ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Rozwijając zagadnienie JA, uważam, że należy je powiązać z:
- samoświadomością (nic nowego oczywiście)
- samowiedzą, diagnozowaniem swoich cech
- refleksją nad CELAMI bytowania.

Geneza JA jest ewolucyjna, oparta właśnie na samowiedzy. Organizm, który miałby zmaksymalizować swoje szanse na przetrwanie w trudnym środowisku przyrodniczym, MUSIAŁ SIĘ DIAGNOZOWAĆ pod kątem posiadanych cech, stanu zdrowia, zdolności i umiejętności, a w dalszej kolejności swojej pozycji w stadzie/grupie. Od tego zależy przeżycie, bo np. osobnik nieprawidłowo diagnozujący swój wzrost
- gdy jest mniejszy niż w rzeczywistości, wybierałby nieprawidłowo drzewo i gałąź, do której powinien sięgnąć, aby się wspiąć i uciec tak drapieżnikowi
- gdy jest większy niż w rzeczywistości, uciekając uderzyłby w gałąź rozpostartą w poprzek drogi i po bolesnym upadku może stał się łupem drapieżnika.
Poprawne zdiagnozowanie swoich umiejętności w biegu miało kluczowe znaczenie dla zdobycia pożywienia. Osobnik, który przeszacował swoją szybkość ucieczki z większym prawdopodobieństwem padał łupem drapieżnika (gdy podchodził za blisko), zaś osobnik niedoszacowujący tej prędkości nie umiał wykorzystać w pełni swojego potencjału, żerując wyłącznie na tych bezpieczniejszych (ale i przetrzebionych przez resztę stada) żerowiskach, podczas gdy mógłby skorzystać z tych co prawda mniej bezpiecznych, ale dla niego jednak wystarczająco bezpiecznych, a przy tym dających lepsze pożywienie.
To co o sobie wiemy, co udało nam się prawidłowo zdiagnozować jest kluczowe dla przetrwania się i rozmnożenia. Jest tez kluczowe w życiu społecznym. Osobnik, który poprawnie ocenił swoją siłę w walce konkurencyjnej (np. bojach o samice) nie zostanie pokonany (może zabity) przez dużo silniejszego konkurenta, a z drugiej strony osiągnie maksimum tego, na co jest go stać (bo nie ucieknie przed konkurentem słabszym).

Zdobywanie wiedzy o własnych możliwościach, o zakresie własnej sprawczości jest właśnie tą podstawową funkcjonalnością tworzącą JA.
Jesteśmy (praktycznie) tym, co o sobie wiemy, co poprawnie określa nasze zdolności, zdobyte umiejętności, w kontekście celów, które pragniemy osiągać. Zdobywanie owej (samo)wiedzy jest więc swego rodzaju OBOWIĄZKIEM PRZETRWANIA I SUKCESU.
Przy czym te - biologiczne - podstawy i mechanizmy są tylko początkiem do budowy JA w szerszym, także tym duchowym sensie. W każdym razie ogólna zasada jest prosta: dowiedzieć się jak najwięcej o sobie - swoich możliwościach osiągania zakładanych celów, budowania mechanizmów sprawczości w kontekście świata, a w głębszym ujęciu, także względem samego siebie - czyli np. umiejętności panowania nad niepożądanymi odruchami, własnymi wadami, słabościami - w tym np. lękami, skłonnością do brawury, niecierpliwością, wywoływaniem złych reakcji otoczenia itp.

JA więc w pewnym sensie można utożsamić Z WIEDZĄ CO MOGĘ.
JA dobrze zdiagnozowane staje się podstawą do poprawnych decyzji - poprawnych, czyli dających sukces w kontekście realizacji tych celów, na jakich nam zależy. Ja zatem zadaje swojej sprawczości nieustannie pytania:
Kim jestem?
Jaki jestem?
Dlaczego, w jakich warunkach i kontekście taki jestem?
Kto tej wiedzy nie posiada, nie będzie skutecznie rozumował, będzie wciąż się gubił w ocenie świata i własnej w nim roli. Dlatego owo JA - samowiedza jest absolutnie podstawową i kluczową cechą świadomości.

Michał Dyszyński

Pociągnę dalej temat pojęcia JA.
Pojęcie JA - tożsamości osoby w istocie stawia PROBLEM SPRAWCZOŚCI. Konkretnie można by go pociągnąć pytaniem: czy sprawczość w ogóle istnieje?
Dla większości wydaje się to pewnie pytaniem bezzasadnym - każdy wie, kiedy coś robi, a czasem nawet dlaczego to robi, więc jest sprawcą takiego, czy innego zdarzenia, okoliczności. Ale sprawa przestaje być prosta, gdy spytamy DLACZEGO ktoś coś uczynił?
- bo tego chciał?... - ale dlaczego chciał?
Jeśli ktoś np. uważa się za sprawcę pączków, które usmażył, to pytanie "dlaczego je usmażyłeś?" wyrzuci nam przyczynę usmażenia pączków poza jego osobę - np. "usmażył, bo chciał je dać swoim dzieciom", albo "usmażył, bo znał przepis", albo "usmażył, bo miał składniki, czas i ochotę na kucharzenie", "usmażył, bo go mama kiedyś nauczyła jak się owe pączki smaży" itp.. A nawet: "usmażył, bo producent patelni wyprodukował odpowiedni sprzęt do smażenia".
Można dalej argumentować, że nikt nie smaży owych pączków tak całkowicie i wyłącznie "sam z siebie", ale realizuje pomysły, koncepcje, wykorzystując zależności, które powstały poza nim. Czyli on nie jest tu na pewno jedynym powodem usmażenia pączków, lecz bliżej nieokreślona liczba okoliczności na się na to składa. Więc jak tu nazywać po prostu "sprawcą" kogoś, kto jest tylko małym trybikiem w całej tej nieskończenie skomplikowanej maszynce rzeczywistości?...
Jeśli jednak przyjmiemy tę koncepcję, uznamy że nie mamy prawa wyróżniać osoby jako sprawcy usmażenia pączków, że wszystko jest jednością splatającą się na nieskończoną liczbę sposobów, to faktycznie pojęcie JA - wyróżnionej osoby - sprawcy nam zginie. Problem w tym, ze wraz z usunięciem sprawczości, JA, ginie nam właściwie cały język i pojmowanie rzeczywistości. Tym samym mechanizmem, którym usuwamy sprawczość ja - czyli wskazaniem na brak prawa do wyróżniania osoby sprawcy z nieskończonego splotu okoliczności - zginą nam pojęcia: przyczyny i skutku, podmiotu i przedmiotu, odpowiedzialności za czyny, dalej oczywiście sensownej winy i kary, jak też zasługi, i nagrody i wiele innych. Problem z wyłonieniem przyczyny i skutku jest bowiem tej samej natury, co problem z wyłonieniem sprawcy, podmiotu, przedmiotu, czy dowolnego innego rozdziału rzeczywistości na aspekty.
Właściwie to już prawie nic nie będziemy w stanie niesprzecznie zakomunikować, bo potkniemy się o pytanie: jakim prawem w ogóle wyróżniamy ten element rzeczywistości, który chcemy naszym sformułowaniem określać? - Bo przecież obiektywnej podstawy ku skierowaniu uwagi odbiorcy komunikatu na rzecz przekazywaną w komunikacie, nie ma.
Poza tym zarzut, że sprawczość jest nieprawidłowa, bo nie wyróżnia się wyraziście w ciągach przyczynowo - skutkowych, sam opiera się o założenie, że te ciągi przyczynowo skutkowe mamy prawo uznawać za kryterium weryfikowania owej sprawczości. A jak sprawczość zanegujemy, to i zasadność przyczyny i skutku zanegujemy, a więc i własną podstawę do negowania sprawczości też zanegujemy...

Dlatego wybór filozofa w tej sytuacji wydaje się być następujący:
albo NICZEGO NIE MOGĘ TWIERDZIĆ, bo nie mam podstaw do jakiegokolwiek WYRÓŻNIENIA CZEGOKOLWIEK ze strumienia rozpoznań, myśli, zależności, jako że te zależności się na siebie nakładają, a my nie mamy predefiniowanego mechanizmu dla wyróżniania - sprawców i ich sprawczości (w tym JA), podmiotów i przedmiotów, przyczyn i skutków, a we wszystkim da się doszukać jakichś śladów, tendencji, wpływu tych aspektów, których byśmy w danym wyróżnieniu nie zawarli...
albo
musimy pogodzić się z arbitralnością, wątpliwościami, brakiem pełnej jednoznaczności i nieostatecznością wyróżnień jakie czynimy.

Nieskuteczna, bo sprzeczna wewnętrznie, jest zatem krytyka wolnej woli, która stwierdza, że działania nie mogą mieć sprawcy, ponieważ są albo zdeterminowane - bo z czegoś (zewnętrznego) wynikające, albo chaotyczne (w obu sytuacjach zatem nie można by ich zasadnie dowiązać do podmiotu wybierającego). Nieskuteczna jest dlatego, że pojęcie zdeterminowania zakłada już jako postulat rozumowania wyłonienie się dualizmu przyczyny i skutku. Bez idei przyczyny i skutku nie jesteśmy w stanie sformułować determinizmu. Tak więc przyczynowoskutkowość "jedzie na tym samym wózku", co wolność woli - tym "wózkiem" jest prawo do rozróżnienia (uznania jego zasadności pomimo niejednoznaczności i arbitralności) - raz przyczyny vs skutek, a za drugim razem decyzji wolnej osoby vs świata bez tej decyzji.
Właściwie to można by powiedzieć, że pojęcie przyczynowości jest jedynie nieosobową odmianą pojęcia sprawczości - ma ono ten sam mechanizm myślowy, więc na tej samej zasadzie powinniśmy je przyjąć, albo i odrzucić.

Jeśli jednak ostatecznie staniemy na stanowisku, że mam prawo dzielić emanacje, rozpoznania, właściwości świata i koncepcje w taki dualny sposób, to wtedy upadnie nam przyczynowoskutkowość w postaci zaprzeczającej koncepcji wolnego wyboru, a dalej koncepcji sprawczości i sprawcy - konkretnemu JA.

Tutaj niejeden zechce jednak zadać pytanie: a w takim razie Z CZEGO miałby wynikać wolny wybór?
- Odpowiedź brzmiałaby: to pytanie jest źle postawione. Bo to z czego wynika wolny wybór albo nie da się przedstawić konceptualnie, albo należałoby zakwestionować koncepcję wynikania w standardowej postaci. Inaczej mówiąc: nie ma takiego konkretnego "czegoś" z czego wybór wynika. Tego "czegoś" nie da się nazwać, bo to "coś" jest bardzo rozmytym tworem, obejmującym wszystkie zależności w danej sytuacji, a także samego wybierającego. To "coś" jest niejako wszystkim co tę sytuację tworzy, choć niekoniecznie wszystkim w równych proporcjach.

Michał Dyszyński

Rolę JA można fajnie prześledzić na przypadkach, gdy jest ono bardzo słabe.
Weźmy takie zdarzenie [link widoczny dla zalogowanych]
- Facet po pijaku wsiada w samochód, a potem rozjeżdża nim dwie dziewczynki (w tym własną córkę).
Mamy całą rzeszę LUDZI NIESTEROWALNYCH WEWNĘTRZNIE. Są to ludzie "bez kręgosłupa", bez wiedzy o sobie, bez woli, bez ułożenia sobie kim są, kim chcieliby być. Tacy ludzie żyją wydani na pastwę swoich instynktów, impulsów. I wybory najczęściej "zjeżdżają" do obszarów najniższego potencjału, czyli ludzie ci funkcjonują zawsze oportunistycznie, po najmniejszej linii oporu.
Tak funkcjonują narkomani, alkoholicy, ludzie w różnego typu zaburzeniach emocjonalnych.

Można by zadać pytanie: czym jest decyzja?
Jak to "działa wewnętrznie", że np. nie ulżę sobie katując psa, choć mam chandrę i mam wrażenie, że lepiej bym sie poczuł wyżywając się na kimś, albo na zwierzęciu?
[link widoczny dla zalogowanych]

Oczywiście są ludzie niejako z natury łagodni. Oni nie skatują psa, bo naturalna empatia powstrzyma ich przed tym. Ale są też inne typy ludzkie, z inną ogólnie chemią mózgu - chodzą nabuzowani, pełni złych emocji, sfrustrowani. Być może mają swego rodzaju życiowego pecha, że coś zrzuciło na nich jarzmo złego charakteru, dźgający ich "kolec" złości i rozdrażnienia. Nie panują nad tymi impulsami, bo NIE MAJĄ CZYM panować.
Impulsom trzeba COŚ PRZECIWSTAWIĆ.
Tym przeciwstawieniem się złym myślom, pragnieniom, odczuciom w nas najczęściej jest właśnie ŚWIADOME JA - w nim jest zbiór (częściowo rozmyty) PROCEDUR SPÓJNOŚCI MYŚLI I DZIAŁAŃ. Pewne decyzje podejmujemy, innych nie. Są ludzie o umysłach słabych, co objawia się brakiem umiejętności przeciwstawienia się impulsom, przejściowym stanom uczuć, brakiem jakieś ogólniejszej wizji tego, do czego w życiu dążyć warto, a co byłoby przeciw NAM.
Słabe JA powoduje, że człowiek swoim myśleniem, odczuwaniem "zjeżdża" do obszarów narzuconych zewnętrznie, nie mając zdolności przeciwstawienia im WIZJI TEGO, CZYM PRAGNĘ BYĆ. Zbudować ową wizję nie jest łatwo - ona wyłania się z doświadczeń życiowych, z autoanalizy, trochę z tego, co nam zasugeruje społeczność, kultura. I nie ma tu prostej metody jak zbudować takie stabilne JA, każdy musi samodzielnie zintegrować doświadczenia życia z ową wizją. Z resztą ta wizja też jest rozmyta, nie dająca się jakoś całościowo przekazać, nakreślić. Ona jest osadzona w aspektach niemodelowalnych - także podświadomości, ukrytych emocjach, pragnieniach. Im więcej rozumiemy samych siebie, tym bardziej świadomie możemy tą wizję stosować w naszym życiu.
Jeśli człowiek działa zgodnie ze swoim JA, wtedy postrzega swoje życie jako spełnione. Człowiek notorycznie wytrącany (przez impulsy biologiczne, naciski świata) ze stanu zbliżonego do tego, co stanowi JA, będzie odczuwał dysonans, zagubienie, obcość i niedopasowanie myśli do odczuć.

A może zrezygnować z tego budowania JA?
A gdyby tak w ogóle nie oceniać niczego, brać wszystko "jak leci", jak przyszło?...
- Takie podejście wydaje się kuszące w kontekście tego, że budowa JA jest żmudna, w jakiejś części związana z bólem i cierpieniem, bo "nierówności i kanty" naszej natury, będą utrudniały nam skomunikowanie się z samym sobą, odkrycie własnej prawdziwej natury. Ale takie wyjście z sytuacji jest na krótką metę, jest rozwiązaniem pozornym. Można sobie na chwilę zapewnić komfort i luz, ale będzie to coś podobnego, jak odlot narkotyczny - ktoś, kto dał sobie żyłę, ma dobry nastrój, ale jest bezwolny, zdany na łaskę świata, pierwszy lepszy drań może takiego narkomana skopać, nawet zabić, jeśli ma taką ochotę. W tym świecie nie mamy wyjścia, nie da się zrezygnować z konstruowania poprawnej konstrukcji samowiedzy, sprawczości, kontroli, zakreślenia granic tego, co jest w naszej gestii vs tego co poza nami. Musimy walczyć o siebie, zdobywać swoje JA zwyczajnie po to, ABY PRZETRWAĆ.

Michał Dyszyński

Gdyby więc teraz pokusić się o jakąś definicję JA, to bym się skłaniał ku sformułowaniu:
JA jest zaawansowanym model sprawczości przejawianej w kontekście napływających doznań.

Słowo "zaawansowany" oznacza tutaj dwie rzeczy.
Po pierwsze owo zaawansowanie sprawia, że nie chodzi tylko o sprawczość w kontekście praktycznych celów, które się pojawiają, lecz i o sprawczość POZNAWCZĄ, polegająca na umiejętności klasyfikowania owych pojawiających się celów i budowania z nich hierarchii.
Po drugie zaawansowanie modelu oznacza, że obejmie on sprawczość nie tylko w kontekście działań zewnętrznych, ale i wewnętrznych, a w tym także swego rodzaju "sprawczość obserwacyjną" - decydowanie o tym, co pragniemy obserwować i pod jakim kątem, a także jakim filtrem poznawczym.

Sprawczość (także poznawcza) balansuje pomiędzy dwoma skrajnościami
- sprawczością bierną, czysto obserwacyjną, polegającą na wycofaniu sprawczości zewnętrznej, objawiającej się w jakimś działaniu.
- sprawczością czynną, czyli działaniem, stawianiem temu co zewnętrzne zadań, zmienianiem owej zewętrzności.

Piotr Rokubungi

Banjankri

Piotr Rokubungi

Banjankri

Piotr Rokubungi

Banjankri

Jak będę miał chwilę, to poszukam fajnego opisu sunyaty. Przyda się.

Piotr Rokubungi

Banjankri

Piotr Rokubungi

Banjankri

Nie reprezentuję buddyzmu, czasem się tylko do niego odwołuję, jeżeli coś jest przez buddyzm dobrze opisane. Moja definicja istnienia wydaje mi się nie być sprzeczna z buddyzmem, ale pewny nie jestem. To nie z buddyzmu ją wziąłem.
Sunyata jest bardzo ciekawym pojęciem, które często przychodzi mi do głowy, kiedy zastanawiam się nad sensem istnienia, dlatego radziłem się zapoznać.

Michał Dyszyński

Dzisiaj przyszła mi do głowy "definicja" JA. Jest prosta i krótka:
JA jest unikalnym sposobem, wzorcem spójności w jaki obserwujący agent traktuje docierające do niego doznania.

Jeśli ów wzorzec traktowania doznań jest rozmyty, niejasno, to JA jest takie właśnie - rozmyte i niejasne. W przypadku skrajnym JA w ogóle się rozprasza, nie osiąga stopnia spójności, który zapewniałby jakiekolwiek ustrukturyzowanie kontaktu z doznaniami.

Może jeszcze napiszę skąd przyszedł mi do głowy pomysł takiej definicji. Z lektury pewnego artykułu na temat przestępcy, który porwał 11 letnią dziewczynkę, potem ją więził i gwałcił (prawda... jakie dziwaczne skojarzenia). W artykule dalej opisywano, że tenże przestępca coraz bardziej mentalnie "odpływał" - słyszał głosy nakazujące mu to czy tamto, miał przeświadczenie o kontrolowaniu umysłów itp.
W moim modelu mentalnym ów przestępca właśnie posiadał ja nieustrukturyzowane, słabe, PODATNE NA CHAOTYCZNE WPŁYWY. Cechą główną osób, które mają słabe JA jest impulsywność, brak osadzenia w jakiejś stabilności emocji, intelektu. Na granicy JA mielibyśmy zatem coś w rodzaju osobowości mnogiej - przełączanie się wzorców, jakimi obserwator interpretuje świat: raz obserwowałby ów świat jak małe dziecko, innym razem jak zdziecinniały starzec, za chwilę jak jeszcze ktoś inny. JA jest tym, co wyciąga osobowość z chaosu.
Dlaczego myśląc pozostajemy w ramach jakiejś sekwencji?
Dlaczego potrafimy utrzymać się w zadaniu - zacząć jakąś złożoną czynność, kontynuować ją, a na koniec skończyć w formie, która łączy się z przewidywaniami na temat tego co robimy, poczynionymi na początku?...
"Coś" nam tę spójność utrzymuje, coś powoduje, że nie rozlatuje się nam ona w chaotyczne poddawanie się impulsom, które akurat się napatoczyły obserwatorowi.
Owa INTEGRACJA JA jest kluczowym mechanizmem budowy i utrzymywania się JA jako tego, co jest i trwa. Myślę, że niemal każdy wie o co chodzi, a jeśli ma wątpliwości to najlepiej jest przypomnieć sobie własne stany skrajne pod tym względem - patrząc na skrajne odczucia, zaczynamy wyraźniej dostrzegać różnicę.
Stan rozproszenia - można go uzyskać intencjonalnie, najprościej pijąc w krótkim czasie kilka kaw, czy za zażywając jakieś środki pobudzające w znaczącej dawce. Nasze reakcje w owym stanie będą odpowiadały z grubsza sytuacji, gdy każde pobudzenie przychodzi osobno i niejako resetuje poprzednie doznania, wspomnienia, cele. Na naszym wewnętrznym mentalnym "ekranie" wyświetlają się coraz to nowe obrazy, a stare obrazy szybko się zacierają. Pojawiają się pragnienia, aby za chwilę odejść w niebyt, pojawiają się odczucia, ale za chwilę o nich zapominamy, bo już coś nowego się wyłoniło i skonsumowało prawie 100% dostępnej uwagi. Co chwila chcemy robić coś nowego, ale nawet do końca nie wiemy, czy "chcemy", bo owa chęć nie jest efektem niczego, co sami umiemy zdiagnozować, lecz po prostu zjawia się nie wiadomo skąd.
Stanem przeciwnym wyżej opisywanemu jest stan silnej koncentracji, skupienia się na celu i podporządkowywania rozpoznań, działań jakiemuś konkretnemu wzorcowi. Koncentracja owa może wynikać z różnych czynników - może być wywołana silną emocją (niekoniecznie kontrolowaną), np. gdy zostaniemy owładnięci lękiem i wynikającą stąd potrzebą działania - np. ucieczki. Wtedy cała nasza uwaga skupi się na owej ucieczce. Większość ludzi w jakimś stopniu potrafi utrzymać stan wzmożonej koncentracji narzucając go sobie wolą. Na jakiś czas to działa, potem zaczyna męczyć, bo zostaliśmy genetycznie zaprogramowani, aby zbytnio nie "odpływać z uwagą", aby mieć w miarę stały kontakt z otoczeniem, które może być potencjalnym zagrożeniem, czy oferować jakąś szansę.

Patrząc już na strukturę JA, to zawarte w niej będą różne HIERARCHIE SPÓJNOŚCI. To jak budujemy różne sensy w pojmowaniu i odczuwaniu jest efektem indywidualnych rozstrzygnięć, ewolucji naszej świadomości, podświadomości, uczuciowości. Jedni będą mieli te swoje sensy wyrazistsze, lepiej zintegrowane, inni działają tak, że do końca wiedzą czego chcą, co jest ich przekonaniem, nie mają jakiegoś obrazu siebie. I często to jest o tyle dobrze, że trywialny sens, uproszczony obraz siebie może dać więcej szkody, niż pożytku. Życie "rozrzuca" nam ten nasze proste sensy, szybkie klasyfikacje, oczywiste utożsamienia. Bo skupiając się (zbytnio) na lokalnych, niezsynchronizowanych poprawnie z resztą osobowości, sensach stworzymy osobowość niespójną, fałszującą notorycznie swoje reakcje, sprzeczną wewnętrznie. Zintegrowane dobrze JA broni się przed sprzecznościami, trwając w rozwoju, który nie będzie się cofał.

Czy takie JA istnieje?
- Odpowiem na to: istnieje o tyle, o ile rzeczywiście spełnia opisywaną funkcję.
Jeśli spójność się pojawia, to i pojawia się z nim JA - pojawia się dokładnie w takim stopniu, w jakim tę spójność wybudowało. Alternatywą byłby chaos - brak odniesień, brak rozpoznań, brak świadomości.