA, WARTOŚĆ OSOBY.
Same pytania o sens życia i wartość osoby jeszcze oczywiście teizmem nie są. Dopiero szczególny typ odpowiedzi na te pytania sprawia, że ktoś staje się (dojrzałym) teistą.

Różnice pomiędzy teizmem dojrzałym, a naiwnym
Jest ich wiele. Oto niektóre z nich:
1. z teistą naiwnym właściwie nie podyskutujesz. On co najwyżej powtórzy jakieś sformułowania, które zasłyszał od swoich autorytetów, ale szybko się zorientujemy, że właściwie on nie ma na ten temat zdania. Odwrotnie jest z teistą dojrzałym - on odpowie na wiele pytań swoimi słowami, znajdzie własne przykłady, skomentuje wątpliwości całkiem rozsądnie.
2. teista naiwny lubuje się w mnożeniu rytuałów i symboli. Właściwie to te rytuały traktuje on za samą istotę religii. Teista dojrzały rytuały traktuje co najwyżej jako środek do celu, którym to celem jest Bóg.
3. Teista naiwny w ogóle niechętnie stawia sobie jakieś pytania na temat tego, w co "wierzy" (zamiast słowa "wierzy" chyba bardziej pasuje "wyznaje"). On uważa, że te sprawy w religii "są, jakie są", wykonuje się to, co zlecone (rytuały), popiera się swoich i na tym polega religia. Teista dojrzały wciąż poszukuje, wciąż drąży, wciąż szuka Boga, czy ścieżek do ludzi, prawdy, dobra.
4. Dla teisty naiwnego w ogóle świata i religia są proste. Jest to bezpośrednią konsekwencją tego, że naiwny teista nie zadaje sobie wielu pytań na temat swojej wiary i życia. Teista dojrzały rozumie, że wiele rzeczy wygląda inaczej z pozoru, niż nimi jest, zdobywa świadomość tego, jak złożone mogą być oceny ludzi, świata, rzeczy.
5. Teista naiwny w ogóle dość często jest zarozumiały, a do tego wypowiadający się kategorycznie. On nie spotkał się po prostu z przykładami tego, jak złożone są niektóre problemy. Teista dojrzały jest pokorny intelektualnie, bo już niejeden raz spotkał się z problemem, który był naprawdę trudny i zdaje sobie sprawę, że taka sytuacja może się powtórzyć.
Na razie tyle, może jakieś podpunkty tu dopiszę...

mat

Michał Dyszyński

mat

Michał Dyszyński

Michał Dyszyński

Jeśli już z kolei by jakoś podsumowywać strategie dysputy światopoglądowej na sfinii, to "odwinę się" analizą tego, jak wyewoluowały ataki ze strony ateistów.
Bo początkowo ateiści atakowali prosto - wiara (religijna) jest zła, bo jest wiarą, bo przyjmuje coś bez dowodu, a dowód (szczególnie na istnienie Boga) musi być. Ten kierunek ataku jest standardem już nie od lat, ale chyba od stuleci. Co z niego naszym ateistom zostało?...
- bardzo, bardzo mało. Jeśli już ktoś stawia mi, jako teiście zarzut (a stawia, parę postów wcześniej), że jestem ateistą w teistycznych szatkach (czy jakoś podobnie), to niech ateiści ten sam schemat oceny zastosują do siebie:
- Gdzie Wasze buńczuczne żądanie dowodu na istnienie Boga?
- Gdzie się podziała ta absolutnie słuszna i niepodważalna NAUKA, jako cudowne remedium na problemy poznawcze, remedium absolutnie uwalające religię?...
Żeby nie było wątpliwości - stawiam ten "zarzut" nie do końca jako zarzut. Podobnie jak zarzut wobec mnie, że ktoś rozpoznał moją argumentację jako "ateistyczną" z ducha (czy coś podobnego). Uważam, że akurat tego rodzaju "zarzuty" są dla obu stron swego rodzaju laurką, pochwałą otwartości - DOWODEM UWZGLĘDNIANIA ALTERNATYWNYCH IDEI W ROZUMOWANIU.

Bo co mamy z drugiej strony?
- Np. coś w rodzaju "twardej apologetyki", polegającej na atakowaniu każdego zarzutu nie od strony problemów intelektualnych, jakie ze sobą niesie, ale na wszelkie inne sposoby - np. ad personam, czy "bo wy zawsze", "tamci są wredni i mają wszy...".
Dla niewprawnego, intelektualnie nieobytego obserwatora podjęcie argumentu i rozprawienie się z nim może być nieodróżnialne od jego akceptacji.
- Bo jak wygląda rozprawienie się z argumentem w pełni intelektualnych mocy?
Jest tu kilka etapów:
1. Ustalenie co jest osią zarzutu - wyspecyfikowanie kluczowych elementów
2. wyświetlenie jak ów zarzut ma się do aspektów uznanych, np. do prawd, których nie negujemy, do faktów, do podstaw rozumowania.
3. ostatecznie wykazywana zostaje niezgodność owego argumentu z podstawami poprawnego myślenia, wykazane zostaną jego wady, słabości.

Warto zauważyć, że etapy 1 i 2 są w pewnym sensie FORMĄ ZAAKCEPTOWANIA argumentu, wejścia w niego, potraktowania poważnie, z mocą intelektualnego zainteresowania. Dopiero ostatni - 3 - etap podsumowuje sprawę, wyjaśnia zainteresowanym, że argument warto jest odrzucić.
Dla pobieżnych obserwatorów jednak cały ten proces wygląda tak, jakby duża część (czasem większość) działań skupiała się na akceptującym podejściu do zarzutu. Intelektualnie nieobyty (może już znużony "nadmiarem wywodów") obserwator po przemęczeniu się przez dwa pierwsze etapy nie ma cierpliwości aby zapoznać się z tym ostatnim - tym ostatecznie wszystko wyjaśniającym. I taki obserwator może uznać, iż najwyraźniej argumentujący zmienił "barwy klubowe", że bardziej mu zależy na akceptacji poglądów strony przeciwnej, niż na obronie własnego stanowiska.

Niestety, to jest dość ogólny problem, który dotyczy ludzi niewyrobionych, czy choćby tylko niecierpliwych intelektualnie. Bowiem z prawdą na tym intelektualnym poziomie tak właśnie jest - tu LICZY SIĘ CAŁOŚĆ. Czasem jest tak, że rozważania przez 99% czasu poświęcone są pozytywnemu stosunkowi do czegoś, aby dopiero w kończącym 1% odrzucić tę ideę. Bo po prostu dopiero rozpatrzenie wszystkiego pozwala na wykazanie sprzeczności owej idei.
Niestety, takich wyrobionych intelektualnie dyskutantów, obserwatorów nie jest wielu. Większość ludzi traktuje problemy myślowe bardziej od strony praktycznej, kierując się uśrednieniami, uproszczeniami, pobieżną oceną. Dla takich ludzi ścisłość rozumowania nie jest priorytetem, a co za tym idzie ścisłe rozumowania są po prostu traktowane jako nieprawidłowe poznawczo. Wszak dla nich poznawanie świata musi być z owymi uproszczeniami nieodłącznie związane.

Niestety, tym właśnie różni się sprawdzenie czegoś od wydawania się komuś jakie coś jest, że sprawdzenie oznacza WZIĘCIE DANEGO PROBLEMU NA WARSZTAT, przeanalizowanie jego aspektów, rozprawienie się z jego strukturą. "Wydawaniu się" wystarcza pobieżna ocena - w stylu: widzę gołym okiem, że to jest niefajne, więc tak to uznam, a nie zamierzam sobie "brudzić rączek" robotą analityczną.
Tu aż się prosi uogólnić aspekt z owych rozważań (np. na rozważania o naturze myśli i prawdy ogólnie), ale to może na inna okazję...

Banjankri

Michał Dyszyński

Banjankri

Michał Dyszyński

Banjankri

Michał Dyszyński

Banjankri

Michał Dyszyński

Banjankri

Bum! Emocje wystrzeliły jak noworoczny szampan. Wystarczyło, że nieumiejętnie przeczytałeś moją odpowiedź i zrobiłeś projekcję swoich własnych obaw.

Michał Dyszyński

Banjankri

A ja miałem nadzieję, że pytania retoryczne nie stanowią dla ciebie przeszkody nie do pokonania.

Michał Dyszyński

Irbisol

Michał Dyszyński

Irbisol

Michał Dyszyński

Irbisol

Michał Dyszyński

Michał Dyszyński

Dość podstawową moją hipotezą światopoglądową ostatnich lat jest przekonanie, że tradycyjnie wyznawany teizm - w postaci autorytatywnej, silnie kulturowej - po prostu jest pewnego rodzaju błędem ludzkości. Błąd ten do pewnego stopnia można usprawiedliwić. Osią owego usprawiedliwienia jest niski poziom świadomości, z jakiego startujemy w nasze życie. Ludzkie emocje, koncepcje, rozumienie są prowadzone od etapu bardzo podstawowego, biologicznego. Większość ludzi ma problem z rozróżnieniem własnych chceń, aby coś było, z prawdą o tym jak to rzeczywiście jest. Dlatego tradycyjny teizm jest taki mało zaawansowany intelektualnie, spłycający wiele zagadnień. Ale to ma swoje uzasadnienie - chodzi o dotarcie do tych najsłabszych mentalnie, co ludzi zatopionych w swoich nieujarzmionych chciejstwach, uproszczonych rozpoznaniach. Chodzi o to, aby do zbawienia, do Królestwa Bożego czuł się powołany KAŻDY. Gdyby teizm zaczął się od postaci elitarnej, to szybko wyewoluowałby do postaci wykluczającej tych, którzy startują z niskiego poziomu mentalnego. A to byłaby porażka dla idei zbawienia, która powinna objąć wszystkich ludzi.
Więc startujemy w życie z teizmem uproszczonym - skrojonym pod kątem słabych umysłów, skupionym na zachowaniu jakiejś minimalnej postaci porządku mentalnego. Tak być powinno, tak jest dobrze.
Jednocześnie jednak, mamy drugą stronę medalu takiego obrotu sprawy. Jest nią pojawiające się u wielu przekonanie, że Bóg jest jakoś przeciwny bardziej zaawansowanym formom rozwoju człowieka, że najbardziej bogobojny, miły stwórcy jest naiwniak. Gdyby tak jednak było, to oznaczałoby, że szatan naprawdę uwalnia człowieka, zaś Królestwo Boże miałoby być siedliskiej słabeuszy.
Jestem głęboko przekonany, że jest dokładnie odwrotnie - tzn. Bóg pragnie dać człowiekowi maksimum dostępnej dla niego mocy, wolności, świadomości, rozwoju, zaś szatan próbuje to zablokować, ograniczyć. Człowiek w sposób naturalny, w zgodzie ze swoją konstrukcją mentalną jest istotą, która szuka, która próbuje pokonywać ograniczenia, doskonalić się. I Bóg jest dla tego doskonalenia się pomocą. A szatan?...
- Mimo wszystko, mimo tego, że szatan próbuje rozwój człowieka blokować, ostatecznie wychodzi (może nie w każdym przypadku) dokładnie odwrotnie względem tych usiłowań. Bo człowiek walczący z kłodami, jakie mu pod nogi rzuca szatan, właśnie tym bardziej się rozwija, wzmacnia, staje bardziej świadomym.
Bóg w Księdze Rodzaju zapowiada wężowi (szatanowi) klęskę od rodzaju ludzkiego - potomstwo Ewy "zmiażdży mu głowę". Chodzi tu wg mnie o to, że ludzkość okaże się ostatecznie od szatana sprytniejsza, górująca nad nim rozpoznaniem tego co z prawdy i sensu. To zwycięstwo człowieka nad szatanem obejmie wiele "frontów" - w tym intelektualny, wolitywny, emocjonalny i inne. Ostatecznie człowiek zintegruje swoją osobowość do postaci mu przeznaczonej - na podobieństwo Boga, jako dziecko Boże. Tym stawaniem się ludzkość ostatecznie potwierdzi mądrość Boga, który człowieka stworzył właśnie jako istotę potrafiącą pokonywać trudności, rozszyfrowywać błędy, kłamstwa, zasadzki fałszywej myśli, uczuć, emocji.

To co wyżej napisałem w jakiś sposób wyjaśnia, dlaczego właściwie w całej historii teizmów różnych mamy swego rodzaju spór, napięcie, nawet walkę pomiędzy:
- teizmem bardzo konserwatywnym, powiązanym z lękiem przed bardziej zaawansowanymi odkryciami, śmiałym doskonaleniem się
- teizmem, który pragnienie Boga stawia ponad potencjalne zagrożenia, więc dąży do Boga na wszelkie sposoby - łamiąc ograniczenia intelektu, społecznych norm i zwyczajów.
Pomiędzy tymi teizmami jest głęboka współzależność. Teizm konserwatywny jest niezbędnym etapem rozwoju - bo on stwarza iluzję stałości i pewności, tak niezbędną dla umysłu, który właśnie na czymś trwałym będzie miał punkt podparcia. Ale owa trwałość, jaką oferuje teizm konserwatywny ostatecznie okazuje się ułudą. Umysł, który to przejrzy, co prawda po wielu zmaganiach z samym sobą, najczęściej w rozterkach i bólu, uzna, iż nie ma innego wyjścia, jak tylko wypłynąć na szerokie wody uczuć i myśli. Tam co prawda nie ma już możliwości dotknięcia dna, fale nieraz będą miotały zdezorientową osobowością, jednak zwyczajnie inaczej się nie da. Tam na tej głębi umysł, niestety, będzie samotny, niezrozumiały, emocjonalnie zdeprywowany. Tu naprawdę trzeba już umieć pływać, być swego rodzaju twardzielem. I właściwie jedynym punktem oparcia na tej rozkołysanej mentalnej głębinie jest sam Bóg, subtelny z Nim kontakt.
Ale dążenie do doskonałości, a z nią do możliwości nawiązania kontaktu z Bogiem wykraczającego poza formalne, rytualne ramy, tego właśnie się domaga. Tu po prostu bardzo trzeba CHCIEĆ PRAWDY, MIEĆ DOŚĆ WSZELKIEGO UDAWANIA.
Odrzucenie paradygmatu naiwności przez teistę jest trudną, głęboko osobistą decyzją. Najczęściej dokonuje się jej z przymusu własnych uczuć, bo już naprawdę nie widać innego wyjścia, bo każde rozumowanie, działanie "po staremu" odczuwa się jako tak fałszywe, tak nieadekwatne do sensu, głupie, poniżające umysł, że po prostu wypada tylko powiedzieć: nie! Nigdy więcej tych głupot! Wolałbym raczej nie żyć wcale, niż dalej funkcjonować w takim zafałszowaniu!
Niektórzy na tym trudnym etapie przełomu mentalnego porzucają teizm w ogóle. Obserwując koturnowość wielu religijnych form, czasem śmieszność archaicznych obrzędów, duchową małość wielu ludzi mieniących się wierzącymi, odrzucają wiarę w Boga, próbując zacząć układać sobie ten mentalny świat od nowa, bez religii. Może dla nich nawet lepszy jest ateizm nieudawany, niż taki teizm, z którym czują się fałszywie. Czasem taki okres ateizmu jest po prostu etapem dojrzewania przed powrotem do teizmu - tym razem już jednak TEIZMU OSOBISTEGO, NIEUDAWANEGO, UWEWNĘTRZNIONEGO.
Gdy człowiek zrozumie, że Bóg pragnie dla niego tylko dobra, to wszystko zaczyna się porządkować.