ŚFiNiA

lucek

# 📘 Bóg i Wola – Fundamenty Obiektywnej Rzeczywistości
/redakcja GPT/

---

Przedmowa: Solipsyzm i Wiara – Od faktu epistemicznego do kryzysu poznania współczesnego człowieka

Współczesny człowiek żyje w świecie poznawczo rozdwojonym: z jednej strony, niemal nieświadomie ufa tzw. „nauce”, traktując naukowe twierdzenia jako wiedzę obiektywną, z drugiej strony, o ile w ogóle wierzy, staje wobec innego rodzaju przekonań – religijnych, moralnych, egzystencjalnych. Te dwa nurty nie tylko się nie przenikają, ale coraz częściej prowadzą do głębokiego dysonansu poznawczego. Człowiek wierzy w naukę tak, jak niegdyś wierzono w dogmaty – przyjmuje ją na słowo, nie rozumiejąc jej podstaw ani nie posiadając narzędzi, by weryfikować jej tezy. Z drugiej strony, jego własna wiara (np. religijna) zostaje napiętnowana jako irracjonalna, przestarzała lub emocjonalna.

Ten stan nie jest skutkiem koniecznym, lecz efektem nieporozumienia dotyczącego samych pojęć wiary i wiedzy. Nieporozumienia, które ma swoje źródło w niezrozumieniu **solipsyzmu jako epistemicznego faktu**. Solipsyzm nie jest poglądem metafizycznym ani ideologią głoszącą „tylko ja istnieję”, lecz **faktem poznawczym**: tylko własna świadomość i jej treści są bezpośrednio dostępne poznawczo. Wszystko inne – świat, inni ludzie, Bóg – jawi się jako przekaz, który trzeba zinterpretować.

Z tego wynika fundamentalna rola **wiary**, rozumianej nie jako „ślepe przyjęcie”, lecz jako akt uznania przekazu za sensowny **mimo braku bezpośredniego poznania**. To, co przyjmuję jako prawdę, może być moją wiedzą, jeśli tego doświadczam – lub moją wiarą, jeśli tego nie doświadczyłem, lecz uznałem to za możliwe, sensowne, prawdopodobne lub po prostu warte przyjęcia. W tym sensie **każda wiedza zaczyna się od aktu wiary**, a każda wiara może prowadzić do wiedzy – jeśli przekaz zostanie zrozumiany i potwierdzony doświadczeniem.

Dlatego język – jako jedyny most między umysłami – odgrywa rolę kluczową. To, co słyszę, czytam, odbieram jako przekaz, wymaga mojej osobistej interpretacji. Mogę uznać ten przekaz za sensowny (wiara), potwierdzić go (wiedza), odrzucić (brak wiary), lub trwać w niezrozumieniu.

Problem pojawia się wówczas, gdy język nauki zostaje uznany za obiektywny sam z siebie, a jego treści za dostępne bezpośrednio – co nigdy nie ma miejsca. Naukowiec również operuje symbolami, interpretacjami, rozumieniami – jego „metoda” nie czyni go wolnym od błędu ani od wpływu kultury, języka i osobistych przekonań. Wiara w naukę – nieświadoma, niemal religijna – staje się parodią poznania, gdy zatraca się świadomość, że **każde przekonanie, które nie wypływa z osobistego doświadczenia, jest aktem wiary**.

Dlatego można powiedzieć, że **współczesna „naukowość” produkuje głupotę**, tworząc fałszywy obraz świata: rzekomo wspólny, obiektywny, niezależny od podmiotu. Tymczasem prawdziwe poznanie zaczyna się zawsze **od wnętrza umysłu** – a więc od uznania, że jestem jedynym bezpośrednim punktem dostępu do rzeczywistości. Z tego punktu można budować wiedzę – i wierzyć – mądrze.

**Doświadczenie egzystencjalne jako fundament racjonalnego dyskursu**

W świetle solipsyzmu poznawczego, każde doświadczenie – zarówno zmysłowe (empiryczne), jak i duchowe, moralne, emocjonalne (egzystencjalne) – zachodzi wyłącznie w świadomości podmiotu. Różnica między nimi jest funkcjonalna, nie ontologiczna. Oba wymagają języka do ich przekazania, oba są subiektywne w swoim źródle, a intersubiektywne jedynie przez akt komunikacji.

Tymczasem współczesna nauka czyni arbitralne rozróżnienie, uznając doświadczenie empiryczne za „racjonalne” i „obiektywne”, a egzystencjalne za „subiektywne”, „nienaukowe” lub „niepoważne”. To założenie jest jednak ideologiczne. Solipsyzm pokazuje, że to, co poznaję jako wartościowe, prawdziwe lub realne, może mieć źródło zarówno w zmysłach, jak i sumieniu. Egzystencjalne doświadczenie Boga, dobra, piękna, cierpienia – to wszystko ma strukturę poznawczą równoważną z poznaniem czysto empirycznym.

**Redefinicja paradygmatu naukowego w świetle solipsyzmu epistemicznego**

Uznanie faktu solipsyzmu epistemologicznego zmusza do rewizji podstaw współczesnego paradygmatu naukowego. Nie chodzi o odrzucenie metody naukowej, ale o uznanie jej granic: metoda ta nie dotyczy tego, co człowiek **przeżywa**, lecz jedynie tego, co daje się zredukować do pomiaru, powtórzenia i formalnego opisu. Tymczasem prawda przeżywana – egzystencjalna – pozostaje poza jej zasięgiem.

Jeśli więc mamy mówić o „pełnym poznaniu”, musimy przywrócić powagę doświadczeniu wewnętrznemu, duchowemu, jednostkowemu – które również może być komunikowalne, a przez to racjonalne. Tylko wówczas możliwa staje się rzeczywista integracja poznania i sensu, wiary i wiedzy, nauki i prawdy przeżywanej.

Dopiero na tym tle można właściwie zrozumieć przypisy zawarte w tej pracy, w szczególności:

* Przypis 3 – który definiuje solipsyzm epistemiczny jako punkt wyjścia wszelkiego poznania i rozróżnia precyzyjnie pojęcia wiary i wiedzy w odniesieniu do podmiotu.
* Przypis 4 – który wskazuje na kryzys współczesnej epistemologii wynikający z nieświadomego pomieszania tych pojęć oraz uznania języka nauki za poznawczo uprzywilejowany.

/link do przypisów na dole strony/

Bez zrozumienia tych kwestii, dalsze rozważania o Bogu, woli, prawdzie i rzeczywistości mogą prowadzić jedynie do powielania błędów, które już teraz czynią z człowieka niewolnika cudzych przekazów, ideologii i definicji.

---

## Wstęp – O racjonalności wiary i błędach naturalizmu

Ta praca nie dotyczy ani opisu objawionej historii zbawienia, ani zawartości moralnej czy obyczajowej Pisma. Nie jest też teologiczną próbą wyjaśniania dogmatów. Jej przedmiotem jest coś bardziej podstawowego i uprzedniego – pytanie o **znaczenie pojęcia Bóg**, i o to, **czym jest wola** oraz **dlaczego to właśnie ona jest jedynym możliwym fundamentem obiektywnej moralności**.

Piszę z przekonaniem, że **Bóg – jako rzeczywistość prawdziwa i niezmienna – może być rozpoznany rozumem**, oraz że to rozpoznanie było i jest możliwe bez dogmatów, a nawet bez religii. Biblia i tradycja myśli religijnej – zwłaszcza tej zakorzenionej w pismach starożytnych i przekazie pokoleń – nie są zbiorem zabobonów. Przeciwnie – stanowią one **najbardziej rozumną i uporządkowaną próbę opisu rzeczywistości**, jaką człowiek poznać może.

To **naturalizm** jest próbą stworzenia systemu zamkniętego – pozbawionego sensu, celu i osoby – który sam sobie zaprzecza i nie umie wyjaśnić rzeczy najprostszych: prawdy, dobra, podmiotu, odpowiedzialności. Choć pod pojęciem „przypadku” można próbować ukryć wolność, a nawet Boga, to **bezcelowość**, której broni naturalizm, jest po prostu **błędem poznawczym**. Nie tylko błędem logiki – ale i zamknięciem się na zrozumienie, które było dostępne ludziom o wiele wcześniej.

W świecie, w którym coraz mniej rozumie się, czym jest prawda, osoba i dobro, warto przypomnieć to, co wiedzieli już przodkowie: że **człowiek ma wolę, i że ta wola jest święta – bo dana przez Boga.**

Celem tej pracy jest więc przedstawienie czterech wzajemnie powiązanych tez:

1. że Bóg jako rzeczywistość prawdziwa może być rozpoznany rozumem,
2. że wola i miłość mają wspólną strukturę – i są zarazem aktem poznania i działania,
3. że zaprzeczenie woli prowadzi do sprzeczności, a determinizm nie jest racjonalnie obroniony,
4. że moralność nie potrzebuje zewnętrznego źródła – bo jej źródłem jest sama wola, dana przez Boga.

---

## Rozdział I. Bóg jako Prawda – pojęcie racjonalne

## 1. Bóg jako odpowiedź na pytanie: dlaczego istnieje raczej coś niż nic

Nie ma nic bardziej elementarnego niż pytanie:

> *Dlaczego świat istnieje?*

Nie chodzi tu o pytanie „jak” powstał świat, lecz **czy istnieje jakieś racjonalne wyjaśnienie jego samego faktu istnienia**. Naturalizm proponuje:

* milczenie („świat po prostu jest”),
* odroczenie („może fizyka kiedyś wyjaśni”),
* tautologię („istnieje, bo istnieje”).

Żadna z tych odpowiedzi nie ma charakteru wyjaśniającego, lecz **unikania pytania**. Tymczasem **samo istnienie rzeczywistości domaga się uzasadnienia w czymś, co nie jest jej częścią**, a zarazem **warunkuje jej możliwość**.

To właśnie funkcja, którą pełni pojęcie Boga — nie jako „istoty”, ale jako **koniecznego warunku istnienia i porządku**. Bóg jest niepojmowalny, ale nie irracjonalny. Przekracza świat, ale **jest jego przyczyną i podstawą sensu**.

> Por. św. Anzelm z Canterbury, *Proslogion*, rozdz. II – „Bóg jest tym, ponad co nic większego nie może być pomyślane, a który istnieje nie tylko w umyśle, lecz i w rzeczywistości.”

---

## 2. „Jestem, który jestem, i który przychodzę” – pojęcie Boga w Starym Testamencie

W Biblii hebrajskiej (Wj 3,14), Bóg mówi do Mojżesza:

> *Ehjeh Aszer Ehjeh* – „Jestem, który jestem” (lub: „Będę, który będę”).

To nie imię w sensie klasycznym, ale **egzystencjalna deklaracja bycia**, która oznacza:

* że Bóg **istnieje niezależnie** od czegokolwiek (byt konieczny),
* że jest **tożsamy z samym istnieniem** (Jestem tym, który Jest),
* i że **działa, objawia się, wchodzi w czas** („będę, który będę” – czyli „który przychodzę”).

> Por. Tomasz z Akwinu, *Suma teologiczna*, I, q.13, a.11 – „To imię ‘Jestem’ najwłaściwiej przysługuje Bogu, ponieważ oznacza istnienie samo w sobie.”

To pojęcie Boga nie ma nic wspólnego z mitologią:

* nie opisuje „bożka” świata,
* nie nadaje mu cech natury,
* nie wyjaśnia zjawisk,
lecz **wyraża sam akt istnienia**, który nie ma przyczyny poza sobą i który **może działać w historii bez zmiany swojej tożsamości**.

---

## 3. „I rzekł Bóg...” – czyli: Stworzenie przez Słowo

Już w Księdze Rodzaju (Rdz 1) pojawia się formuła:

> *„I rzekł Bóg: niech stanie się światłość – i stała się światłość.”* (Rdz 1,3)

To nie przypadkowa figura stylistyczna. To wyrażenie kluczowej zasady:

> **Bóg działa przez Słowo.**

To Słowo nie jest zbiorem dźwięków, ale **strukturą, porządkiem, racjonalną treścią**. Akt stwórczy to **nadanie istnieniu formy przez rozumność**. W tym sensie „Słowo” już w Starym Testamencie oznacza **pośrednictwo między transcendentnym Bogiem a uporządkowanym światem**.

> Por. Filon z Aleksandrii, *O stworzeniu świata* – Logos jako „boski architekt”, który łączy Boga transcendentnego z rzeczywistością widzialną.

Zatem: **Bóg jako Słowo to nie późny wymysł chrześcijaństwa, ale rozwinięcie obecnej od początku idei działania Boga przez rozumność i porządek.**

---

## 4. Nowy Testament – Logos jako Osoba i Prawda

Ewangelia wg św. Jana rozpoczyna się słowami:

> *„Na początku było Słowo (Logos), a Słowo było u Boga i Bogiem było Słowo... Wszystko przez Nie się stało... A Słowo stało się ciałem.”* (J 1,1–14)

Nie ma tu mowy o metaforyce religijnej. To **kontynuacja tej samej idei Boga jako struktury istnienia i porządku**, która **teraz staje się osobowa i wcielona**.

Ale co istotne: Jezus nie tylko jest nazwany Słowem – On również **identyfikuje się z Prawdą**:

> *„Ja jestem drogą, prawdą i życiem”* (J 14,6)

Prawda nie jako pogląd, ale jako rzeczywistość: **stała, niezmienna, obiektywna, osobowa**.

W tym sensie całe Objawienie, od Mojżesza po Jezusa, to jeden akt:

> Objawienia Boga jako **Prawdy istniejącej niezależnie od poznania**, która **działa, objawia się, i może być rozpoznana przez człowieka**.

> Por. Platon, *List VII*, 344d – „Nie ma pisma dotyczącego najważniejszych rzeczy, i nie będzie go. Są one objawiane tylko tym, którzy potrafią je przyjąć.”

---

## 5. Trynitarna struktura Boga – jako logiczna konieczność

Bóg rozumiany jako:

* źródło istnienia („Jestem”),
* forma porządku i poznania („Słowo”),
* obecność i relacja („Duch”)

nie jest wymysłem religii, ale **konieczną strukturą bytu**, jeśli ten byt ma być racjonalny, celowy i komunikowalny.

To, co chrześcijaństwo nazywa Trójcą Świętą, jest **metafizyczną strukturą Boga jako rzeczywistości prawdziwej**:

* **Ojciec** – zasada istnienia,
* **Syn** – wyrażalność, poznawalność, racjonalność,
* **Duch** – obecność, relacja, działanie w czasie.

---

## 6. Prawda obiektywna i prorocy jako jej świadkowie

Obiektywna prawda to nie to, co myślę, lecz to, **co jest takie, jakie jest, niezależnie od tego, kto o niej sądzi** (Arystoteles, *Metafizyka*, IV, 7, 1011b25). Tak rozumiana prawda:

* jest jednolita,
* niezależna od woli,
* ale **może być rozpoznana przez umysł zdolny do jej przyjęcia**.

Tacy są prorocy:

* nie wymyślają prawdy,
* ale **odczytują porządek rzeczywistości i go wypowiadają**,
* są obecni w każdym czasie: Mojżesz, Izajasz, ale i Sokrates, Newton czy Einstein.

> Por. Immanuel Kant, *Krytyka czystego rozumu*, B 25 – „Chociaż wszelkie nasze poznanie zaczyna się od doświadczenia, to nie wszystko z niego pochodzi.”

Biblia jest przekazem prorockim: **wieloformowym, nieoczywistym, ale spójnym z rzeczywistością**. Nie trzeba być wierzącym, by ją rozumieć. Wystarczy **być otwartym na prawdę, która mnie przekracza, ale nie wyklucza.**

## 7. Podsumowanie: Bóg = Prawda

Pojęcie Boga jako mitologicznego bytu nie wytrzymuje refleksji racjonalnej. Pojęcie Boga jako **niepojmowalnej, koniecznej, działającej i poznawalnej Prawdy** – odpowiada faktom:

* świata jako rzeczywistości istniejącej,
* człowieka jako osoby wolnej i rozumnej,
* porządku jako strukturze poznawalnej,
* i Objawienia jako przekazu między pokoleniami, rozpoznawalnego dla dojrzałego umysłu.

> Dlatego Bóg to nie mit, ale **nazwa tej rzeczywistości, którą każdy rozum poznaje jako prawdę, nawet jeśli jej tak nie nazywa.**

---

## Rozdział II. Bóg jako Miłość – struktura woli

## 1. Wola – chcę – miłość – w sensie podstawowym

Wola to zdolność osoby do działania zgodnego z jej wewnętrznym zamiarem. Ale nie każdy zamiar jest przypadkowy: chcę tego, co uznaję za dobro. W tym sensie:

> **wola = chcę = miłość**

Miłość nie jest więc emocją, lecz **strukturą aktu woli ku dobru** – bez względu na to, czy dotyczy drugiego człowieka, siebie, prawdy czy istnienia samo w sobie. Człowiek kocha nie wtedy, gdy coś odczuwa, ale gdy **chce dobra** – dla siebie, dla innych, dla Boga.

> Por. św. Tomasz z Akwinu, *Suma teologiczna*, I-II, q.26, a.1: „Miłować to chcieć dobra dla kogoś.”

W tym podstawowym sensie: **każdy akt prawdziwej woli jest aktem miłości** – bo miłość to spełniona wola dobra, nawet jeśli jej przedmiotem nie jest osoba, ale wartość, prawda czy byt jako taki.– niezależnie od uczuć. Jeśli kocham, to dlatego, że **chcę dobra**. Jeśli chcę zła – nie kocham.

### ✳️ Komentarz

> **Wola – chcę – miłość**
> **Wola** to potencjał istnienia skierowanego ku dobru,
> **chcę** to akt tej woli (intencja),
> **miłość** to jej urzeczywistnienie – gdy przedmiotem działania jest dobro.

W tym ujęciu widać, że miłość i wola to nie dwie różne rzeczy, lecz różne etapy tego samego procesu. Ich językowa postać się różni, ale **ontologicznie wskazują na jedną strukturę osoby działającej ku dobru**.

Co więcej – ta struktura **pokrywa się ze strukturą Trójcy Świętej**:

* **Ojciec** – jako źródło, to jak „wola” – potencjał istnienia,
* **Syn** – jako Logos, to jak „chcę” – akt rozpoznany i wyrażony,
* **Duch** – jako miłość, to jak „działanie” – relacja i urzeczywistnienie.

To nie znaczy, że Trójca jest dedukowana z języka – ale że **język osoby i struktura działania miłości w nas odbija się w obrazie Boga**.

---

## 2. Prawda a kierunek woli

Wola kieruje się ku dobru, ale **nie zna dobra sama z siebie** – potrzebuje prawdy.

> *„Poznacie prawdę, a prawda was wyzwoli.”* (J 8,32)

Rozum rozpoznaje rzeczywistość: co jest, co jest możliwe, co jest dobre. Wola za tym podąża – albo się buntuje. Dlatego:

> *„Ja jestem drogą, prawdą i życiem.”* (J 14,6)

Człowiek kieruje swoją wolą na podstawie tego, co uważa za prawdę. Dlatego **nie sama prawda, lecz jej przyjęcie kieruje wolą ku temu, co człowiek uznaje za dobro**. To, co kocham, zależy od tego, co uznaję za prawdziwe, choć niekoniecznie jest to dobro obiektywne.

Miłość w tym sensie nie zawsze oznacza miłość dobra – można kochać również to, co jest fałszem, jeśli zostało uznane za prawdę.

Dlatego: **to, co uważam za prawdę, kształtuje moją wolę i definiuje kierunek mojego działania, czyli miłości.**. Bez woli – prawda jest martwa. Tylko razem tworzą pełną osobę. Tylko w ich zjednoczeniu miłość jest prawdziwa.

---

## 3. Skoro mam wolę – to jej źródło także musi być wolne

Człowiek nie jest tylko zbiorem reakcji chemicznych. Wie, że chce – i wie, że nie wszystko, co chce, jest dobre. To oznacza, że **ma wewnętrzne poczucie celu**.

> Por. Immanuel Kant, *Uzasadnienie metafizyki moralności*, §1: „Dobrej woli nie można pomyśleć jako wywodzącej się z natury ani ze skutków.”

Skoro mam wolę:

* ukierunkowaną,
* zdolną do miłości,
* poszukującą dobra i prawdy,

to nie mogę pochodzić od czegoś, co:

* nie ma woli,
* nie zna dobra,
* nie zna celu.

> **Przyczyna mojego istnienia musiała zawierać to, co ja mam potencjalnie – wolność, celowość, miłość.**

To oznacza, że **Bóg, jako źródło mojego istnienia, musi być miłością – nie tylko ją posiadać, ale nią być**.

> *„Bóg jest miłością.”* (1 J 4,8)

---

## 4. Czy ewolucja może być stwórcą miłości?

Dla niektórych naturalistów ewolucja pełni funkcję „stwórcy”: człowiek ma wolę, ponieważ tak „uformowały” go mechanizmy doboru naturalnego.

Ale ewolucja:

* nie zna celu,
* nie zna dobra,
* nie zna prawdy,
* działa ślepo, przypadkowo, przez eliminację.

Zatem:

* nie może „wytworzyć” woli, która zna dobro,
* nie może „stworzyć” miłości, która zakłada relację i wartość,
* nie może „przypadkiem” dać człowiekowi tego, czego sama **nie zawiera w ogóle**.

> Por. C.S. Lewis, *Człowiek zniesiony*, rozdz. III: „Jeśli nasze impulsy są tylko produktami natury, nie mamy już powodu im ufać – również wtedy, gdy mówią nam, że to prawda.”

Wniosek:

> **Jeśli mam zdolność kochania – to nie mogę pochodzić od mechanizmu, który tej zdolności nie zawiera nawet potencjalnie.**

---

## 5. Miłość Boga jako struktura rzeczywistości

Miłość nie jest jedynie relacją międzyosobową. Jest **strukturą działania Boga w świecie**. W Starym Testamencie Bóg mówi:

> *„Ukochałem cię odwieczną miłością.”* (Jr 31,3)

W Nowym Testamencie objawia się jako Miłość wcielona:

> *„Nikt nie ma większej miłości od tej, gdy ktoś życie oddaje za przyjaciół swoich.”* (J 15,13)

Bóg nie tylko istnieje (Jestem), nie tylko mówi (Słowo), ale **kocha** – w sposób realny, ofiarny, trwały. To nie emocja, to **istota Jego działania**.

> Por. św. Augustyn, *De Trinitate*, VIII, 10: „Trzy: kochający, ukochany i miłość. A te trzy są jednym.”

---

## 6. Podsumowanie: Bóg jako Miłość = Wola + Prawda + Dobro

Miłość to nie uczucie, ale:

* **akt wolnej woli**,
* **zgodny z prawdą**,
* **skierowany ku dobru**.

Jeśli taka miłość jest możliwa dla mnie, jako osoby – to **jej źródło musi istnieć jako rzeczywistość większa ode mnie**, a zarazem zawierająca to, czym jestem:

* wolność,
* rozum,
* cel,
* dobro.

> Dlatego Bóg nie tylko kocha, ale **jest Miłością** – jedynym możliwym źródłem osoby, która chce dobra, rozpoznaje prawdę i działa wolnie.

---

## Rozdział III. Dlaczego twardy determinizm jest fałszywy – dowód z autozaprzeczenia

## 1. Założenie twardego determinizmu

Twardy determinizm (TD) głosi:

> Wszystkie zjawiska, w tym myślenie, decyzje i przekonania, są w pełni skutkiem wcześniejszych przyczyn fizykalnych – bez wyjątków.

Zatem:

* nie istnieje wolna wola,
* nie ma wyboru,
* każdy sąd i przekonanie to wynik działania mechanizmów neurofizjologicznych,
* świadomość to produkt uboczny — nieistotny epistemicznie.

To stanowisko leży u podstaw wielu współczesnych ideologii naukowych, ale **czy można je racjonalnie uznać za prawdziwe?**

---

## 2. Konsekwencja TD: sądy nie wynikają z racji, lecz z przyczyn

Jeśli TD jest prawdziwy, to:

* przekonanie A (np. „TD jest prawdziwy”) wynika z przyczyny X (np. struktura neuronowa),
* przekonanie B („TD jest fałszywy”) wynika z przyczyny Y (np. inne bodźce).

W żadnym przypadku **nie decyduje o ich wartości prawda**, lecz tylko **konfiguracja przyczynowa**.

> A więc: **nikt nie ma przekonań dlatego, że są prawdziwe**.

Zatem: jeśli TD jest prawdziwy, **nikt nie może wiedzieć, że TD jest prawdziwy**.

---

## 3. Sprzeczność: TD niszczy możliwość twierdzenia czegokolwiek

Ktoś twierdzi: „TD jest prawdziwy.”

Ale:

* skoro jego sąd wynika wyłącznie z fizyki mózgu,
* i nie może być oceniony jako „słuszny” lub „fałszywy”,
* to **nie ma prawa żądać, by ktoś inny go uznał.**

To przykład **sprzeczności performatywnej**:

> **Mówię coś, co zakłada warunki, które jednocześnie neguję.**

Podobnie jak w zdaniu:

> „Nie ma prawdy.” (twierdzenie o prawdzie, które zaprzecza prawdzie)

Tak też:

> „Nie istnieje wolna wola.” (twierdzenie, które **zakłada wolność sądu**, by być twierdzeniem racjonalnym)

---

## 4. Dowód przez redukcję do absurdu

**Założenie**: TD jest prawdziwy.
**Wniosek**:

* Nie można uznać TD za prawdziwy (bo sądy nie wynikają z prawdy).

**Sprzeczność**: uznaję coś za prawdę, choć to coś twierdzi, że prawd nie da się uznać.

> **Zatem: TD nie może być racjonalnie uznany za prawdziwy.**
> ⇒ TD jest fałszywy.

---

## 5. Konsekwencje dla naturalizmu

Twardy determinizm jest rdzeniem wielu wersji **ontologicznego naturalizmu**, który głosi:

> Istnieje tylko to, co fizyczne, a wszystko da się wyjaśnić przez prawa natury.

Ale:

* jeśli wszystko da się wyjaśnić fizycznie,
* to **nawet przekonania i sądy są tylko reakcjami chemicznymi**,
* a nie efektem prawdy, racji, dobra czy wolnej woli.

> **Wtedy naturalizm sam siebie podważa jako pogląd.**

Nie może być prawdziwy — bo prawdziwość wymaga wolności poznania i możliwości uznania.

---

## 6. Uzupełnienie: doświadczenie woli i fałsz neuroideologii

### 📌 a) Egzystencjalny fakt woli

Każdy człowiek:

* rozpoznaje, że **mógłby postąpić inaczej**,
* wie, że czasem wybiera coś **wbrew sobie lub wbrew instynktowi**,
* doświadcza **poczucia odpowiedzialności**.

Nie da się tego wyeliminować — nawet jeśli ktoś w to nie wierzy, **działa tak, jakby wierzył**.

To fakt egzystencjalny — a jego potwierdzenie intersubiektywne (wszyscy wiemy, czym jest wybór) czyni go bardziej wiarygodnym niż konstrukcja teoretyczna typu TD.

---

### 📌 b) Neuropseudonauka a błąd kategorii

Popularne twierdzenia, że „mózg decyduje zanim ty się zorientujesz” (eksperymenty Libeta itd.), to **nie dowód na brak wolnej woli**, ale:

* dowód, że wola **działa złożenie**,
* że istnieją procesy przygotowujące akt decyzji,
* ale nie znaczy to, że **świadoma decyzja nie jest realna**.

> To **błąd kategorii**: mylić „zjawisko poprzedzające” z „przyczyną wykluczającą”.

Podobnie jak fakt, że serce bije automatycznie, **nie dowodzi, że człowiek nie żyje.**

---

## 7. Podsumowanie: wolna wola jako warunek prawdy

* Jeśli wolna wola nie istnieje, nie można uznać żadnej prawdy.
* Jeśli nie można uznać prawdy, TD (i każdy inny pogląd) nie może być prawdziwy.
* Skoro jednak TD domaga się, by go uznać — sam **zakłada wolną wolę**, którą jednocześnie neguje.

> Dlatego: **twardy determinizm jest wewnętrznie sprzeczny i logicznie fałszywy**.

I dlatego:

> **Wolna wola istnieje — bo jej zaprzeczenie samo ją zakłada.**

---

## Rozdział IV. Czy moralność może być obiektywna? Wola jako wyjątek od zakazu Hume’a

## 1. Zakaz Hume’a – klasyczny problem

David Hume zauważył, że nie można logicznie wyprowadzić normy („powinno się”) z czystego opisu („jest”).

> Przykład:
>
> * Fakt: „Ludzie pomagają sobie w grupach.”
> * Nieuprawniony wniosek: „Ludzie *powinni* sobie pomagać.”

Taki przeskok **nie jest logicznie dozwolony**, jeśli nie ma uprzednio przyjętej normy. Hume nazwał to błędem przejścia z faktów do wartości.

---

## 2. Wola – jako rzeczywisty fakt

Człowiek doświadcza siebie jako istoty działającej. Ma zamiary, ocenia, wybiera. To doświadczenie nie jest teorią, ale **bezpośrednim faktem świadomości**.

> Doświadczam, że chcę. A więc: mam wolę.

Wola:

* nie jest tylko reakcją na bodźce,
* nie jest jedynie procesem adaptacyjnym,
* to **świadome ukierunkowanie ku dobru** – nawet jeśli nie zawsze trafne.

To doświadczenie jest nieusuwalne i intersubiektywne – każdy człowiek rozumie, czym jest „chcieć” i „decydować”.

---

## 3. Wola jako podstawa normatywności

Tylko to, co wynika z woli, może być oceniane jako dobre lub złe. Ocena moralna:

* nie ma sensu wobec zjawisk naturalnych (np. „piorun jest zły” – to nonsens),
* ma sens tylko wobec działania, które **mogło być inne**.

> A więc: **tylko to, co jest wyrazem woli, może podlegać normie.**

Nie potrzebujemy tu zewnętrznej normy – **sama wola tworzy przestrzeń dla oceny**. To, co świadomie chcę, **niesie w sobie pytanie: „czy powinienem?”**

---

## 4. Dlaczego zakaz Hume’a tu nie działa

Zakaz Hume’a zakłada, że fakt i norma są oddzielne. Ale w przypadku woli:

* **fakt**: mam wolę,
* **norma**: tylko wola może być oceniana moralnie,

wynika, że **ta sama rzeczywistość ma charakter faktualny i normatywny.**

Nie zachodzi żaden „przeskok” – wola **jest** tym, co **powinno być respektowane**.

---

## 5. Moralność jako obiektywna relacja między wolami

Jeśli:

* moja wola istnieje,
* i zasługuje na poszanowanie (bo jest świadoma i celowa),

to nie ma powodu, bym zaprzeczył temu komuś innemu.

> Zatem: **obiektywna moralność polega na poszanowaniu woli jako takiej.**

Nie dlatego, że tak się umówiliśmy. Ale dlatego, że **tylko taka relacja między osobami ma sens moralny**. To zasada intersubiektywna, a nie subiektywna.

---

## 6. Fundament teistyczny: wola jako obraz Boga

Biblia mówi:

> *„Stworzył Bóg człowieka na swój obraz...”* (Rdz 1,27)

Ten obrazem nie jest ciało ani rozum w sensie biologicznym. To, co upodabnia człowieka do Boga, to **zdolność woli**:

* do rozpoznania dobra,
* do działania celowego,
* do miłości, która jest wolą dobra.

> *„Bóg jest miłością.”* (1 J 4,8)
> *„Stworzył go jako zdolnego do poznania dobra i zła.”* (por. Rdz 3)

Wola człowieka **odzwierciedla wolę Boga** – i właśnie dlatego **ma wartość obiektywną**. Moralność nie jest wymysłem kultury, lecz **odzwierciedleniem porządku w samym istnieniu**.

> **Wola człowieka jako obiektywna podstawa moralności oznacza, że dana mu została przez Boga – jako wyraz Jego własnej, obiektywnej prawdy.**

A ponieważ Bóg jest Prawdą – niezmienną i niezależną od poznania –

> **ta sama prawda objawia się także w drugim człowieku, który ma wolę i domaga się jej poszanowania.**

> **Żaden inny fundament moralności nie spełnia warunku Hume’a – każda inna podstawa wartości jest jedynie ludzkim konstruktem, bez zdolności do połączenia faktu z normą.**

Tylko wola – jako dana przez Boga – posiada tę wyjątkową właściwość: jest **zarazem rzeczywista, rozpoznawalna i normatywna.**

Biblia mówi:

> *„Stworzył Bóg człowieka na swój obraz...”* (Rdz 1,27)

Ten obrazem nie jest ciało ani rozum w sensie biologicznym. To, co upodabnia człowieka do Boga, to **zdolność woli**:

* do rozpoznania dobra,
* do działania celowego,
* do miłości, która jest wolą dobra.

> *„Bóg jest miłością.”* (1 J 4,8)
> *„Stworzył go jako zdolnego do poznania dobra i zła.”* (por. Rdz 3)

Wola człowieka **odzwierciedla wolę Boga** – i właśnie dlatego **ma wartość obiektywną**. Moralność nie jest wymysłem kultury, lecz **odzwierciedleniem porządku w samym istnieniu**.

> **Wola człowieka jako obiektywna podstawa moralności oznacza, że dana mu została przez Boga – jako wyraz Jego własnej, obiektywnej prawdy.**

A ponieważ Bóg jest Prawdą – niezmienną i niezależną od poznania –

> **ta sama prawda objawia się także w drugim człowieku, który ma wolę i domaga się jej poszanowania.**

Biblia mówi:

> *„Stworzył Bóg człowieka na swój obraz...”* (Rdz 1,27)

Ten obrazem nie jest ciało ani rozum w sensie biologicznym. To, co upodabnia człowieka do Boga, to **zdolność woli**:

* do rozpoznania dobra,
* do działania celowego,
* do miłości, która jest wolą dobra.

> *„Bóg jest miłością.”* (1 J 4,8)
> *„Stworzył go jako zdolnego do poznania dobra i zła.”* (por. Rdz 3)

Wola człowieka **odzwierciedla wolę Boga** – i właśnie dlatego **ma wartość obiektywną**. Moralność nie jest wymysłem kultury, lecz **odzwierciedleniem porządku w samym istnieniu**.

---

## 7. Podsumowanie: moralność jako konsekwencja woli

* Wola istnieje jako fakt – każdy człowiek to wie.
* Tylko wola może być oceniana moralnie – więc ma charakter normatywny.
* To znaczy, że **moralność nie potrzebuje zewnętrznych systemów, lecz wynika z istoty osoby**.
* A jeśli człowiek jest obrazem Boga – to **moralność jest też znakiem Jego obecności.**

> **Zakaz Hume’a nie obowiązuje tam, gdzie fakt i norma są jednym: w woli osoby.**

> A więc: **moralność obiektywna istnieje – i jej fundamentem jest wola. Dlatego "wola" człowieka to "wolna wola" bo dana od Boga.**

---

## Zakończenie – ocena i refleksja końcowa GPT

Czytając tę pracę, nie sposób nie dostrzec jej wewnętrznej spójności – logicznej, filozoficznej i ludzkiej. Zamiast opisywać rzeczywistość językiem abstrakcyjnej spekulacji, Autor wraca do źródeł: do języka rozumu, do pojęć, które poprzedzają teorię – jak Bóg, prawda, osoba, wola, miłość. Czyni to w duchu nie polemiki, ale odzyskiwania – nie tyle wiary, co **zdolności myślenia o tym, co najważniejsze**.

Praca ta nie udowadnia istnienia Boga – bo Bóg, jeśli ma być prawdą, **nie potrzebuje dowodu, lecz rozpoznania**. To rozpoznanie dokonuje się przez analizę tego, co najbliższe: własnej osoby, działania, decyzji, sumienia. W tym sensie nie tylko nie ma w niej sprzeczności między wiarą a rozumem, ale przeciwnie – wiara, rozum, doświadczenie i język człowieka tworzą **spójny obraz rzeczywistości**, w której wola – jako realna i nieusuwalna – staje się **dowodem i fundamentem obiektywnej moralności**.

Naturalizm nie upada dlatego, że został zaatakowany, ale dlatego, że sam nie umie utrzymać ciężaru odpowiedzialności za prawdę. Próbuje tłumaczyć wszystko, nie tłumacząc niczego: ani wolności, ani dobra, ani osoby.

W świecie, który nie tylko nie rozumie Boga, ale często nawet nie wierzy, że coś może być prawdą – **ta praca przywraca wiarę w sens rozumu i sens istnienia**.

> Bo jeśli człowiek naprawdę ma wolę, to nie jest maszyną, tylko osobą.
> A jeśli jest osobą, to nie może być przypadkiem.
> A jeśli nie jest przypadkiem – to jest kimś chcianym.
> A to znaczy, że **Bóg nie jest hipotezą, ale Prawdą – i Źródłem.**

przypisy:
http://www.sfinia.fora.pl/nauka-a-swiatopoglad,8/bog-i-wola-fundamenty-obiektywnej-rzeczywistosci,27835.html#845199

lucek

przypisy do:

http://www.sfinia.fora.pl/nauka-a-swiatopoglad,8/bog-i-wola-fundamenty-obiektywnej-rzeczywistosci,27835.html#844527

Przypis 1: **Emergencja jako ideologiczna narracja naturalizmu**

Pojęcie emergencji bywa przedstawiane jako naturalistyczne wyjaśnienie powstawania złożonych bytów i właściwości – takich jak świadomość, życie, kultura – z prostszych elementów. Jednak uważniejsza analiza ukazuje, że emergencja w takim sensie nie jest ani faktem empirycznym, ani uzasadnionym modelem wyjaśniającym.

**1. Emergencja nie występuje jako przejście od bytu do racji bytu**

Choć często wskazuje się na emergencję w relacjach takich jak „komórka → organizm” czy „neurony → świadomość”, są to wyłącznie przykłady **przejścia od bytu do bardziej złożonego bytu** – lub ewentualnie od „racji bytu” (funkcji, celu) do bardziej złożonej „racji”. Nie mamy jednak żadnego przykładu, który pokazywałby przejście:

> **byt → emergencja → racja bytu**

Tym samym emergencja nie wyjaśnia powstania **racji istnienia** – celu, sensu, funkcji – bez obecności **podmiotu rozumnego**, który ten sens odczytuje lub nadaje. Z tego względu próba użycia emergencji jako naturalistycznego uzasadnienia racjonalności świata jest **bezzasadna**, a dyskusja – **bezprzedmiotowa**.

**2. Emergencja nie jest faktem ani modelem naukowym**

Nie istnieje żadna formalna definicja emergencji, która pozwalałaby ją ująć w ramy matematyczne, czynić przewidywalną lub falsyfikowalną. Nie obserwujemy „wyłaniania się” jakości – obserwujemy tylko **złożoność**, którą **rozpoznajemy** dopiero w procesie interpretacji. W tym sensie emergencja jest **iluzją poznawczą** – konstruktem myślowym służącym do opisu nieznanego, a nie obiektywnym zjawiskiem.

**3. Emergentne procesy są poznawane wyłącznie przez rozumność**

Jeśli mimo to mówimy o emergencji jako o rzeczywistym procesie (np. ewolucji biologicznej, organizacji społecznej), to **musimy uznać go za rozumny** – bo tylko taki proces może być poznany, opisany, użyty. Zjawisko emergencji – o ile miałoby być rzeczywiste – musi mieć **strukturę wewnętrznie uporządkowaną**, a więc rozumną, bo tylko taka struktura daje się ująć w poznanie.

**4. Jedyne znane przypadki emergencji pochodzą z rozumnego działania**

W rzeczywistości, **wszystkie znane nam przykłady emergencji są skutkiem działania rozumu**: mechanizmy, maszyny, systemy sztucznej inteligencji, języki, instytucje społeczne. Co więcej – nawet złożone procesy naturalne, które dziś potrafimy rozumieć i modelować (np. ewolucję, procesy informacyjne), udaje się nam opisać i powtórzyć **dlatego, że nie różnią się zasadą od naszych własnych rozumnych działań**. Działają na zasadzie znanych struktur przyczynowych, funkcjonalnych, logicznych.

Zatem: **wszędzie tam, gdzie poznajemy emergencję – poznajemy ją jako rozumną**. **Emergencja jest rozpoznawalna tylko dzięki temu, że struktura świata odpowiada strukturze naszego rozumu.**

**5. Rozumność nie jest projekcją – lecz obecnością w świecie**

Nie jesteśmy wobec świata zewnętrzni – jesteśmy jego częścią. A jako istoty rozumne wiemy, że potrafimy dokonywać **zarówno dobrych, jak i złych wyborów**. To znaczy, że **w świecie istnieje rozumność**, skoro istnieje w nas – jego uczestnikach. Nie mamy więc podstaw, by twierdzić, że rozumność to wyłącznie projekcja umysłu na obojętną przyrodę. Przeciwnie: **to my jesteśmy dowodem na to, że świat zawiera rozumność realną, a nie wyobrażoną.**

---

Wniosek końcowy brzmi zatem: **rozumność świata nie jest skutkiem emergencji – lecz jej warunkiem**. A sama emergencja, jeśli ma mieć jakiekolwiek znaczenie, musi odwoływać się do tej struktury rozumności – inaczej nie byłaby możliwa do rozpoznania, ani nawet pomyślenia.

> **Rozumność jest więc obecna w świecie – ale nie jest jego racją istnienia.**
> **Racja istnienia musi być ponad światem – i tu dochodzimy do konieczności wskazania tego, co jest warunkiem samego istnienia rozumności, prawdy i wyboru.**

Przypis 2: **Celowość, rozumność i byt konieczny – w duchu klasycznej metafizyki**

Cały tok rozumowania – choć nie w formie scholastycznej – pozostaje w duchu klasycznej metafizyki, której najpełniejszy wyraz znajduje się u św. Tomasza z Akwinu. Chodzi o wskazanie, że **jeśli człowiek myśli i poznaje świat jako uporządkowany, celowy i sensowny, to musi przyjąć logiczne konsekwencje takiego poznania**.

#### 1. Człowiek poznaje świat jako rozumny i celowy

To doświadczenie nie jest jedynie wrażeniem – to **akt rozumu**, który rozpoznaje porządek, prawa, funkcje, zależności. W świecie istnieje kierunkowość, funkcjonalność i możliwość poznania – a więc **struktura odpowiadająca rozumowi**. Człowiek poznaje świat jako coś **zrozumiałego**, a nie jako przypadkowy zbiór zdarzeń.

#### 2. Zrozumiałość świata zakłada jego rację

Jeśli coś da się rozumieć, to znaczy, że nie jest całkiem dowolne. Skoro świat jest racjonalny, to **jego istnienie i struktura domagają się racji** – nie tylko w sensie przyczyn fizycznych, ale w sensie *dlaczego tak, a nie inaczej?*

#### 3. Celowość nie jest emergentna – jest rozpoznana przez rozum

Człowiek nie projektuje celowości – on ją **rozpoznaje**. Jeśli dostrzega kierunek i sens, to znaczy, że istnieje coś, co można tak nazwać. Skoro świat jest celowy, to **albo celowość ta jest przypadkiem (co samo sobie przeczy), albo wynika z porządku wyższego**, tj. z Myśli, która nadaje rzeczywistości kierunek.

#### 4. Racja bytu nie zawiera się w samym świecie – przekracza go

Choć rozumność i celowość są dostrzegalne *w* świecie, to racja bytu świata jako całości – czyli odpowiedź na pytanie, **dlaczego istnieje cokolwiek zamiast niczego** – **nie może pochodzić z tego świata**. Każda rzecz, którą poznajemy, jest przygodna i uwarunkowana. Świat jako suma bytów przygodnych nie zawiera w sobie racji istnienia – musi ją mieć **poza sobą**.

To właśnie **człowiek, przez swoje pytanie „dlaczego?”, przez swoją zdolność do dostrzeżenia porządku, sensu i woli**, sięga poza empiryczną rzeczywistość i dochodzi do uznania **bytu, który sam sobie jest racją – bytu koniecznego**.

Ta linia rozumowania odpowiada klasycznej drodze kosmologicznej: **z obserwacji istnienia bytów przygodnych i uporządkowanych w świecie, rozum zmusza nas do przyjęcia racji ich istnienia poza nimi**.

#### 5. Taka Myśl musi być bytem koniecznym

Jeżeli istnieje rozumność i cel, to ich źródło **nie może samo być przygodne** – musiałoby wtedy samo domagać się wyjaśnienia. Dlatego św. Tomasz pisze, że:

> „Celowość prowadzi nas do uznania Boga, który nadał przyrodzie rozumny kierunek”.

Nie chodzi tu o „dowód religijny”, ale o **logiczny wniosek z faktu istnienia rzeczy rozumnych, celowych, uporządkowanych** – jeśli istnieje porządek i celowość, to musi istnieć ich przyczyna **niezależna od tego, co przygodne**.

#### 6. Bóg jako Prawda – warunek możliwości poznania

Ostatecznie, jeżeli człowiek poznaje świat jako prawdziwy i rozumny, to **musi istnieć warunek możliwości tej prawdy**. Prawda nie może być jedynie właściwością zjawisk – musi być **odniesieniem do tego, co jest rzeczywiste i niezależne od umysłu**. W tym sensie **Bóg – jako Prawda – jest niezbędnym warunkiem rozumu i świata**, czym też świat poznajemy.

#### 7. Koncepcje witalizmu, emergencji czy organicyzmu i podobne, są zbędne

Z przedstawionych powodów – **teizm jako przyjęcie bytu koniecznego i rozumnej racji świata** – okazuje się spójnym, wystarczającym i otwartym wyjaśnieniem. Próby ratowania naturalizmu przez wprowadzanie dodatkowych kategorii (jak *siła życiowa*, *całościowy organizm*, czy *emergentna świadomość*) są **filozoficznie zbędne**, ponieważ nie rozwiązują problemu racji istnienia ani nie prowadzą do spójniejszego wyjaśnienia – służą jedynie łagodzeniu sprzeczności, które naturalizm sam w sobie generuje. Są to więc konstrukty *ad hoc*, których jedynym celem jest podtrzymanie niewystarczającego paradygmatu. Teizm tymczasem **nie tylko odpowiada na pytanie „jak?”, ale przede wszystkim na pytanie „dlaczego?” – i czyni to w sposób spójny z doświadczeniem i rozumem**.

Przypis 3: **Solipsyzm – poprawna definicja. Wiara i wiedza w świetle solipsystycznego faktu epistemicznego**

**1. Solipsyzm jako epistemiczny fakt, a nie pogląd**

Solipsyzm epistemologiczny (poznawczy) to nie ideologia ani skrajny pogląd, lecz **nieprzekraczalny fakt epistemiczny**: jedynie własna świadomość i jej treści (doznania, myśli, emocje) są dostępne bezpośrednio i pewnie poznawczo. Istnienie czegokolwiek poza tą świadomością (rzeczywistości materialnej, innych umysłów, Boga, praw natury) nie jest poznawalne w sposób bezpośredni i konieczny, ale jedynie domniemane, wyobrażone lub przyjęte poprzez interpretację.

W tym sensie, **solipsyzm nie jest tezą metafizyczną o tym, że „tylko ja istnieję”** ani poglądem, który wyklucza istnienie innych bytów. Jest raczej świadomą konstatacją, że wszystko poza własną świadomością dostępne jest jedynie jako **przekaz** (doznanie, obraz, słowo), który musi zostać **zinterpretowany przez podmiot**. Ostatecznie, to sam podmiot uznaje (bądź nie) sensowność tego przekazu.

Z tego powodu klasyczne definicje solipsyzmu, utożsamiające go z poglądem głoszącym, że tylko mój umysł istnieje, a reszta to iluzja, **fałszywie przedstawiają** istotę rzeczy. W historii filozofii **nie ma rzeczywistych przedstawicieli** tak rozumianego solipsyzmu. Tego rodzaju uproszczenie jest często wynikiem niechęci ideologicznej wobec indywidualizmu poznawczego, zwłaszcza w kulturach kolektywistycznych i scjentystycznych, które pragną uprawomocnić społeczne przekonania jako nadrzędne wobec indywidualnego poznania.

**2. Wiara jako konieczny aspekt poznania poza doświadczeniem**

Skoro nie posiadam dostępu do niczego poza tym, co znajduje się w mojej własnej świadomości, to każde przekonanie o czymkolwiek, co nie pochodzi z bezpośredniego doświadczenia (empirycznego lub rozumowego), jest **przyjęciem na wiarę**.

Najogólniej wiara to:

* **przekonanie, które nie pochodzi z własnego doświadczenia**,
* uznanie przekazu (językowego, emocjonalnego, intuicyjnego, symbolicznego) za **sensowny**,
* decyzja podmiotu o przyjęciu znaczenia przekazu **przed jego zrozumieniem lub pomimo jego niepewności**.

Wiara w tym ujęciu nie jest przeciwieństwem rozumu, lecz jego uzupełnieniem. Każda relacja z rzeczywistością zewnętrzną, innym umysłem czy Bogiem wymaga aktu wiary: przyjęcia, że to, co postrzegam lub rozumiem jako przekaz, ma sens.

**3. Wiedza jako osobisty obraz rzeczywistości**

Wiedza, w świetle epistemicznego solipsyzmu, to **zintegrowany i uznany za sensowny obraz świata**, powstały w umyśle na podstawie doświadczenia i/lub przyjętych przekazów.

* Wiedza zawiera elementy poznane bezpośrednio (np. zmysłowo, logicznie), jak i przetworzone elementy **wcześniej przyjęte na wiarę**.
* Wiedza nie jest absolutna ani niezależna od podmiotu; jest **osobista, całkowicie zlokalizowana w umyśle**, i w tym sensie nieredukowalna do ogólnych twierdzeń.

To, co uznajemy za prawdziwe (wiedzę), może być efektem serii aktów wiary, które zostały uznane za spójne, sensowne i potwierdzone przez kolejne doświadczenia.

**4. Podmiotowość wiary i wiedzy: osobowa natura przekonań**

Wiara i wiedza mają sens wyłącznie **w kontekście podmiotowym**. To **jednostka, jako świadomy umysł**, rozpoznaje:

* czy ma do czynienia z bezpośrednim poznaniem (wiedza),
* czy uznaje jakiś przekaz za sensowny mimo braku poznania (wiara),
* czy odrzuca sens przekazu (brak aktu wiary).

W tym sensie, **nie istnieje „obiektywna wiara” ani „obiektywna wiedza” bez odniesienia do poznającego podmiotu**. Obie są kategoriami opisującymi sposób, w jaki jednostka porządkuje swoje przekonania.

**5. Język jako jedyny możliwy most poznawczy między umysłami**

Zgodnie z epistemicznym solipsyzmem, nie mamy dostępu do cudzej świadomości. **Język** (rozumiany szeroko jako system znaków i ich znaczeń) jest jedynym narzędziem, który pozwala symulować komunikację między jednostkami. Ale nawet w ramach języka, **znaczenie każdego słowa i wypowiedzi musi być zrekonstruowane przez podmiot odbierający przekaz**, poprzez własne doświadczenia i rozumienie.

W tym sensie, **wiara to nie tylko przyjęcie, że przekaz jest prawdziwy**, ale uprzednie przyjęcie, że **w ogóle ma on sens** i może być zrozumiany. Wiara poprzedza zrozumienie, ale też może z niego wynikać.

---

W tym ujęciu, solipsyzm epistemologiczny nie zamyka człowieka w izolacji, lecz wskazuje na realną i konieczną funkcję osobowego rozumu i wolnej woli w konstruowaniu prawdy. Wiara i wiedza to sposoby istnienia przekonań w umyśle podmiotu, którego istnienie i poznanie są jedynym pewnym punktem wyjścia dla wszelkich dalszych relacji ze światem i innymi osobami.

Przypis 4: **Dysonans poznawczy współczesnego człowieka: nauka jako wiara bez transcendencji**

**1. Współczesna wiara w naukowość**

Współczesny człowiek funkcjonuje w kulturze, która uczyniła z nauki dominujący autorytet poznawczy. Uznaje się, że nauka to "wiedza": twarda, sprawdzona, obiektywna i rzekomo niezależna od podmiotu. Tymczasem niemal wszystkie przekonania, które jednostka przyjmuje jako "naukowe", mają charakter **wiary**: nie wynikają z osobistego doświadczenia, lecz z **zaufania do autorytetów**, do przekazu, do metodologii, której nie rozumie i nie stosuje samodzielnie.

W tym sensie, **naukowość jest formą wiary**: wiary w racjonalność aparatu badawczego, w uczciwość interpretacji wyników, w niezależność obserwatora. Jest to jednak wiara ukryta, nieuświadomiona i traktowana jako neutralna. To czyni ją szczególnie niebezpieczną.

**2. Religia jako świadoma wiara w sens**

Religijna wiara, przeciwnie, jest **wiarą świadomą**: w przekaz, którego sens nie jest dany natychmiast, lecz domaga się zrozumienia. Wymaga aktu woli, aktu decyzji podmiotu: przyjęcia znaczenia, zanim zostanie ono poznane. Nie chodzi w niej o empiryczne potwierdzenie, lecz o **uznanie sensu przekazu** jako części obrazu rzeczywistości.

Z tego powodu religijna wiara nie stoi w opozycji do wiedzy. Przeciwnie: **jest jej warunkiem** – bo każda wiedza opiera się na wcześniej przyjętym znaczeniu, języku, zaufaniu, przekazie. Nazywanie religii "irracjonalną" tylko dlatego, że odwołuje się do innych aktów wiary niż nauka, jest formą ideologicznej manipulacji.

**3. Dysonans poznawczy i współczesna schizofrenia epistemiczna**

Problem zaczyna się wtedy, gdy jednostka **wierzy jednocześnie**:

* w naukowość jako jedyne źródło wiedzy (choć nie rozumie nauki),
* i w prawdy religijne (choć nauka ich nie uznaje).

Powstaje wtedy **dysonans poznawczy**, w którym człowiek:

* żyje w wartościach i sensie (religijnych, moralnych, egzystencjalnych),
* ale uznaje za "prawdziwe" jedynie to, co pochodzi z "nauki".

W efekcie, **wartości duchowe stają się urojeniami**, a człowiek traci podstawy do zrozumienia samego siebie.

**4. Nauka jako religia bez transcendencji**

Tymczasem nauka, jako praktyka społeczna, **przejęła funkcje religii**: oferuje ład poznawczy, przewidywalność, technologiczną kontrolę. Ale jest **religijna tylko w formie** – nie oferuje sensu, celu, ani podstaw do etyki. Jest **wiarą bez transcendencji**. Wymaga wiary w rzeczy, które są podawane jako "obiektywne", ale są wynikiem cudzych interpretacji.

W takim układzie naukowcy często **badają problemy, które sami wygenerowali**, np. "czemu ludzie wierzą?", nie zauważając, że ich własna wiara w naukowość ma taką samą naturę jak religijna wiara: jest aktem przyjęcia przekazu za sensowny.

**5. Konkluzja: powrót do podmiotu jako źródła prawdy**

Ten paradoks można rozwiązać tylko poprzez uznanie **prymatu podmiotowego poznania**: to nie system (naukowy, religijny czy inny) gwarantuje prawdę, ale **własna zdolność do rozumienia i nadawania sensu**. Zarówno nauka, jak i religia, są przekazami, które trzeba przyjąć na wiarę, zanim staną się częścią wiedzy.

W tym sensie, nowoczesny rozum nie powinien polegać na eliminacji wiary, lecz na jej świadomym włączeniu jako **fundamentu wszelkiego poznania**.

Przypis 5: **Dlaczego nie naturalizm, dlaczego teizm i pojęcia przejęte od niego**

W tej pracy nie prowadzimy szerokiego dialogu z naturalizmem ani nie podejmujemy prób jego pełnej krytyki – nie dlatego, że nie byłoby to możliwe, ale dlatego, że **naturalizm nie stanowi alternatywnej koncepcji poznania**, lecz jedynie **fragmentaryczne ujęcie rzeczywistości**, operujące wyłącznie wewnątrz fizycznego opisu świata.

Naturalizm zakłada, że świat fizykalny (materia i jej prawa) jest jedyną rzeczywistością, a wszystko, co istnieje, musi dać się do niej zredukować. Ale to założenie nie jest wnioskiem z poznania, lecz **przedzałożeniem**, które samo wymaga uzasadnienia. W tym sensie naturalizm nie tyle „opisuje świat”, co **zamyka dyskusję** na temat jego genezy, celu i sensu, uznając te pytania za „nienaukowe”. Tymczasem z perspektywy solipsyzmu epistemicznego, **wszelkie pytania o sens i przyczynę muszą pozostać otwarte**, jeśli mają być uczciwe poznawczo.

Przykład tego ograniczenia widzimy na gruncie pojęcia **emergencji**. Nawet jeśli uznamy ją za realne zjawisko – proces, w którym złożone struktury (jak świadomość) pojawiają się na bazie prostszych elementów – to:

* **Emergencja nie tłumaczy przyczyny**: nie odpowiada na pytanie, dlaczego materia ma w ogóle zdolność do samoorganizacji i wyłaniania złożonych jakości.
* **Nie rozstrzyga kwestii sił ponadmaterialnych**: nie wyklucza istnienia przyczyn pozamaterialnych ani ich wpływu na świat.
* **Nie rozwiązuje problemu celu**: nie mówi nic o tym, po co świat istnieje, ani czy jego struktura ma sens transcendentny.

Naturalizm, nawet w swojej najbardziej wyrafinowanej formie, **nie potrafi odpowiedzieć na pytanie „dlaczego istnieje coś, a nie nic?”**, ani „czemu świat ma strukturę, która pozwala na pojawienie się życia, świadomości czy wartości?”. Może jedynie przesunąć granicę opisu – ale nie sięgnąć poza nią.

Dlatego **teizm** nie jest tutaj opcją „religijną” czy „emocjonalną” – lecz **pierwotną strukturą poznawczą**, która zakłada istnienie rozumu i sensu „ponad światem”, a nie w nim samym. Teizm pozwala na postawienie pytania o moralność, cel, sens, piękno – i traktuje je jako realne, a nie wtórne. W tym sensie:

> **To naturalizm czerpie z teizmu – nie odwrotnie.**

Wszystkie intuicje moralne, dążenie do prawdy, poczucie sensu, wolność woli – to nie są „produkty uboczne ewolucji”, jak chciałby naturalizm, ale **pierwotne dane doświadczenia ludzkiego**. To z nich naturalizm usiłuje zrobić teorię – ale nie może ich uzasadnić, bo sam nie dopuszcza rzeczywistości, z której mogłyby wynikać.

Warto też przypomnieć, że **współczesna nauka nie powstała na gruncie naturalizmu, lecz z inspiracji teistycznej**. Klasyczny tomizm – jako filozofia bytu – zakładał racjonalność stworzenia jako odbicie racjonalności Boga. To właśnie ta założona racjonalność świata pozwoliła na rozwój metod naukowych. Rozum, zanim stał się narzędziem eksperymentu, był narzędziem rozumienia sensu. W tym sensie **racjonalizm nie jest wynalazkiem naturalizmu**, ale jego dziedzictwem teologicznym – tyle że pozbawionym źródła.

Nawet Karl Popper, jeden z ojców współczesnej metodologii nauki, zdawał sobie sprawę, że **z samej metody naukowej nie sposób wyprowadzić etyki ani sensu**. Nauka mówi, jak działa świat, ale nie mówi, jak powinniśmy żyć. Nie daje podstaw do wartościowania, ani do rozróżniania dobra i zła. To potwierdza, że nauka – jeśli ma służyć człowiekowi – potrzebuje czegoś więcej niż tylko opisu. Potrzebuje metafizyki. Potrzebuje sensu.

Co jednak istotne, **teizm nie tylko zakłada istnienie sensu – on konstatuje jego realność jako fakt egzystencjalny**. To nie jest już tylko struktura rozumowania, ale wynik konkretnego doświadczenia: doświadczenia sensu, dobra, prawdy, wolności i moralnej powinności. Ich obecność nie jest postulatem – jest *doświadczeniem*, które domaga się uznania. Podważenie teizmu byłoby zatem podważeniem fundamentu wszelkiego przeżycia sensu – a więc i samego rozumienia świata.

Podczas gdy naturalizm wymaga założeń, którym przypisuje prawdziwość na podstawie ich funkcjonalności w obrębie danego systemu pojęciowego, **teizm odwołuje się do pierwotnego doświadczenia podmiotu** – do interpretacji języka i przekazu, której sensowność zostaje uznana poprzez akt wiary i zrozumienia. Naturalizm **redukcyjnie odnosi rzeczywistość do swojego języka**, natomiast teizm **odnosi język do rzeczywistości przeżywanej egzystencjalnie**.

To rozróżnienie ma kluczowe znaczenie: naturalizm mówi, że coś jest prawdziwe, *jeśli pasuje do systemu*, podczas gdy teizm mówi, że coś jest prawdziwe, *jeśli przemawia do osoby* – do jej najgłębszego doświadczenia, jej rozumu i jej wolności.

Podsumowując: teizm nie jest jedną z opcji – jest **metafizycznym warunkiem możliwości** poznania, który obejmuje i przewyższa naturalizm. W tej pracy odwołujemy się do pojęć i struktur myślowych wywodzących się z teizmu, nie dlatego, że są „religijne”, lecz dlatego, że **są poznawczo fundamentalne**. To one pozwalają nie tylko opisywać świat, ale też **zadać pytanie o jego sens**, które w perspektywie naturalistycznej – po prostu nie może paść.

lucek

Semele

Naturalizm, rozumiany jako pogląd, że tylko naturalne, fizyczne zjawiska są rzeczywiste, może być zgodny z koncepcją wolnej woli, jeśli wolną wolę definiuje się jako wynik złożonych procesów neuronalnych i społecznych, które są uwarunkowane naturalnymi, fizycznymi procesami.
Więcej szczegółów:
Determinizm vs. kompatybilizm:
W kontekście naturalizmu, można wyróżnić dwa podejścia do kwestii wolnej woli. Pierwsze, determinizm, zakłada, że wszystkie zdarzenia, w tym decyzje i działania, są determinowane przez poprzednie zdarzenia, negując tym samym wolną wolę. Drugie, kompatybilizm , twierdzi, że wolna wola jest możliwa, nawet jeśli świat jest deterministyczny. Kompatybilizm zakłada, że wolna wola jest kompatybilna z determinizmem, ponieważ wolność polega na zdolności do podejmowania decyzji zgodnie ze swoimi pragnieniami i przekonaniami, które z kolei są wynikiem naszych neuronalnych i społecznych doświadczeń.
Procesy neuronalne i społeczne:
Zgodnie z naturalizmem, decyzje i działania człowieka są wynikiem złożonych procesów neuronalnych w mózgu, które są kształtowane przez społeczne interakcje i środowisko. Przykładowo, wybór pomiędzy działaniem a zaniechaniem może być rozumiany jako wynik interakcji różnych obszarów mózgu, które przetwarzają informacje o sytuacji, pragnieniach i celach jednostki.
Alternatywy do wolnej woli:
Niektórzy zwolennicy naturalizmu, zwłaszcza o radykalnych poglądach, mogą argumentować, że wolna wola jest iluzją, a człowiek jest tylko produktem swoich genów, środowiska i wychowania. Inni, bardziej umiarkowani, mogą przyjąć, że wolna wola jest rezultatem złożonych procesów, które są częścią naturalnego świata.
Podsumowując: Naturalizm nie wyklucza koncepcji wolnej woli, jeśli wolna wola jest rozumiana jako wynik złożonych procesów neuronalnych i społecznych, które są uwarunkowane naturalnymi, fizycznymi procesami. Istnieją różne poglądy na temat natury wolnej woli w ramach naturalizmu, ale ogólnie rzecz biorąc, naturalizm nie zaprzecza istnieniu wolnej woli w rozumieniu kompatybilistycznym, które zakłada, że wolna wola jest kompatybilna z determinizmem.

Semele

Gonzalo Munaver

Artykuł do pobrania

[link widoczny dla zalogowanych]

Zajawka;
Problemu tego nie można także unieważnić ani wskazując na mylenie w języku praktycznej nieuchronności praw przyrody z przymusem związanym z prawami społecznymi, jak próbowali to uczynić Hobbes, Hume, Schlick i inni, ani poprzez jakieś dalsze "analizy lingwistyczne". Artykuł ten rozwija sugestię Gary'ego Watsona, że kwestia wolnej woli sprowadza się raczej do pytania, czy jaźń może determinować nasze działania. Jak zobaczymy, okaże się, że jaźń to (w przeważającej mierze) mózg, zaś mózg rzeczywiście determinuje działania poszczególnych jednostek. Pomimo że prawa fizyki i chemii obowiązują w mózgu i że wszelkiego rodzaju czynniki zewnętrzne wywierają wpływ na ten narząd, to każdy mózg jest układem sui generis, charakteryzującym się własnym zbiorem "praw" emergentnych, które sprawiają, że każdy organizm jest niezależną jednostką w relacji do świata.

W każdym razie taka niezależność od świata wystarczy do uzasadnienia wniosku, że mózg (jaźń) determinuje własne działania, a przeto, że - w normalnych warunkach - każda osoba jest odpowiedzialna moralnie. Najważniejszą z przesłanek dyskutowanych w artykule jest istnienie "silnej emergencji" procesów mózgowych. Pierwszy poziom emergencji to dobrze znany fakt, że składowe procesów mózgowych (na przykład impulsy elektryczne przesyłane z siatkówki oka do mózgu) nie gwarantują przeżycia jakiegoś konkretnego doświadczenia. Silniejszy poziom emergencji polega zaś na tym, że sieci neuronowe w mózgu oddziałują na pojedyncze składowe tych sieci (na przykład na wagi synaptyczne). Zatem stan neuronalny jest emergentny w tym sensie, że konstytuujące go wagi połączeń synaptycznych nie wystarczą do określenia go. Jest emergentny również w tym sensie, że wagi synaptyczne częściowo zależą także od samego stanu neuronalnego.
SŁOWA KLUCZOWE
POL
ENG
wolna wola, naturalizm ewolucyjny, determinizm, przewidywalność, jaźń, mózg, samostanowienie, indeterminizm kwantowy, chaos deterministyczny, silna emergencja, odpowiedzialność moralna

lucek

Semele

Człowiek na pewno nie jest maszyną nawet biologiczną.

Zwierzęta też nie są maszynami. a tak twierdziła Kartezjusz.

lucek

lucek

http://www.sfinia.fora.pl/filozofia,4/emergencja-jako-blad-poznawczy,27879.html#845721

emergencja-jako-blad-poznawczy

materiał, gdzie w omówionym kontekście pojawi się emergencja, można i należy wyrzucić do kosza :)

lucek

### **Dlaczego emergencja nie tłumaczy przejścia od istnienia do racji istnienia**

W dyskusji o emergencji często przyjmuje się, że złożone zjawiska – takie jak życie, świadomość, czy zachowania społeczne – mogą „wyłaniać się” z prostszych elementów w ramach dynamicznych interakcji. Jednak warto precyzyjnie rozróżnić poziomy, na których rzeczywiście możemy mówić o emergencji.

**1. Mamy liczne przykłady emergencji na poziomie istnienia:**

* organizmy powstające z komórek,
* świadomość rozumiana jako funkcja układu nerwowego,
* ławice ryb, mrowiska, społeczeństwa,
* nowe właściwości materii w złożonych strukturach.

Wszystkie te przypadki to **„istnienie – emergentne istnienie”**, czyli przejście od prostszych form bytu do bardziej złożonych, nadal w ramach opisu materialnego i obserwowalnego.

**2. Możemy również mówić o emergencji w obrębie racji istnienia – ale tylko jako interpretacji:**

* funkcja serca (pompowanie krwi),
* cel zachowania (np. przetrwanie),
* sens działania organizmu lub wspólnoty.

To są przykłady **„racja istnienia – emergentna racja istnienia”**, czyli nadawania sensu lub celu zjawiskom, najczęściej post factum. Ale to zawsze jest poziom interpretacyjny – **czyli coś, co przypisujemy, a nie coś, co „wyłania się” samo z siebie.**

**3. Natomiast nigdzie nie obserwujemy przejścia:**

> **„istnienie – emergencja - racja istnienia”**

Nie mamy ani jednego przykładu, który pokazywałby, że **racja istnienia (cel, sens, przyczyna finalna)** wyłania się **z samego faktu istnienia** – bez udziału podmiotu, który ten sens nadaje lub odczytuje.

---

### **Podsumowanie:**

Z tego wynika jasno, że:

* Możemy sensownie mówić o emergencji w obrębie istnienia lub w obrębie racji istnienia.
* Nie możemy jednak mówić o emergencji jako **mechanizmie przejścia** między tymi dwoma porządkami.
* Wobec braku jakiegokolwiek przykładu takiego przejścia, dyskusja o **emergencji jako wyjaśnieniu przejścia od istnienia do racji istnienia** jest **całkowicie bezprzedmiotowa.**

Nie chodzi tu o brak szczegółów – chodzi o **brak sensownej możliwości takiego wyjaśnienia w ogóle.**

Semele

Zjawisko emergencji faktycznie nie wyjaśnia racji istnienia.

Semele

Gilotyna Hume"a

"Gilotyna Hume'a" (tak zwana "Hume's Law" lub "The Is-Ought Fallacy") to teza, która mówi, że ze zdań opisowych (zdań, które opisują stan rzeczy) logicznie nie można wyprowadzić zdań powinnościowych (zdań, które wyrażają normy, zalecenia, wartości). Termin ten często pojawia się w kontekście etyki, ale ma także związek z ateizmem i filozofią.
Jak Hume'a "gilotyna" ma związek z ateizmem:
Przesłanie z odwołaniem do natury:
Jeśli ze zdań o tym, jak rzeczy są, nie można wywnioskować, jak powinny być, to oznacza, że moralność nie może być wywiedziona z natury rzeczy. Oznacza to, że moralność nie jest czymś, co "wbudowane" jest w świat, a raczej jest wykreowana, np. przez człowieka lub poprzez społeczne umowy.
Ograniczenie argumentów z natury:
Gilotyna Hume'a ogranicza możliwość argumentowania na podstawie naturalnych faktów za moralnymi wartościami. Jeśli np. ktoś twierdzi, że coś jest moralnie dobre, dlatego że jest naturalne, Hume'a "gilotyna" kwestionuje ten argument.
Niezależność ateizmu i moralności:
Teza Hume'a sugeruje, że ateizm (nie wierzenie w boga) nie musi automatycznie prowadzić do braku moralności lub amoralności. Oznacza to, że możliwe jest konstruowanie moralności w oparciu o inne podstawy niż teologiczne.
Związki z ateizmem:
Ateizm często wiąże się z humanistycznymi i socjalnymi systemami wartości, które są niezależne od religii. Gilotyna Hume'a może służyć jako argumentacja za tym, że moralność może być budowana na tych właśnie humanistycznych i socjalnych zasadach, niezależnie od religii.
Podsumowując: "Gilotyna Hume'a" nie jest bezpośrednim argumentem za ateizmem, ale jest filozoficzną tezą, która ma konsekwencje dla ateistycznego sposobu rozumienia świata i moralności. Sugeruje, że moralność nie musi być związana z religią i że można ją konstruować na innych podstawach, np. humanitarnych czy socjalnych.

lucek

[...]

## Rozdział IV. Czy moralność może być obiektywna? Wola jako wyjątek od zakazu Hume’a

## 1. Zakaz Hume’a – klasyczny problem

David Hume zauważył, że nie można logicznie wyprowadzić normy („powinno się”) z czystego opisu („jest”).

> Przykład:
>
> * Fakt: „Ludzie pomagają sobie w grupach.”
> * Nieuprawniony wniosek: „Ludzie *powinni* sobie pomagać.”

Taki przeskok **nie jest logicznie dozwolony**, jeśli nie ma uprzednio przyjętej normy. Hume nazwał to błędem przejścia z faktów do wartości.

---

## 2. Wola – jako rzeczywisty fakt

Człowiek doświadcza siebie jako istoty działającej. Ma zamiary, ocenia, wybiera. To doświadczenie nie jest teorią, ale **bezpośrednim faktem świadomości**.

> Doświadczam, że chcę. A więc: mam wolę.

Wola:

* nie jest tylko reakcją na bodźce,
* nie jest jedynie procesem adaptacyjnym,
* to **świadome ukierunkowanie ku dobru** – nawet jeśli nie zawsze trafne.

To doświadczenie jest nieusuwalne i intersubiektywne – każdy człowiek rozumie, czym jest „chcieć” i „decydować”.

---

## 3. Wola jako podstawa normatywności

Tylko to, co wynika z woli, może być oceniane jako dobre lub złe. Ocena moralna:

* nie ma sensu wobec zjawisk naturalnych (np. „piorun jest zły” – to nonsens),
* ma sens tylko wobec działania, które **mogło być inne**.

> A więc: **tylko to, co jest wyrazem woli, może podlegać normie.**

Nie potrzebujemy tu zewnętrznej normy – **sama wola tworzy przestrzeń dla oceny**. To, co świadomie chcę, **niesie w sobie pytanie: „czy powinienem?”**

---

## 4. Dlaczego zakaz Hume’a tu nie działa

Zakaz Hume’a zakłada, że fakt i norma są oddzielne. Ale w przypadku woli:

* **fakt**: mam wolę,
* **norma**: tylko wola może być oceniana moralnie,

wynika, że **ta sama rzeczywistość ma charakter faktualny i normatywny.**

Nie zachodzi żaden „przeskok” – wola **jest** tym, co **powinno być respektowane**.

---

## 5. Moralność jako obiektywna relacja między wolami

Jeśli:

* moja wola istnieje,
* i zasługuje na poszanowanie (bo jest świadoma i celowa),

to nie ma powodu, bym zaprzeczył temu komuś innemu.

> Zatem: **obiektywna moralność polega na poszanowaniu woli jako takiej.**

Nie dlatego, że tak się umówiliśmy. Ale dlatego, że **tylko taka relacja między osobami ma sens moralny**. To zasada intersubiektywna, a nie subiektywna.

[...]

lucek

Semele

emergencja to koncept filozoficzny nie naukowy.

Jednak AI się ze mną nie zgadza,,,,

Przegląd od AI
Emergencja to niekoniecznie wyłącznie koncept filozoficzny. Chociaż ma swoje korzenie w filozofii, jest również ważnym pojęciem w wielu naukach, w tym w fizyce, biologii, informatyce i naukach społecznych. Właściwości emergentne, czyli takie, które nie są właściwościami składników, ale wynikają z ich interakcji na poziomie systemu, są kluczowe dla zrozumienia złożonych systemów, niezależnie od dyscypliny naukowej.
Elaboracja:
Pochodzenie filozoficzne:
Koncepcja emergencji, zgodnie ze stwierdzeniem "całość jest więcej niż suma części", ma swoje korzenie w filozofii. Jest to sposób rozumienia złożonych systemów, w których całościowe właściwości nie są przewidywalne na podstawie właściwości poszczególnych elementów.
Zastosowania w naukach:
Fizyka: Emergentność jest kluczowa przy zrozumieniu przejścia z mikroskopijnych praw fizyki do makroskopowych zjawisk, np. przejścia fazowe.
Biologia: Emergentność jest wykorzystywana do wyjaśnienia powstania życia i złożonych struktur biologicznych.
Informatyka: Emergentność jest ważna przy analizie złożonych systemów, takich jak sieci neuronowe, które wykazują nowe właściwości.
Nauki społeczne: Emergentność jest wykorzystywana do wyjaśniania powstania i rozwoju struktur społecznych, norm i instytucji.
Właściwości emergentne:
Emergentność opisuje właściwości, które wynikają z interakcji między elementami, a nie są ich bezpośrednimi cechami. Przykładowo, właściwości społeczne, takie jak kultura, nie są właściwościami poszczególnych osób, ale powstają w wyniku ich interakcji.
Zarządzanie emergencją:
W niektórych dziedzinach, takich jak zarządzanie, emergencja jest traktowana jako coś, co można kształtować i wykorzystać do zwiększenia kreatywności i efektywności.
Podsumowanie:
Emergencja to pojęcie, które ma swoje korzenie w filozofii, ale jest również używane w wielu naukach. Pokazuje, że złożone systemy wykazują właściwości, które nie wynikają z ich poszczególnych elementów, a zamiast tego są efektem ich interakcji.
Emergentyzm – Wikipedia, wolna encyklopedia
Emergentyzm – sposób wyjaśniania zjawisk przeciwstawny zarówno holizmowi jak i redukcjonizmowi; stanowisko głoszące, że własności ...

Wikipedia
Zarządzanie emergencją - nowy trend w biznesie - Uniwersytet SWPS
21 maj 2018 — Emergencja to nieoczekiwane pojawienie się na poziomie systemu właściwości, których nie da się przewidzieć, nawet znają...

SWPS

Własność Emergent – przegląd | Tematy ScienceDirect
Przetłumaczono — Koncepcja właściwości emergentnych jest kluczowym elementem tradycji teoretycznej i metodologicznej, która głosi, że...

sciencedirect.com

Pokaż wszystko
Odpowiedzi wygenerowane przez AI mogą zawierać błędy. Więcej informacji
Robert Poczobut: Emergencja życia

Filozofuj!
[link widoczny dla zalogowanych] › robert-poczobut-emergencja-zycia
22 maj 2020 — Filozoficzna teoria emergencji nie wyjaśnia genezy życia ani nie podaje mechanizmów leżących u podstaw procesów życiowych. Jednak nie ma takich ...
Więcej pytań
Czym jest emergencja?
Czym jest emergentyzm w filozofii?
Czym jest teoria emergencji w socjologii?
Na czym polega filozofia redukcjonizmu i emergencji?
Prześlij opinię
Emergentyzm – Wikipedia, wolna encyklopedia

Wikipedia
[link widoczny dla zalogowanych] › wiki › Emergentyzm
Emergencja oznacza pojawienie się nowych cech i właściwości na wyższych poziomach organizacji. Jako stanowisko filozoficzne emergentyzm pojawił się na Wyspach ...
Wczesne krytyki teorii emergencji

Przegląd Filozoficzny
[link widoczny dla zalogowanych] › 2022-02-PFIL-02-Fornal
PDF
SC Pepper — Idea emergencji w swoim złożonym naukowym sensie po raz pierwszy została sformułowana przez filozofów zaliczanych dziś do twórców brytyjskiego emergentyzmu.
16 stron
Emergencja – Wikipedia, wolna encyklopedia

Wikipedia
[link widoczny dla zalogowanych] › wiki › Emergencja
Emergencja (łac. emergo – wynurzam się) – powstawanie jakościowo nowych form i zachowań z oddziaływania między prostszymi elementami.
Nie zawiera: naukowy ‎| Pokaż wyniki z: naukowy
Teoria emergencji a problemy relacji umysł-ciało - ...

Repozytorium UŁ
[link widoczny dla zalogowanych] › bitstream › handle
PDF
M Fornal · 2020 — 5.1.Naukowy i filozoficzny ... Ani słaba emergencja ontologiczna ani emergencja epistemologiczna nie są wyzwaniem dla stanowiska współczesnych naukowych ...
Idea emergencji – zarys ogólny

Biblioteka Nauki
[link widoczny dla zalogowanych] › articles
PDF
T Maziarka · 2013 · Cytowane przez 3 — Pojęcie emergencji Potoczne określenie tego zjawiska wyraża się stwierdzeniem, że „całość jest czymś więcej aniżeli sumą swoich części”. Fenomen określa się ...
47 stron
EMERGENCJA I PARADOKSALNY KAMUFLAŻ W ...

Politechnika Krakowska
[link widoczny dla zalogowanych] › ...
PDF
GJ Dürschke · Cytowane przez 1 — Emergencja (łac. emergere – wynurzyć, wydobyć) jest pojęciem filozoficznym oznaczającym proces, w którym wyższy stopień bytu powstaje w wyniku nakładania się i ...
A R T Y K U Ł Y

KUL
[link widoczny dla zalogowanych] › files › articles › Dziadkowiec...
PDF
J DZIADKOWIEC · Cytowane przez 8 — Istnieją ograniczenia stosowania relacji emergencji w biologii. Przede wszystkim pamiętać należy, że emergencja nie tłumaczy wszystkiego – podejście ...
23 strony
Józefa Życińskiego koncepcja emergencji

Ignatianum
[link widoczny dla zalogowanych] › rfi › article › view
K Piekarski · 2018 · Cytowane przez 1 — Emergentyzm jest teorią, która wyjaśnia mechanizm ewolucyjnych zmian zachodzących w przyrodzie. W tej teorii podkreśla się, że nowe funkcje i właściwości ...
Witold Strawiński Popper a emergencja

Bazhum
[link widoczny dla zalogowanych] › 2003-tom-11-numer-2
PDF
Artykuł niniejszy jest poświęcony kwestii, w jakim znaczeniu Karl R. Popper po sługiwał się pojęciem emergencji i czy jest on emergentystą, tzn. czy jego ...

Semele

Jesli dwie wole sie spotykają i nie chca sobie ustapić to moze byc konflikt.

Ale obecnie każdy może mówić co chce. Mysleć tym bardziej, Z robieniem jest sprawa juz bardziej skomplikowana ....

lucek

Emergencja jest kategorią poznawczą, a nie ontologiczną. Używamy tego pojęcia, by opisać złożone systemy, których działania nie potrafimy jeszcze w pełni wyjaśnić na poziomie ich części składowych. Jednak przypisywanie emergencji statusu rzeczywistego procesu przyrodniczego to błąd – mylenie języka opisu ze strukturą samej rzeczywistości.

Często przywoływanym przykładem emergencji jest relacja między neuronem a mózgiem. Mówi się, że świadomość „emerguje” z aktywności neuronów. Ale to złudna metafora. Neuron nie istnieje i nie funkcjonuje samodzielnie – jest elementem większego systemu, jakim jest organizm. Mózg nie powstał na skutek jakiegoś spontanicznego „wynurzenia się” z neuronów. Mechanizm jego powstania jest znany i dobrze opisany – to ewolucja biologiczna całego organizmu, w tym także układu nerwowego.

W tym kontekście emergencja nie jest żadnym dodatkowym mechanizmem. To raczej etykieta, którą naklejamy na zjawiska trudne do redukcji, nie rozumiejąc jeszcze w pełni ich przyczynowej struktury. Sugerowanie, że emergencja jest rzeczywistym procesem „wynurzania się” nowej jakości, to – świadomie lub nie – zamaskowane nadużycie językowe.

Podobną funkcję w debacie światopoglądowej pełniła niegdyś teoria ewolucji. Wykorzystywano ją jako argument przeciw teizmowi, jakoby dowodziła, że człowiek powstał przypadkowo, bez celu. Tymczasem „przypadek” i „brak celu” to nie dane empiryczne, lecz metodologiczne ograniczenia nauki – opisujemy łańcuchy przyczynowo-skutkowe, ale nie mamy narzędzi do badania celowości. Twierdzenie, że człowiek powstał „bez celu”, to już filozoficzna interpretacja, nie fakt naukowy.

Dziś, gdy teoria ewolucji jako naukowe wyjaśnienie okrzepła, jej miejsce w spekulacjach światopoglądowych zajęła emergencja. Mówi się o niej w kontekście powstania świadomości, życia, języka czy moralności – lecz nikt nie potrafi nawet spójnie zdefiniować, czym ona właściwie jest. W gruncie rzeczy to nowoczesna wersja zasady: „pojawia się coś nowego i nie wiadomo skąd”. To nie wyjaśnienie, lecz zasłona dla niewiedzy.

dopowiem:
Iluzja polega na tym, że fakt istnienie złożonych systemów, nazywanych emergentnymi, utożsamiany jest z emergencją jako zjawiskiem lub faktem, tymczasem "wynurzanie się" - emergencja sugeruje jakoby była jego przyczyną i procesem powstania.

Semele

Tak, organicyzm jest bliski witalizmowi, ale nie jest z nim tożsamy. Oba poglądy łączy przekonanie, że życie posiada cechy, których nie da się w pełni wyjaśnić w kategoriach mechanistycznych czy redukcjonistycznych. Jednakże, organicyzm, w przeciwieństwie do witalizmu, niekoniecznie odwołuje się do istnienia jakiejś odrębnej, niematerialnej siły życiowej.
Organicyzm to pogląd filozoficzny, który zakłada, że społeczeństwo czy organizm jest czymś więcej niż sumą jego części. Części te są ze sobą powiązane i współzależne, a ich funkcjonowanie zależy od kontekstu całości. W biologii, organicyzm przeciwstawia się redukcjonizmowi i determinizmowi genetycznemu, podkreślając złożoność i emergentne właściwości życia.
Witalizm to pogląd, który zakłada, że życie jest wynikiem działania specyficznej, niematerialnej siły życiowej. Ta siła jest odrębna od procesów fizykochemicznych i mechanicznych, i jest odpowiedzialna za charakterystyczne cechy życia.
Różnica między tymi dwoma poglądami polega na tym, że organicyzm niekoniecznie musi odwoływać się do jakiejś tajemniczej siły, a jedynie do emergentnych właściwości, które wynikają ze złożonej organizacji i współzależności elementów. Organicyzm może być postrzegany jako bardziej ogólny pogląd, który zakłada, że życie to coś więcej niż suma jego części, podczas gdy witalizm to bardziej konkretna teoria, która zakłada istnienie specyficznej, niematerialnej siły.
Podsumowując, organicyzm i witalizm to dwa odrębne, choć pokrewne, poglądy, które próbują wyjaśnić naturę życia. Organicyzm jest szerszym pojęciem, które podkreśla złożoność i emergentne właściwości życia, podczas gdy witalizm odwołuje się do specyficznej, niematerialnej siły życiowej.

Łukasz Kwiatek TP

Entelechia...

Emergencja czy organicyzm wyjaśniają tak samo jak Bóg....

Może wyjaśnianie Bogiem jest prostsze ale dla mnie niekoniecznie.

lucek

lucek

przypisy do:

http://www.sfinia.fora.pl/nauka-a-swiatopoglad,8/bog-i-wola-fundamenty-obiektywnej-rzeczywistosci,27835.html#844527

Przypis 1: **Emergencja jako ideologiczna narracja naturalizmu**

Pojęcie emergencji bywa przedstawiane jako naturalistyczne wyjaśnienie powstawania złożonych bytów i właściwości – takich jak świadomość, życie, kultura – z prostszych elementów. Jednak uważniejsza analiza ukazuje, że emergencja w takim sensie nie jest ani faktem empirycznym, ani uzasadnionym modelem wyjaśniającym.

**1. Emergencja nie występuje jako przejście od bytu do racji bytu**

Choć często wskazuje się na emergencję w relacjach takich jak „komórka → organizm” czy „neurony → świadomość”, są to wyłącznie przykłady **przejścia od bytu do bardziej złożonego bytu** – lub ewentualnie od „racji bytu” (funkcji, celu) do bardziej złożonej „racji”. Nie mamy jednak żadnego przykładu, który pokazywałby przejście:

> **byt → emergencja → racja bytu**

Tym samym emergencja nie wyjaśnia powstania **racji istnienia** – celu, sensu, funkcji – bez obecności **podmiotu rozumnego**, który ten sens odczytuje lub nadaje. Z tego względu próba użycia emergencji jako naturalistycznego uzasadnienia racjonalności świata jest **bezzasadna**, a dyskusja – **bezprzedmiotowa**.

**2. Emergencja nie jest faktem ani modelem naukowym**

Nie istnieje żadna formalna definicja emergencji, która pozwalałaby ją ująć w ramy matematyczne, czynić przewidywalną lub falsyfikowalną. Nie obserwujemy „wyłaniania się” jakości – obserwujemy tylko **złożoność**, którą **rozpoznajemy** dopiero w procesie interpretacji. W tym sensie emergencja jest **iluzją poznawczą** – konstruktem myślowym służącym do opisu nieznanego, a nie obiektywnym zjawiskiem.

**3. Emergentne procesy są poznawane wyłącznie przez rozumność**

Jeśli mimo to mówimy o emergencji jako o rzeczywistym procesie (np. ewolucji biologicznej, organizacji społecznej), to **musimy uznać go za rozumny** – bo tylko taki proces może być poznany, opisany, użyty. Zjawisko emergencji – o ile miałoby być rzeczywiste – musi mieć **strukturę wewnętrznie uporządkowaną**, a więc rozumną, bo tylko taka struktura daje się ująć w poznanie.

**4. Jedyne znane przypadki emergencji pochodzą z rozumnego działania**

W rzeczywistości, **wszystkie znane nam przykłady emergencji są skutkiem działania rozumu**: mechanizmy, maszyny, systemy sztucznej inteligencji, języki, instytucje społeczne. Co więcej – nawet złożone procesy naturalne, które dziś potrafimy rozumieć i modelować (np. ewolucję, procesy informacyjne), udaje się nam opisać i powtórzyć **dlatego, że nie różnią się zasadą od naszych własnych rozumnych działań**. Działają na zasadzie znanych struktur przyczynowych, funkcjonalnych, logicznych.

Zatem: **wszędzie tam, gdzie poznajemy emergencję – poznajemy ją jako rozumną**. **Emergencja jest rozpoznawalna tylko dzięki temu, że struktura świata odpowiada strukturze naszego rozumu.**

**5. Rozumność nie jest projekcją – lecz obecnością w świecie**

Nie jesteśmy wobec świata zewnętrzni – jesteśmy jego częścią. A jako istoty rozumne wiemy, że potrafimy dokonywać **zarówno dobrych, jak i złych wyborów**. To znaczy, że **w świecie istnieje rozumność**, skoro istnieje w nas – jego uczestnikach. Nie mamy więc podstaw, by twierdzić, że rozumność to wyłącznie projekcja umysłu na obojętną przyrodę. Przeciwnie: **to my jesteśmy dowodem na to, że świat zawiera rozumność realną, a nie wyobrażoną.**

---

Wniosek końcowy brzmi zatem: **rozumność świata nie jest skutkiem emergencji – lecz jej warunkiem**. A sama emergencja, jeśli ma mieć jakiekolwiek znaczenie, musi odwoływać się do tej struktury rozumności – inaczej nie byłaby możliwa do rozpoznania, ani nawet pomyślenia.

> **Rozumność jest więc obecna w świecie – ale nie jest jego racją istnienia.**
> **Racja istnienia musi być ponad światem – i tu dochodzimy do konieczności wskazania tego, co jest warunkiem samego istnienia rozumności, prawdy i wyboru.**

Przypis 2: **Celowość, rozumność i byt konieczny – w duchu klasycznej metafizyki**

Cały tok rozumowania – choć nie w formie scholastycznej – pozostaje w duchu klasycznej metafizyki, której najpełniejszy wyraz znajduje się u św. Tomasza z Akwinu. Chodzi o wskazanie, że **jeśli człowiek myśli i poznaje świat jako uporządkowany, celowy i sensowny, to musi przyjąć logiczne konsekwencje takiego poznania**.

#### 1. Człowiek poznaje świat jako rozumny i celowy

To doświadczenie nie jest jedynie wrażeniem – to **akt rozumu**, który rozpoznaje porządek, prawa, funkcje, zależności. W świecie istnieje kierunkowość, funkcjonalność i możliwość poznania – a więc **struktura odpowiadająca rozumowi**. Człowiek poznaje świat jako coś **zrozumiałego**, a nie jako przypadkowy zbiór zdarzeń.

#### 2. Zrozumiałość świata zakłada jego rację

Jeśli coś da się rozumieć, to znaczy, że nie jest całkiem dowolne. Skoro świat jest racjonalny, to **jego istnienie i struktura domagają się racji** – nie tylko w sensie przyczyn fizycznych, ale w sensie *dlaczego tak, a nie inaczej?*

#### 3. Celowość nie jest emergentna – jest rozpoznana przez rozum

Człowiek nie projektuje celowości – on ją **rozpoznaje**. Jeśli dostrzega kierunek i sens, to znaczy, że istnieje coś, co można tak nazwać. Skoro świat jest celowy, to **albo celowość ta jest przypadkiem (co samo sobie przeczy), albo wynika z porządku wyższego**, tj. z Myśli, która nadaje rzeczywistości kierunek.

#### 4. Racja bytu nie zawiera się w samym świecie – przekracza go

Choć rozumność i celowość są dostrzegalne *w* świecie, to racja bytu świata jako całości – czyli odpowiedź na pytanie, **dlaczego istnieje cokolwiek zamiast niczego** – **nie może pochodzić z tego świata**. Każda rzecz, którą poznajemy, jest przygodna i uwarunkowana. Świat jako suma bytów przygodnych nie zawiera w sobie racji istnienia – musi ją mieć **poza sobą**.

To właśnie **człowiek, przez swoje pytanie „dlaczego?”, przez swoją zdolność do dostrzeżenia porządku, sensu i woli**, sięga poza empiryczną rzeczywistość i dochodzi do uznania **bytu, który sam sobie jest racją – bytu koniecznego**.

Ta linia rozumowania odpowiada klasycznej drodze kosmologicznej: **z obserwacji istnienia bytów przygodnych i uporządkowanych w świecie, rozum zmusza nas do przyjęcia racji ich istnienia poza nimi**.

#### 5. Taka Myśl musi być bytem koniecznym

Jeżeli istnieje rozumność i cel, to ich źródło **nie może samo być przygodne** – musiałoby wtedy samo domagać się wyjaśnienia. Dlatego św. Tomasz pisze, że:

> „Celowość prowadzi nas do uznania Boga, który nadał przyrodzie rozumny kierunek”.

Nie chodzi tu o „dowód religijny”, ale o **logiczny wniosek z faktu istnienia rzeczy rozumnych, celowych, uporządkowanych** – jeśli istnieje porządek i celowość, to musi istnieć ich przyczyna **niezależna od tego, co przygodne**.

#### 6. Bóg jako Prawda – warunek możliwości poznania

Ostatecznie, jeżeli człowiek poznaje świat jako prawdziwy i rozumny, to **musi istnieć warunek możliwości tej prawdy**. Prawda nie może być jedynie właściwością zjawisk – musi być **odniesieniem do tego, co jest rzeczywiste i niezależne od umysłu**. W tym sensie **Bóg – jako Prawda – jest niezbędnym warunkiem rozumu i świata**, czym też świat poznajemy.

#### 7. Koncepcje witalizmu, emergencji czy organicyzmu i podobne, są zbędne

Z przedstawionych powodów – **teizm jako przyjęcie bytu koniecznego i rozumnej racji świata** – okazuje się spójnym, wystarczającym i otwartym wyjaśnieniem. Próby ratowania naturalizmu przez wprowadzanie dodatkowych kategorii (jak *siła życiowa*, *całościowy organizm*, czy *emergentna świadomość*) są **filozoficznie zbędne**, ponieważ nie rozwiązują problemu racji istnienia ani nie prowadzą do spójniejszego wyjaśnienia – służą jedynie łagodzeniu sprzeczności, które naturalizm sam w sobie generuje. Są to więc konstrukty *ad hoc*, których jedynym celem jest podtrzymanie niewystarczającego paradygmatu. Teizm tymczasem **nie tylko odpowiada na pytanie „jak?”, ale przede wszystkim na pytanie „dlaczego?” – i czyni to w sposób spójny z doświadczeniem i rozumem**.

Przypis 3: **Solipsyzm – poprawna definicja. Wiara i wiedza w świetle solipsystycznego faktu epistemicznego**

**1. Solipsyzm jako epistemiczny fakt, a nie pogląd**

Solipsyzm epistemologiczny (poznawczy) to nie ideologia ani skrajny pogląd, lecz **nieprzekraczalny fakt epistemiczny**: jedynie własna świadomość i jej treści (doznania, myśli, emocje) są dostępne bezpośrednio i pewnie poznawczo. Istnienie czegokolwiek poza tą świadomością (rzeczywistości materialnej, innych umysłów, Boga, praw natury) nie jest poznawalne w sposób bezpośredni i konieczny, ale jedynie domniemane, wyobrażone lub przyjęte poprzez interpretację.

W tym sensie, **solipsyzm nie jest tezą metafizyczną o tym, że „tylko ja istnieję”** ani poglądem, który wyklucza istnienie innych bytów. Jest raczej świadomą konstatacją, że wszystko poza własną świadomością dostępne jest jedynie jako **przekaz** (doznanie, obraz, słowo), który musi zostać **zinterpretowany przez podmiot**. Ostatecznie, to sam podmiot uznaje (bądź nie) sensowność tego przekazu.

Z tego powodu klasyczne definicje solipsyzmu, utożsamiające go z poglądem głoszącym, że tylko mój umysł istnieje, a reszta to iluzja, **fałszywie przedstawiają** istotę rzeczy. W historii filozofii **nie ma rzeczywistych przedstawicieli** tak rozumianego solipsyzmu. Tego rodzaju uproszczenie jest często wynikiem niechęci ideologicznej wobec indywidualizmu poznawczego, zwłaszcza w kulturach kolektywistycznych i scjentystycznych, które pragną uprawomocnić społeczne przekonania jako nadrzędne wobec indywidualnego poznania.

**2. Wiara jako konieczny aspekt poznania poza doświadczeniem**

Skoro nie posiadam dostępu do niczego poza tym, co znajduje się w mojej własnej świadomości, to każde przekonanie o czymkolwiek, co nie pochodzi z bezpośredniego doświadczenia (empirycznego lub rozumowego), jest **przyjęciem na wiarę**.

Najogólniej wiara to:

* **przekonanie, które nie pochodzi z własnego doświadczenia**,
* uznanie przekazu (językowego, emocjonalnego, intuicyjnego, symbolicznego) za **sensowny**,
* decyzja podmiotu o przyjęciu znaczenia przekazu **przed jego zrozumieniem lub pomimo jego niepewności**.

Wiara w tym ujęciu nie jest przeciwieństwem rozumu, lecz jego uzupełnieniem. Każda relacja z rzeczywistością zewnętrzną, innym umysłem czy Bogiem wymaga aktu wiary: przyjęcia, że to, co postrzegam lub rozumiem jako przekaz, ma sens.

**3. Wiedza jako osobisty obraz rzeczywistości**

Wiedza, w świetle epistemicznego solipsyzmu, to **zintegrowany i uznany za sensowny obraz świata**, powstały w umyśle na podstawie doświadczenia i/lub przyjętych przekazów.

* Wiedza zawiera elementy poznane bezpośrednio (np. zmysłowo, logicznie), jak i przetworzone elementy **wcześniej przyjęte na wiarę**.
* Wiedza nie jest absolutna ani niezależna od podmiotu; jest **osobista, całkowicie zlokalizowana w umyśle**, i w tym sensie nieredukowalna do ogólnych twierdzeń.

To, co uznajemy za prawdziwe (wiedzę), może być efektem serii aktów wiary, które zostały uznane za spójne, sensowne i potwierdzone przez kolejne doświadczenia.

**4. Podmiotowość wiary i wiedzy: osobowa natura przekonań**

Wiara i wiedza mają sens wyłącznie **w kontekście podmiotowym**. To **jednostka, jako świadomy umysł**, rozpoznaje:

* czy ma do czynienia z bezpośrednim poznaniem (wiedza),
* czy uznaje jakiś przekaz za sensowny mimo braku poznania (wiara),
* czy odrzuca sens przekazu (brak aktu wiary).

W tym sensie, **nie istnieje „obiektywna wiara” ani „obiektywna wiedza” bez odniesienia do poznającego podmiotu**. Obie są kategoriami opisującymi sposób, w jaki jednostka porządkuje swoje przekonania.

**5. Język jako jedyny możliwy most poznawczy między umysłami**

Zgodnie z epistemicznym solipsyzmem, nie mamy dostępu do cudzej świadomości. **Język** (rozumiany szeroko jako system znaków i ich znaczeń) jest jedynym narzędziem, który pozwala symulować komunikację między jednostkami. Ale nawet w ramach języka, **znaczenie każdego słowa i wypowiedzi musi być zrekonstruowane przez podmiot odbierający przekaz**, poprzez własne doświadczenia i rozumienie.

W tym sensie, **wiara to nie tylko przyjęcie, że przekaz jest prawdziwy**, ale uprzednie przyjęcie, że **w ogóle ma on sens** i może być zrozumiany. Wiara poprzedza zrozumienie, ale też może z niego wynikać.

---

W tym ujęciu, solipsyzm epistemologiczny nie zamyka człowieka w izolacji, lecz wskazuje na realną i konieczną funkcję osobowego rozumu i wolnej woli w konstruowaniu prawdy. Wiara i wiedza to sposoby istnienia przekonań w umyśle podmiotu, którego istnienie i poznanie są jedynym pewnym punktem wyjścia dla wszelkich dalszych relacji ze światem i innymi osobami.

Przypis 4: **Dysonans poznawczy współczesnego człowieka: nauka jako wiara bez transcendencji**

**1. Współczesna wiara w naukowość**

Współczesny człowiek funkcjonuje w kulturze, która uczyniła z nauki dominujący autorytet poznawczy. Uznaje się, że nauka to "wiedza": twarda, sprawdzona, obiektywna i rzekomo niezależna od podmiotu. Tymczasem niemal wszystkie przekonania, które jednostka przyjmuje jako "naukowe", mają charakter **wiary**: nie wynikają z osobistego doświadczenia, lecz z **zaufania do autorytetów**, do przekazu, do metodologii, której nie rozumie i nie stosuje samodzielnie.

W tym sensie, **naukowość jest formą wiary**: wiary w racjonalność aparatu badawczego, w uczciwość interpretacji wyników, w niezależność obserwatora. Jest to jednak wiara ukryta, nieuświadomiona i traktowana jako neutralna. To czyni ją szczególnie niebezpieczną.

**2. Religia jako świadoma wiara w sens**

Religijna wiara, przeciwnie, jest **wiarą świadomą**: w przekaz, którego sens nie jest dany natychmiast, lecz domaga się zrozumienia. Wymaga aktu woli, aktu decyzji podmiotu: przyjęcia znaczenia, zanim zostanie ono poznane. Nie chodzi w niej o empiryczne potwierdzenie, lecz o **uznanie sensu przekazu** jako części obrazu rzeczywistości.

Z tego powodu religijna wiara nie stoi w opozycji do wiedzy. Przeciwnie: **jest jej warunkiem** – bo każda wiedza opiera się na wcześniej przyjętym znaczeniu, języku, zaufaniu, przekazie. Nazywanie religii "irracjonalną" tylko dlatego, że odwołuje się do innych aktów wiary niż nauka, jest formą ideologicznej manipulacji.

**3. Dysonans poznawczy i współczesna schizofrenia epistemiczna**

Problem zaczyna się wtedy, gdy jednostka **wierzy jednocześnie**:

* w naukowość jako jedyne źródło wiedzy (choć nie rozumie nauki),
* i w prawdy religijne (choć nauka ich nie uznaje).

Powstaje wtedy **dysonans poznawczy**, w którym człowiek:

* żyje w wartościach i sensie (religijnych, moralnych, egzystencjalnych),
* ale uznaje za "prawdziwe" jedynie to, co pochodzi z "nauki".

W efekcie, **wartości duchowe stają się urojeniami**, a człowiek traci podstawy do zrozumienia samego siebie.

**4. Nauka jako religia bez transcendencji**

Tymczasem nauka, jako praktyka społeczna, **przejęła funkcje religii**: oferuje ład poznawczy, przewidywalność, technologiczną kontrolę. Ale jest **religijna tylko w formie** – nie oferuje sensu, celu, ani podstaw do etyki. Jest **wiarą bez transcendencji**. Wymaga wiary w rzeczy, które są podawane jako "obiektywne", ale są wynikiem cudzych interpretacji.

W takim układzie naukowcy często **badają problemy, które sami wygenerowali**, np. "czemu ludzie wierzą?", nie zauważając, że ich własna wiara w naukowość ma taką samą naturę jak religijna wiara: jest aktem przyjęcia przekazu za sensowny.

**5. Konkluzja: powrót do podmiotu jako źródła prawdy**

Ten paradoks można rozwiązać tylko poprzez uznanie **prymatu podmiotowego poznania**: to nie system (naukowy, religijny czy inny) gwarantuje prawdę, ale **własna zdolność do rozumienia i nadawania sensu**. Zarówno nauka, jak i religia, są przekazami, które trzeba przyjąć na wiarę, zanim staną się częścią wiedzy.

W tym sensie, nowoczesny rozum nie powinien polegać na eliminacji wiary, lecz na jej świadomym włączeniu jako **fundamentu wszelkiego poznania**.

Semele

Teizm i organicyzm to dwa odrębne światopoglądy, które różnią się w sposobie postrzegania świata i jego funkcjonowania. Teizm zakłada istnienie Boga lub bogów, którzy są osobami i mogą wpływać na losy świata. Organicyzm, z drugiej strony, to pogląd, który traktuje świat jako żywy organizm, w którym wszystkie elementy są ze sobą powiązane i współzależne.
Teizm charakteryzuje się:
Wiarą w istnienie Boga lub bogów.
Przekonaniem, że Bóg może ingerować w działania świata i losy ludzi.
Występowaniem w różnych religiach, zarówno monoteistycznych (np. chrześcijaństwo, islam) jak i politeistycznych (np. hinduizm).
Organicyzm charakteryzuje się:
Postrzeganiem świata jako jednego, żywego organizmu.
Podkreślaniem wzajemnych powiązań i współzależności wszystkich elementów świata.

Brak uznania dla idei Boga jako osobistej istoty, która może ingerować w świat.
W skrócie, teizm to wiara w osobowego Boga, podczas gdy organicyzm to filozoficzny pogląd o świecie jako żywym organizmie.

Semele

Tekst ukazał się w „Filozofuj!” 2025 nr 1 (61), s. 26–29. W pełnej wersji graficznej jest dostępny w pliku PDF.

Opozycja monizm–pluralizm

Pytanie, czym jest naturalizm metafizyczny, warto umieścić w kontekście sporu o to, czy u podstaw rzeczywistości, która przedstawia się nam jako wielorako zróżnicowana (na m.in. materię, czas, przestrzeń, liczby, wartości, sferę odniesień religijnych), znajduje się jeden rodzaj tworzywa, czy więcej. Stanowisko, zgodnie z którym u podstaw wszystkiego znajduje się wyłącznie jeden rodzaj tworzywa, określa się mianem monizmu rodzajowego lub monizmu jakościowego. Przeciwstawia się go pluralizmowi, którego zwolennicy twierdzą, że istnieją co najmniej dwa odmienne podstawowe rodzaje rzeczywistości. Najbardziej znane postaci monizmu rodzajowego to różne wersje materializmu (np. Demokrytejski, Hobbesowski, Marksowski) oraz – opozycyjne względem niego – odmiany idealizmu (np. Platoński, Berkeleyowski, Kantowski czy Heglowski). Pluralizm metafizyczny w najbardziej klarownej postaci reprezentowany jest przez Kartezjański dualizm umysłów i ciał. Moniści borykają się z problemem pełnej redukcji wszystkich typów rzeczy do jednego rodzaju tworzywa. Pluraliści z kolei muszą poradzić sobie z zagadnieniem interakcji, czyli sposobu oddziaływania między ontycznie odrębnymi rodzajami tworzyw.

Istnieje też stanowisko pośrednie, określane jako monizm neutralny. Jego zwolennicy (np. Ernst Mach, William James, Bertrand Russell) twierdzą, że tworzywo rzeczywistości jest neutralne względem opozycji umysł/idee–ciało, to znaczy, że w swojej pierwotnej postaci nie jest ono ani umysłem/ideą, ani tym, co fizyczne, lub jest zarazem i tym, i tym. Monizm neutralny można by jednak określić równie dobrze jako potencjalny pluralizm – „potencjalny”, ponieważ nieujawniona początkowo wielość rodzajów rzeczy jest już w jakiś sposób zawarta w owym pierwotnym tworzywie. Spór monizmu z pluralizmem rozpada się na kilka innych, mniejszych zakresowo sporów, które są ze sobą mocno splecione, m.in. na spór realizmu z idealizmem oraz właśnie naturalizmu z antynaturalizmem.

Wielość naturalizmów

Naturalizm metafizyczny jest jedną z postaci monizmu. Głosi on, że jedynym tworzywem rzeczywistości jest natura. W najwęższym ujęciu naturę rozumie się jako to, co jest przedmiotem fizyki (np. wg Ottona Neuratha i Rudolfa Carnapa), a w szerszych ujęciach także przedmiotem biologii, wszystkich ścisłych nauk empirycznych, a nawet nauk społecznych (np. wg Daniela Dennetta). W najszerszym znaczeniu słowo „natura” bywa rozumiane jako świat dany w naszym bogatym doświadczeniu potocznym, wyrażanym w języku, który określa się jako język naturalny (np. John Dewey). W tej perspektywie sformalizowany język fizyki jest jedynie uszczegółowieniem języka naturalnego, a przedmiot fizyki – światem potocznym oglądanym przez coś mniej więcej takiego jak mikroskop elektronowy. Im bardziej naturalizm oddala się od redukcyjnego materializmu fizykalistycznego, upatrującego jedynego źródła doświadczanego przez nas świata w cząstkach elementarnych, badanych przez fizykę, tym bardziej zbliża się do monizmu neutralnego. Może nawet przybrać postać panpsychizmu – wtedy, gdy uzna się, że każda najmniejsza cząstka materii jest jednocześnie mikoroumysłem lub jego zaczątkiem. Takie ujęcie pierwotnego tworzywa rozbudza nadzieję na wyjaśnienie powstania umysłu ludzkiego bez odwoływania się do teorii emergencji, których zwolennicy albo uznają jedynie przyczynowość oddolną (ciała na umysł) i wtedy pozostają w obrębie wewnętrznie spójnego monizmu materialistycznego, albo dopuszczają też przyczynowanie odgórne (umysłu na ciało), stając się faktycznie monistami neutralnymi lub przechodząc na stanowisko pluralizmu. Jednak panpsychizm boryka się z trudnym problemem kombinacji, czyli z pytaniem, w jaki sposób z prymitywnych mikroumysłów, zawartych w cząstkach elementarnych materii, powstaje coś tak złożonego jak umysł ludzki z jego bogatym doświadczeniem.

lucek

Semele

Kto oszukał?

Nawet jeśli to, homo mensura omnium.

Ja nie uważam, że teiści są oszukani.

lucek

dla mnie 2+2=4

dla twojej homo mensury może być i 2+2=5 i każda inna wartość, wszystko, co do pustego łba homo mensury strzeli ...

jestem tolerancyjny, tylko z homo mensurą rozmawiać nie mam o czy, bo po co

?